Fakultatywność orzeczenia nawiązki na podstawie art. 57a § 2 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej

W myśl postanowień art. 57a § 2 KK, orzeczenie nawiązki za występek chuligański ma charakter obligatoryjny, chyba że pokrzywdzony nie został ustalony. W takim przypadku orzekanie nawiązki staje się fakultatywne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Publikacja przedstawia analizę wyroku Sądu Najwyższego z 24.4.2019 r. dotyczącego nieorzeczenia nawiązek na rzecz pokrzywdzonych w przypadku skazanego M.D.

Tematyka: art. 57a KK, nawiązka, chuligański, pokrzywdzony, Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym, Pomoc Postpenitencjarna, Sąd Najwyższy, wyrok, rażące naruszenie

W myśl postanowień art. 57a § 2 KK, orzeczenie nawiązki za występek chuligański ma charakter obligatoryjny, chyba że pokrzywdzony nie został ustalony. W takim przypadku orzekanie nawiązki staje się fakultatywne na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej. Publikacja przedstawia analizę wyroku Sądu Najwyższego z 24.4.2019 r. dotyczącego nieorzeczenia nawiązek na rzecz pokrzywdzonych w przypadku skazanego M.D.

W myśl postanowień zawartych w art. 57a § 2 KK, w przypadku skazywania za występek o charakterze
chuligańskim, orzeczenie nawiązki ma charakter obligatoryjny, z tym zastrzeżeniem, że nie orzeka się jej,
jeżeli sąd orzekł obowiązek naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązkę na
podstawie art. 46 KK. Nawiązka na podstawie art. 57a § 2 KK, co do zasady, orzekana jest na rzecz
pokrzywdzonego. Jedynie w przypadku, gdy pokrzywdzony nie został ustalony, traci ona ów obligatoryjny
charakter i jej orzekanie przez Sąd staje się fakultatywne. Nawiązka wówczas może zostać orzeczona na
rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej.
Opis stanu faktycznego
M.D. został oskarżony o to, że „23.9.2012 r. w K., działając wspólnie i w porozumieniu z ustalonymi i nieustalonymi
dotychczas osobami, w odniesieniu do których materiały wyłączono do odrębnego postępowania, będąc
pseudokibicem klubu sportowego „X.”, wziął udział w pobiciu pseudokibiców klubu sportowego „Y.”: D.D. i P.Ż., przy
posłużeniu się narzędziami m.in. w postaci noży, maczet, drewnianych pałek, drewnianych styli, kijów, rurek
metalowych, pałek teleskopowych, siekier, gazu pieprzowego, przy czym posiadali noże, maczety, drewniany styl od
siekiery, drewniany kij, pałkę teleskopową, gaz pieprzowy, nóż, którym zadał uderzenie P.Ż. w okolice lewego łuku
żebrowego, ponadto zadał temu pokrzywdzonemu uderzenia maczetą, drewnianym stylem, a także użył wobec niego
gazu pieprzowego i kopnął go w plecy, w wyniku czego pokrzywdzeni zostali narażeni na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia. D.D. doznał otarcia naskórka i podbiegnięć krwawych w zakresie powłok twarzy,
kończyn górnych i dolnych, rany tłuczonej powłok głowy, rany kłutej klatki piersiowej drążącej do prawej jamy
opłucnej z przebiciem prawego płuca oraz uszkodzeniem X-tego żebra, w wyniku czego poniósł śmierć wskutek
wynaczynienia krwi do jamy ciała, zaś P.Ż. doznał ran tłuczonych powłok głowy rejonu lewego łuku brwiowego
i okolicy potylicznej, rany kłutej okolic lewego łuku żebrowego z uszkodzeniem żebra, penetrującej do światła żołądka
w rejonie krzywizny większej, z obecnością krwi i treści żołądkowej w jamie brzusznej, które stanowiły chorobę
realnie zagrażającą życiu, a także usiłował dokonać pobicia ustalonych i nieustalonych pseudokibiców klubu
sportowego „Y.”, w tym G. D., H.J., M.M., Ł.G., G.O., J.B., w wyniku czego zostali oni narażeni na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia lub nastąpienia skutku określonego w art. 157 § 1 KK lub art. 156 § 1 KK, czego nie
dokonał wskutek ich ucieczki, przy czym czynu tego dopuścił się działając publicznie, bez powodu, okazując przy tym
rażące lekceważenie porządku prawnego, co stanowi występek o charakterze chuligańskim", tj. o czyn z art. 13 § 1
KK w zw. z art. 158 § 1 KK i art. 158 § 3 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 57a § 1 KK.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z 29.6.2017 r., uznał oskarżonego M.D. za winnego tego, że „23.9.2012 r. w K.,
działając wspólnie i w porozumieniu z ustalonymi osobami (...), co do których toczyły się przed Sądem Okręgowym
w K. odrębne postępowania i nieustalonymi dotychczas osobami, w odniesieniu do których materiały wyłączono do
odrębnego postępowania, wziął udział w bójce między pseudokibicami klubu sportowego „X.” i „Y.” przez zwiększenie
przewagi liczebnej grupy pseudokibiców klubu X., przy czym część uczestników zajścia posiadało niebezpieczne
narzędzia w postaci noży i maczet, w wyniku czego uczestnicy zostali narażeni na bezpośrednie niebezpieczeństwo
utraty życia, a D. D. doznał otarcia naskórka i podbiegnięć krwawych w zakresie powłok twarzy, kończyn górnych
i dolnych, rany tłuczonej powłok głowy, rany kłutej klatki piersiowej drążącej do prawej jamy opłucnej z przebiciem
prawego płuca oraz uszkodzeniem X-tego żebra, w wyniku czego poniósł śmierć, wskutek wynaczynienia krwi do
jamy ciała, zaś P.Ż. doznał ran tłuczonych powłok głowy rejonu lewego łuku brwiowego i okolicy potylicznej, rany
kłutej okolic lewego łuku żebrowego z uszkodzeniem żebra, penetrującej do światła żołądka w rejonie krzywizny
większej, z obecnością krwi i treści żołądkowej w jamie brzusznej, które stanowiły chorobę realnie zagrażającą życiu,
przy czym czynu tego dopuścił się działając publicznie, bez powodu, okazując przy tym rażące lekceważenie
porządku prawnego, co stanowi występek o charakterze chuligańskim”, tj. przestępstwa z art. 158 § 3 KK w zw. z art.
57a § 1 KK i za to skazał go na karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 46 § 1 KK w zw. z art.
4 § 1 KK orzekł od oskarżonego tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz K. D., wstępującej w prawa
zmarłego pokrzywdzonego D.D., kwotę 4000 zł.
Wskutek apelacji wniesionych przez prokuratora i obrońcę oskarżonego, Sąd Apelacyjny, wyrokiem z 20.2.2018 r.,
zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uznał oskarżonego M.D. za winnego czynu w postaci zarzuconej mu
w akcie oskarżenia, stanowiącego przestępstwo z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 158 § 1 KK i art. 158 § 3 KK w zw. z art.
11 § 2 KK w zw. z art. 57a § 1 KK i za to na podstawie art. 158 § 3 KK w zw. z art. 11 § 3 KK w zw. z art. 57a § 1 KK
wymierzył mu karę roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. W pozostałym zakresie zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy.




Od powyższego wyroku kasację na niekorzyść skazanego M.D., wniósł Minister Sprawiedliwości - Prokurator
Generalny zaskarżając go w części dotyczącej orzeczenia o karze i zarzucając rażące oraz mające istotny wpływ na
treść orzeczenia naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 57a § 2 KK, polegające na jego
niezastosowaniu i odstąpieniu od orzeczenia nawiązki na rzecz pokrzywdzonych: P.Ż., G.D., H.J., M.M., Ł.G., G.O.
i J.B. przy równoczesnym odstąpieniu od orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za
doznaną krzywdę czy też nawiązki na podstawie art. 46 KK, w sytuacji gdy orzeczenie jednego z wyżej
wymienionych środków kompensacyjnych było obligatoryjne z uwagi na chuligański charakter przypisanego
skazanemu występku, polegającego na udziale w pobiciu P.Ż. i usiłowaniu pobicia pozostałych wymienionych
pokrzywdzonych.
W konkluzji kasacji Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku
w części dotyczącej orzeczenia o karze i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego na
niekorzyść, uchylił zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim nie orzeczono od oskarżonego M.D. nawiązek na rzecz
pokrzywdzonych P.Ż., G.D., H.J., M.M., Ł.G., G.O. i J.B. i sprawę w tym zakresie przekazuje Sądowi Apelacyjnemu
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna, ponieważ zaskarżony wyrok zapadł z rażącym naruszeniem art.
57a § 2 KK, co miało istotny wpływ na jego treść.
Przepis art. 57a w § 1 KK stanowi: „skazując za występek o charakterze chuligańskim, sąd wymierza karę
przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości nie niższej od dolnej granicy ustawowego
zagrożenia zwiększonego o połowę”. Zgodnie zaś z § 2 tego przepisu „w wypadku określonym w § 1 sąd orzeka
nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, chyba że orzeka obowiązek naprawienia szkody, obowiązek zadośćuczynienia
za doznaną krzywdę lub nawiązkę na podstawie art. 46 KK. Jeżeli pokrzywdzony nie został ustalony, sąd może orzec
nawiązkę na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej”.
W myśl postanowień zawartych w art. 57a § 2 KK, w przypadku skazywan ia za występek o charakterze
chuligańskim, orzeczenie nawiązki ma charakter obligatoryjny, z tym zastrzeżeniem, że nie orzeka się jej,
jeżeli sąd orzekł obowiązek naprawienia szkody, zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub nawiązkę na
podstawie art. 46 KK. Nawiązka na podstawie art. 57a § 2 KK, co do zasady, orzekana jest na rzecz
pokrzywdzonego. Jedynie w przypadku, gdy pokrzywdzony nie został ustalony, traci ona ów obligatoryjny charakter
i jej orzekanie przez Sąd staje się fakultatywne. Nawiązka wówczas może zostać orzeczona na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (zob. wyrok SN z 15.1.2015 r., III KK 335/14, OSNPG
2015, Nr 5, poz. 3).
Rację ma skarżący, że Sąd Apelacyjny przyjmując opis czynu i jego kwalifikację prawną w postaci zarzuconej M.D.,
w akcie oskarżenia, stanowiącego występek o charakterze chuligańskim, wyczerpujący dyspozycję art. 13 § 1 KK
w zw. z art. 158 § 1 KK i art. 158 § 3 KK w zw. z art. 11 § 2 KK w zw. z art. 57a § 1 KK i skazując go za to
przestępstwo, zobowiązany był również orzec nawiązkę na rzecz wszystkich ustalonych w sprawie pokrzywdzonych,
a więc na rzecz: P.Ż., G.D., H.J., M.M., Ł.G., G.O. i J.B.
Z powyższego obowiązku nie zwalniała Sądu odwoławczego okoliczność, że prokurator w apelacji nie podniósł
zarzutu naruszenia art. 57a § 2 KK oraz nie domagał się orzeczenia środków wskazanych w tym przepisie.
Konsekwencją bowiem uwzględnienia podstawowego zarzutu apelacji prokuratora (zarzutu naruszenia art. 158 § 3
KK i uznania, że przypisany oskarżonemu występek polegał na udziale w pobiciu i miał charakter chuligański, było
orzeczenie nawiązek lub innych obowiązków wymienionych w tym przepisie. Tym bardziej w sytuacji, gdy Sąd ten
trafnie przyjął, że dokonana zmiana oceny prawnokarnej zdarzenia każe postrzegać osoby z grupy pseudokibiców
„Y.”, jako pokrzywdzonych przestępstwem pobicia. W tym stanie rzeczy, Sąd odwoławczy powinien z urzędu orzec
o zastosowaniu konsekwencji wynikających z zastosowania art. 57a § 2 zd. 1 KK, niezależnie od zgłoszonych
wniosków.

Komentarz
Sąd Najwyższy słusznie uznał zasadność argumentacji zawartej w kasacji. Nie ma wątpliwości, że w świetle ustaleń
faktycznych zaskarżony wyrok nie mógł się ostać, ponieważ doszło do rażącej obrazy prawa materialnego, która
miała istotny wpływ na jego treść. Sąd Najwyższy, uchylając zaskarżony wyrok w zakresie, w jakim nie orzeczono od
oskarżonego nawiązek na rzecz pokrzywdzonych, równocześnie zobowiązał Sąd Apelacyjny procedowania
z poszanowaniem prawa i starannością gwarantującą niedopuszczenie do jakichkolwiek uchybień.

Wyrok Sądu Najwyższego z 24.4.2019 r., IV KK 80/19.






Sąd Najwyższy uchylił wyrok w zakresie nieorzeczenia nawiązek na rzecz pokrzywdzonych, zgodnie z art. 57a § 2 KK. Decyzja ta wynikała z rażącego naruszenia prawa materialnego, co miało istotny wpływ na treść wyroku. Konieczne było ponowne rozpoznanie sprawy przez Sąd Apelacyjny.