Zasada prawdy materialnej standardem postępowania

Polski model postępowania karnego nakazuje sądowi poczynienie najpełniejszych ustaleń zgodnych z prawdą. Oskarżony A.P. został skazany za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości pomimo wcześniejszego zakazu prowadzenia. Wyroki sądu rejonowego i sądu okręgowego zostały podtrzymane, a kasacja oddalona przez Sąd Najwyższy.

Tematyka: model postępowania karnego, prawda materialna, prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości, zakaz prowadzenia pojazdów, kasacja, Sąd Najwyższy, wyrok sądu, obrońca oskarżonego

Polski model postępowania karnego nie tylko nie zabrania, lecz – stosownie do dyrektywy określonej w art. 2
§ 2 KPK (zasady prawdy materialnej) – wprost obliguje sąd do poczynienia w sprawie możliwie
najpełniejszych, odpowiadających prawdzie ustaleń. Jeżeli wskazują na to wyniki postępowania
dowodowego, sąd obowiązany jest odtworzyć stan faktyczny i dać temu stosowny wyraz także w opisie
przypisywanego oskarżonemu czynu, choćby opis ten, a nawet kwalifikacja prawna czynu miały odbiegać od
tych ujętych w akcie oskarżenia. Warunkiem jest pozostanie w ramach oskarżenia, rozumiane, jako
zachowanie historycznej tożsamości czynu zarzucanego i przypisanego, obejmującej – najogólniej rzecz
ujmując – ten sam wyodrębniony w czasie i przestrzeni fragment zachowania się sprawcy (jego aktywności
lub pasywności), stanowiący podstawę prawnokarnej oceny.
Opis stanu faktycznego
A.P. został oskarżony o to, że 16.3.2018 r., w K. prowadził w ruchu drogowym samochód marki F. znajdując się
w stanie nietrzeźwości przy stwierdzonym stężeniu alkoholu w wydychanym powietrzu według badania 0,64 mg/dcm 3
i według. II badania 0,63 mg, będąc uprzednio prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego zs. w M.
z 30.12.2013 r. za prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwości oraz w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia
pojazdów mechanicznych orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo, tj. o przestępstwo z art. 178a § 4
KK.
Sąd Rejonowy zs. w M. wyrokiem z 17.5.2018 r. uznał oskarżonego A.P. za winnego popełnienia zarzucanego mu
czynu, kwalifikując jako przestępstwo z art. 178a § 4 KK w zw. z art. 178a § 1 KK i za to na mocy art. 178a § 4 KK
wymierzył mu karę 5 miesięcy pozbawienia wolności i na mocy art. 42 § 3 KK orzekł wobec oskarżonego środek
karny dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, a na mocy art. 43a § 2 KK orzekł
wobec oskarżonego świadczenie pieniężne w kwocie 10 000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz
pomocy Postpenitencjarnej oraz zwolnił od ponoszenia kosztów i opłat na rzecz Skarbu Państwa.
Apelację od powyższego wyroku złożył obrońca oskarżonego, który wyrokowi temu zarzucił:
1) obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 178a § 1 KK w zw. z art. 1 § 1 KK przez przypisanie A.P.
odpowiedzialności za czyn, którego nie popełnił oraz błędne powołanie art. 6 § 1 i § 2 KK;
2) obrazę przepisów postępowania karnego, a mianowicie art. 410 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK, art. 4 KPK, art. 5 § 1
i § 2 KPK, art. 7 KPK, art. 14 § 1 i § 2 KPK przez oparcie ustaleń faktycznych i orzeczenie o winie oskarżonego na
niepełnym materiale dowodowym;
3) błędy w ustaleniach faktycznych przyjęte za podstawę orzeczenia, które miały istotny wpływ na treść skarżonego
wyroku;
4) rażąco wysoką karę pozbawienia wolności i środka karnego dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, wysoką kwotę 10 000 zł, na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz pomocy Postpenitencjarnej.
Po rozpoznaniu apelacji obrońcy Sąd Okręgowy w N., wyrokiem z 18.10.2018 r., zaskarżony wyrok utrzymał w mocy,
zwalniając oskarżonego od ponoszenia kosztów sądowych za postępowanie odwoławcze.
Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżył kasacją obrońca skazanego, formułując pod adresem tego rozstrzygnięcia
następujące zarzuty:
1) rażące naruszenie prawa procesowego, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a mianowicie
art. 458 § 1 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK, z art. 4 KPK, z art. 7 KPK, 385 § 1a KPK polegające na nierozpoznaniu
i nierozważeniu zarzutów podniesionych w apelacji A.P.;
2) rażące naruszenie prawa materialnego, które miało istotny wpływ na treść zaskarżonego wyroku w szczególności
art. 6 § 1 i § 2 KK, art. 69 § 4 KK oraz art. 43a § 2 KK.
Podnosząc argumenty obrońca wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w N. oraz
umorzenie postępowania mocą art. 17 § 1 pkt 1 KPK, ewentualnie uniewinnienie oskarżonego od popełnienia
zarzuconego czynu albo przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy.
W pisemnej odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego A.P., postanowił oddalić kasację, jako
oczywiście bezzasadną, zwalniając skazanego od ponoszenia kosztów postępowania kasacyjnego.

Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście bezzasadna, co upoważniało Sąd Najwyższy do jej
oddalenia na posiedzeniu odbywającym się w trybie art. 535 § 3 KPK.
Skarżącemu należało w pierwszej kolejności przypomnieć, że kasacja jest nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia
i przysługuje stronie, stosownie do art. 519 KPK, od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego
postępowanie, tylko w powodu uchybień wymienionych w art. 439 KPK lub innego rażącego naruszenia prawa, jeżeli
mogło ono mieć istotny wpływ na treść orzeczenia (art. 523 § 1 KPK). Postępowanie kasacyjne służy więc, co do
zasady, kontroli orzeczeń sądów odwoławczych z punktu widzenia dochowania norm prawa materialnego lub
procesowego.
Sąd Najwyższy nie jest natomiast uprawniony do ponownej, samodzielnej oceny dowodów i dokonywania na jej
podstawie kontroli poprawności poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych, do czego ewidentnie dążył skarżący,
o czym przekonuje sposób ujęcia zarzutu oraz argumentacja przedstawiona na jego poparcie, która niezmiennie
sprowadza się do próby podważenia ustaleń w przedmiocie daty i godziny przypisanego skazanemu przestępstwa.
Analogiczny zarzut, wcześniej sformułowany w apelacji został należycie rozpoznany przez Sąd Okręgowy, o czym
przekonują rozważania pisemnych motywów wyroku. Stanowisko Sądu odwoławczego, wbrew sugestii skarżącego,
uwzględnia całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego, a prawidłowość jego oceny w świetle dyrektyw
z art. 7 KPK nie budzi wątpliwości. Oprócz uznanych za niewiarygodne wyjaśnień oskarżonego, żaden dowód nie
daje podstaw do przyjęcia, że przedmiot rozpoznania w postępowaniu sądowym stanowiło - w ujęciu historycznym -
jakieś inne, zdarzenie, odmienne od tego stanowiącego kanwę zarzutu oskarżenia, co w konsekwencji miałoby
prowadzić do wyjścia poza ramy aktu oskarżenia i procedowanie wbrew wyrażonej w art. 14 § 1 KPK zasadzie
skargowości.
Polski model postępowania karnego nie tylko nie zabrania, lecz - stosownie do dyrektywy określonej w art. 2 § 2 KPK
(zasady prawdy materialnej) - wprost obliguje sąd do poczynienia w sprawie możliwie najpełniejszych,
odpowiadających prawdzie ustaleń. Jeżeli wskazują na to wyniki postępowania dowodowego, sąd obowiązany jest
odtworzyć stan faktyczny i dać temu stosowny wyraz także w opisie przypisywanego oskarżonemu czynu, choćby
opis ten, a nawet kwalifikacja prawna czynu miały odbiegać od tych ujętych w akcie oskarżenia. Warunkiem jest
pozostanie w ramach oskarżenia, rozumiane, jako zachowanie historycznej tożsamości czynu zarzucanego
i przypisanego, obejmującej - najogólniej rzecz ujmując - ten sam wyodrębniony w czasie i przestrzeni fragment
zachowania się sprawcy (jego aktywności lub pasywności), stanowiący podstawę prawnokarnej oceny.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że nie stanowi wyjścia poza granice oskarżenia zmiana przez sąd opisu
zarzucanego czynu w zakresie czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia, w tym przedmiotu zamachu
oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody, czy tożsamości osoby pokrzywdzonej przestępstwem
przeciwko mieniu, jeśli bezsporne jest, że chodzi o to samo zdarzenie faktyczne, które zostało objęte skargą
oskarżyciela (zob.m.in. wyroki SN: z 4.1.2006 r., IV KK 376/05,
; z 21.9.2006 r., V KK 10/06,
;
z 2.3.2011 r., III KK 366/10,
; postanowienia SN: z 12.1.2006 r., II KK 96/05,
; z 19.10.2006 r., II KK
246/06,
; z 5.2.2002 r., V KKN 473/99,
; z 30.8.2001 r., V KKN 111/01,
; z 20.10.2005 r., II KK
184/05,
; uchwała SN z 15.6.2007 r., I KZP 15/07,
).
W odniesieniu do zarzutu naruszenia prawa materialnego, przypomnieć należy, że uchybienie takie może polegać na
błędnej subsumcji określonego zachowania pod przepis prawa, na zastosowaniu określonego przepisu prawa, mimo
że ustawa nie pozwala na jego zastosowanie lub na niezastosowaniu określonego przepisu prawa, gdy ustawa
nakazuje jego zastosowanie. Nie dochodzi do naruszenia prawa materialnego w sytuacji, kiedy strona kwestionuje
poczynione w sprawie ustalenia faktyczne domagając się zastosowania określonego przepisu prawa materialnego do
- konkurencyjnej wobec przyjętej przez Sąd - forsowanej wersji zdarzenia. Z tego względu nie może być mowy
o naruszeniu art. 6 § 1 i 2 KK skoro zarówno ustalenia w przedmiocie czasu, jak i miejsca popełnienia czynu
przypisanego A.P. odpowiadają przywołanym przepisom i znajdują pełne odzwierciedlenie w zebranym materiale
dowodowym.
Nie dochodzi do naruszenia prawa materialnego także wówczas, gdy ustawa stwarza organowi postępowania tylko
możliwość zastosowania określonego przepisu. Nie może być przedmiotem zarzutu obrazy prawa materialnego
w szczególności naruszenie dyrektyw sądowego wymiaru kary (art. 53 § 1 i 2 KK), czy brak warunkowego
zawieszenia wykonania kary (zob. np. postanowienia SN: z 19.10.2006 r., V KK 259/06,
; z 30.5.2017 r., II KK
155/17,
; wyroki SN: z 15.1.2008 r., III KK 279/07,
; z 28.10.2008 r., V KK 141/08,
).
Nie wchodziło w grę także naruszenie art. 43a § 2 KK, albowiem przepis ten - w odniesieniu do sprawcy
przestępstwa z art. 178a § 4 KK obligatoryjnie przewiduje orzeczenie świadczenia pieniężnego wymienionego w art.
39 pkt 7 KK na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej w wysokości najmniej 10
000 zł i nie przewiduje od tej zasady odstępstw.

Komentarz

Zaprezentowane względy jednoznacznie wskazują na trafność decyzji o oddaleniu kasacji, jako oczywiście
bezzasadnej. Poczynione przez Sąd Rejonowy ustalenia faktyczne, w pełni zasadnie zostały zaaprobowane przez
Sąd II instancji. Kierując się jedynie słusznym tokiem rozumowania należy podkreślić, że zarzuty kasacyjne
sformułowane przez obrońcę skazanego zarówno w zakresie materialnym, jak i procesowym z natury rzeczy nie
mogły być uwzględnione.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 24.4.2019 r., IV KK 160/19.

Sąd Najwyższy uznał kasację za bezzasadną, podtrzymując wyroki niższych instancji. Zarzuty obrońcy skazanego nie znalazły uznania. Decyzja ta została uzasadniona w wyroku z dnia 24 kwietnia 2019 r., sygnatura IV KK 160/19.