Ustalenie zamiaru sprawcy czynu zabronionego. Strona podmiotowa przestępstwa z art. 299 § 1 KK

Zamiar sprawcy czynu zabronionego z art. 299 § 1 KK jest ustalany z całokształtu okoliczności, zarówno przedmiotowych, jak i podmiotowych. Wyjaśnienia oskarżonego nie są jedyną podstawą dowodową. Przestępstwo to może być popełnione z zamiarem bezpośrednim lub ewentualnym. Artykuł przedstawia wyroki sądowe oraz analizę postępowania w kontekście ustalania zamiaru sprawcy, uwzględniając domniemania faktyczne i logiczne wnioski.

Tematyka: zamiar sprawcy, art. 299 KK, przestępstwo z art. 299 § 1 KK, domniemania faktyczne, zamiar bezpośredni, zamiar ewentualny, wyrok sądowy, Sąd Apelacyjny, ponowne rozpoznanie, analiza dowodów, zasady logiki

Zamiar ustala się z całokształtu przedmiotowych, jak i podmiotowych okoliczności. Wyjaśnienia oskarżonego
nie mogą stanowić jedynej, a nawet głównej okoliczności w tym zakresie. Dowodzenie następuje tu na
podstawie domniemań faktycznych, natomiast podstawą tych domniemań mogą być wszelkie okoliczności,
na podstawie których można wyprowadzić wnioski.
Przestępstwo z art. 299 § 1 KK nie jest przestępstwem kierunkowym, a tym samym może być popełnione nie
tylko z zamiarem bezpośrednim, ale także z zamiarem ewentualnym.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w Częstochowie, wyrokiem z 26.4.2018 r. (II K 13/17, niepubl.) uniewinnił oskarżonego G.M. od
zarzutu popełnienia czynu polegającego na tym, że w okresie od 7.2001 r. do 6.2002 r. w C., działając wspólnie
i w porozumieniu z I.R. i inną ustaloną osobą, przyjmował od I.R. środki pieniężne w kwocie co najmniej 60 000 zł
pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, polegającego na wprowadzeniu w błąd
pracowników urzędu skarbowego, co do osiągniętego dochodu oraz bezpodstawnych odliczeń podatkowych z tytułu
fikcyjnych robót budowlano-remontowych, a następnie przekazywał je innej osobie w celu udaremnienia ich
przestępnego pochodzenia, to jest występku z art. 299 § 1 i § 5 KK.
Wyrokiem tym Sąd Okręgowy uniewinnił również oskarżonego A.A. od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 299 §
1 KK, które miało polegać na tym, że w okresie od 1.2002 r. do 13.6.2002 r. w C., A.A., działając wspólnie
i w porozumieniu z inną ustaloną osobą, jako reprezentujący pod swoim nazwiskiem spółkę z o.o., z siedzibą w K.,
z rachunku bankowego wymienionej spółki, założonego i prowadzonego w F. Banku Oddział w C., dokonał wypłat
środków pieniężnych w łącznej kwocie, co najmniej 404 000 zł, pochodzących z korzyści związanych z popełnieniem
czynu zabronionego, polegającego na wprowadzeniu w błąd przez inną osobę pracowników urzędu skarbowego, co
do osiągniętego dochodu oraz bezpodstawnych odliczeń podatkowych z tytułu fikcyjnych transakcji gospodarczych,
a następnie pieniądze te przekazywał ustalonej osobie w celu udaremnienia stwierdzenia ich przestępnego
pochodzenia.
Wskazany Sąd I instancji uniewinnił także I.R. od zarzutu popełnienia przestępstwa z art. 299 § 1 i § 5 KK, które
miało polegać na tym, że w okresie od 27.3.2001 r. do 7.6.2002 r. oskarżony ten w L. i C., działając wspólnie
i w porozumieniu z G.M. i inną ustaloną osobą, jako reprezentujący pod swoim nazwiskiem spółkę z o.o., z siedzibą
w K., z rachunku bankowego wymienionej spółki założonego i prowadzonego w F. Banku Oddział w C., dokonał
wypłat środków pieniężnych w łącznej kwocie, co najmniej 211 840 zł, pochodzących z korzyści związanych
z popełnieniem czynu zabronionego, polegającego na wprowadzeniu w błąd przez inną osobę pracowników urzędu
skarbowego, co do osiągniętego dochodu oraz bezpodstawnych odliczeń podatkowych z tytułu fikcyjnych transakcji
gospodarczych, a następnie pieniądze te przekazywał G.M. i innej osobie w celu udaremnienia stwierdzenia ich
przestępnego pochodzenia.
Wydatkami postępowania stosownie do treści art. 632 pkt 2 KPK obciążono Skarb Państwa.
Z wyrokiem tym nie zgodził się prokurator zaskarżając go w całości na niekorzyść oskarżonych G.M., A.A. i I.R.
W środku odwoławczym wniesionym przez oskarżyciela publicznego zarzucono (w odniesieniu do każdego
z oskarżonych) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia i w rzeczy samej mających wpływ
na jego rozstrzygnięcie, a polegający na przyjęciu, że w świetle zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego
i ustalonych na jego podstawie okoliczności faktycznych nie ma podstaw do przyjęcia, że oskarżeni dopuścili się
popełnienia zarzucanych im czynów, podczas gdy prawidłowa ocena materiału dowodowego i okoliczności
faktycznych prowadzi do odmiennego wniosku.
Sąd Apelacyjny w Katowicach, w II Wydziale Karnym, po rozpoznaniu 12.10.2018 r. sprawy: 1) G.M. oskarżonego
z art. 299 § 1 § 5 KK; 2) A.A. oskarżonego z art. 299 § 1 KK; 3) I.R. oskarżonego z art. 299 § 1 i § 5 KK, wskutek
apelacji prokuratora od wyroku Sądu Okręgowego w Częstochowie z 26.4.2018 r. (II K 13/17, niepubl.), uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Częstochowie.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja oskarżyciela publicznego okazała się zasadna, a w jej wyniku koniecznym
stało się uchylenie zaskarżonego wyroku wobec oskarżonych G.M., A.A. i I.R. oraz przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na wstępie Sąd Apelacyjny zauważył, że w tym zakresie, to jest, co do czynów z art. 299 KK, zarzucanych
oskarżonym, sprawa już po raz wtóry jest przedmiotem rozważań Sądu Apelacyjnego. Poprzednie rozstrzygnięcie,
również uniewinniające G.M., A.A. i I.R. od stawianych im zarzutów, zostało bowiem przez Sąd odwoławczy
uchylone, a sprawę przekazano do ponownego rozpoznania. Nakazano wówczas dokonanie całościowej analizy
materiału dowodowego dotyczącego wskazanej wyżej trójki oskarżonych, w szczególności funkcjonujących między
tymi oskarżonymi powiązań i zależności, związanych ponadto z osobą B.K., który organizował cały proceder. Przy
ponownym orzekaniu Sąd Okręgowy miał skoncentrować uwagę na szczegółowej analizie ustalonego stanu
faktycznego i rozważeniu, czy deklaracje oskarżonych G.M., A.A. i I.R. o braku świadomości tego skąd pochodzą
pieniądze i jaki jest ich charakter zasługują na uwzględnienie, w świetle zasad logiki i doświadczenia życiowego.
Sąd meriti nie wykonał jednak tych zaleceń w stopniu wystarczającym. Z uzasadnienia zapadłego orzeczenia nie
wynika, aby taka pełna i szczegółowa analiza została przeprowadzona. Sąd skupił się tylko i wyłącznie na jednym
aspekcie. Mianowicie na braku bezpośrednich dowodów wskazujących na świadome działanie sprawców i ich wiedzę
w odniesieniu do okoliczności zdarzeń objętych treścią stawianych zarzutów.
Kwestia winy i świadomości nie musi natomiast wynikać wprost z przeprowadzonych dowodów. Może o tym
świadczyć szereg udowodnionych okoliczności i nieodparta logiczna ich analiza. Dla zobrazowania można powołać
się chociażby na czynione przez sądy ustalenia w określonym zakresie, a mianowicie czy sprawca działał w zamiarze
bezpośrednim, czy też ewentualnym. Przy braku przyznania się sprawcy, co przecież jest sytuacją wcale nie tak
rzadką, w zasadzie byłaby to okoliczność nie do wykazania, przy takiej argumentacji, jaką zaprezentował Sąd meriti
w niniejszej sprawie. Oczywistym jest natomiast, że ustalenia w tym zakresie czynione są w oparciu o analizę całości
materiału dowodowego.
Zamiar, określony art. 9 § 1 KK, to proces zachodzący w psychice sprawcy, wyrażający się w świadomej woli
zrealizowania przedmiotowych znamion czynu zabronionego, przy czym zamiar zarówno bezpośredni, jak
i ewentualny oznacza zjawisko obiektywnej rzeczywistości, realny przebieg procesów psychicznych. Zamiar ten
ustala się z całokształtu przedmiotowych, jak i podmiotowych okoliczności, a wyjaśnienia oskarżonego nie mogą
stanowić jedynej, a nawet głównej okoliczności w tym zakresie. Dowodzenie następuje tu na podstawie domniemań
faktycznych, natomiast podstawą tych domniemań mogą być wszelkie okoliczności, na podstawie których można
wyprowadzić wnioski (tak m.in. wyrok SN z 20.4.2017 r., II KK 104/17,
; wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku
z 22.2.2018 r., II AKa 22/18,
; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 3.4.2018 r., II AKa 73/18,
).
W chwili obecnej nie ma podstaw do twierdzenia, że G.M., A.A. i I.R., jeśli dopuścili się popełnienia przestępstw
„prania brudnych pieniędzy” to działali z zamiarem bezpośrednim. Już przy poprzednim orzeczeniu Sądu
odwoławczego przesądzona została kwestia, że przedmiotem rozważań ma być tylko problematyka, czy ustalone na
podstawie zgromadzonych dowodów okoliczności dają podstawę do przyjęcia, iż zarzucane oskarżonym czyny
zostały przez nich popełnienie w zamiarze ewentualnym. Przestępstwo z art. 299 § 1 KK nie jest bowiem
przestępstwem kierunkowym, a tym samym może być popełnione nie tylko z zamiarem bezpośrednim, ale także
z zamiarem ewentualnym.
Sąd I instancji ustalił w stosunku do G.M., że miał on istotny wpływ na tworzenie fikcyjnych zdarzeń gospodarczych,
które służyły wyłudzeniu podatku VAT. W uzasadnieniu stwierdził: „należy uznać za mało prawdopodobne, by G.M.
nie zdawał sobie sprawy z przekłamań dotyczących wykonywania prac remontowo-budowalnych”. Podobne
stwierdzenia zawarto również w odniesieniu do A.A. i I.R. W pisemnych motywach orzeczenia stwierdza się małe
prawdopodobieństwo braku u nich wiedzy w odniesieniu do pozorowania działalności gospodarczej. Już poprzednio
Sąd Apelacyjny zwracał uwagę, że na podstawie wypowiedzi A.A. i I.R. można stwierdzić poziom świadomości na
temat rzeczywistego stanu i sposobu funkcjonowania Spółki, które mijają się z wykazywanym formalnie. To powinno
implikować określone konsekwencje na etapie oceny dowodów z wyjaśnień tych oskarżonych przez pryzmat zasad
logiki i doświadczenia życiowego. Deklaracje oskarżonych I.R. i A.A. o braku świadomości tego skąd pochodzą
pieniądze i jaki jest ich charakter, a ponadto, w jakim celu są przekazywane powinny budzić poważne wątpliwości
uzasadnione logiką i doświadczeniem życiowym. W tym zakresie nic się nie zmieniło, gdyż Sąd ponownie
rozpoznający sprawę w ogóle do powyższych uwag się nie odniósł.

Komentarz
Oczywistym jest, że wobec wskazanych uchybień uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi I instancji było niezbędne. Sąd ten, przeprowadzając postępowanie dowodowe
w dotychczasowym zakresie, ma za zadanie dokonanie wszechstronnej oceny zgromadzonych dowodów. W toku
badania okoliczności powinien, w zgodzie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, ustosunkować się wyraźnie
do kwestii czy na podstawie ustaleń faktycznych oskarżeni mogli przewidywać i godzili się na to, że podejmowane
przez nich działania, to jest wypłacanie pieniędzy z konta i przekazywanie ich innym osobom, stanowią przestępstwo
„prania pieniędzy”.

W konkluzji, dla celów wyłącznie edukacyjnych. Otóż, użyte przez Sąd sformułowanie „prania brudnych pieniędzy”,

to w czystej postaci pleonazm. W rzeczy samej czystych pieniędzy się nie pierze!

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12.10.2018 r., II AKa 353/18.

Sąd Apelacyjny uchylił wyrok Sądu Okręgowego, przekazując sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie wskazało braki w analizie zamiaru sprawcy oraz konieczność wszechstronnej oceny zgromadzonych dowodów. Konkluzja podkreśliła istotę precyzyjnego badania okoliczności oraz zgodność z zasadami logiki i doświadczenia życiowego.