Dyrektywy wymiaru kary dla nieletniego sprawcy zabójstwa
Artykuł 54 § 1 KK nie pozwala w szczególności na rezygnację z ustawowych dyrektyw wymiaru kary, a jedynie na pierwszym miejscu - spośród dyrektyw określonych w art. 53 KK stawia względy wychowawcze. Sąd Najwyższy podkreślił, że kara 25 lat pozbawienia wolności w należyty sposób realizuje postulat kary współmiernej i sprawiedliwej, niezależnie od argumentacji Sądu Apelacyjnego, eksponującej w pierwszym rzędzie aspekt wychowawczy i wcale nie wykazuje cech rażącej łagodności.
Tematyka: dyrektywy wymiaru kary, Sąd Najwyższy, kara pozbawienia wolności, sprawca nieletni, zagadnienie statusu skazanego
Artykuł 54 § 1 KK nie pozwala w szczególności na rezygnację z ustawowych dyrektyw wymiaru kary, a jedynie na pierwszym miejscu - spośród dyrektyw określonych w art. 53 KK stawia względy wychowawcze. Sąd Najwyższy podkreślił, że kara 25 lat pozbawienia wolności w należyty sposób realizuje postulat kary współmiernej i sprawiedliwej, niezależnie od argumentacji Sądu Apelacyjnego, eksponującej w pierwszym rzędzie aspekt wychowawczy i wcale nie wykazuje cech rażącej łagodności.
Artykuł 54 § 1 KK nie pozwala w szczególności na rezygnację z ustawowych dyrektyw wymiaru kary, a jedynie na pierwszym miejscu - spośród dyrektyw określonych w art. 53 KK stawia względy wychowawcze. Położenie akcentu na prewencję specjalną nie eliminuje zatem wcale ogólnego wymagania kierowanego do sądu, zgodnie z którym wymierzona sprawcy - również młodocianemu - kara powinna odpowiadać stopniowi jego winy i społecznej szkodliwości czynu, a także względom prewencji generalnej, rozumianej jako kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa – postanowił Sąd Najwyższy (V KK 382/19). Opis stanu faktycznego Oskarżony K.M. 9.1.2017 r. w Z. województwa (...), działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia pokrzywdzonej A.B. i ze szczególnym okrucieństwem przejawiającym się w ilości spowodowanych obrażeń ciała oraz sile z jaką były zadawane uderzenia, zadał jej posługując się dwoma nożami co najmniej 118 ciosów w różne części ciała, czym spowodował zgon pokrzywdzonej. Stanowisko SO i SA Sąd Okręgowy uznał oskarżonego za winnego popełnienia przestępstwa z art. 148 § 2 pkt 1 KK i za to na podstawie tego przepisu wymierzył mu karę dożywotniego pozbawienia wolności oraz na podstawie art. 77 § 2 KK zastrzegł, że oskarżony będzie mógł skorzystać z warunkowego przedterminowego zwolnienia nie wcześniej niż po odbyciu 40 lat pozbawienia wolności. Na skutek apelacji obrońcy oskarżonego Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że za przypisaną mu zbrodnię wymierzył karę 25 lat pozbawienia wolności, a ponadto zastrzegł, że oskarżony będzie mógł skorzystać z warunkowego przedterminowego zwolnienia nie wcześniej niż po odbyciu 20 lat pozbawienia wolności. Minister Sprawiedliwości-Prokurator Generalny zaskarżył kasacją powyższy wyrok wyłącznie w części zmieniającej orzeczenie o karze pozbawienia wolności, na niekorzyść K.M. Autor kasacji zarzucił rażącą niewspółmierność kary, wyrażającą się w nieprawidłowym nadaniu bezwzględnego prymatu wychowawczym celom kary, nienależytym uwzględnieniu wszystkich okoliczności obciążających, istotnych dla wymiaru kary w tym m.in. szczególnie wysokiego stopnia społecznej szkodliwości czynu przypisanego oskarżonemu i wyjątkowo dużego stopnia jego zawinienia, przejawiającego się w podjęciu z zaskoczenia, z zamiarem bezpośrednim zamachu na życie bezbronnej pokrzywdzonej, premedytacji w dążeniu do realizacji zamiaru zabójstwa, zadaniu co najmniej 118 ciosów, z błahego powodu (zazdrości). Stanowisko SN Sąd Najwyższy oddalił kasację, nie podzielając przekonania skarżącego, że Sąd Apelacyjny orzekł karę dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności w wyniku nieprawidłowego nadania bezwzględnego prymatu wychowawczym celom kary. Wskazał, że za represję rażąco niewspółmierną uznaje się taką karę, która - pomijając dyrektywy wymiaru kary - w sposób istotny lub wręcz drastyczny odbiega od tej, jaką należałoby wymierzyć przy uwzględnieniu okoliczności przedmiotowych charakteryzujących czyn przypisany sprawcy oraz podmiotowych, związanych z jego osobą. Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował dyrektywy wymiaru kary. W świetle zasad wykładni językowej nie może przy tym budzić wątpliwości, że posłużenie się w dyspozycji art. 54 § 1 KK zwrotem „przede wszystkim” oznacza, że z całego zbioru okoliczności branych pod uwagę wybiera się taki obiekt, który zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii. Co więcej, akurat w rozpoznawanej sprawie zagadnienie statusu skazanego K.M. jako młodocianego, z punktu widzenia orzeczonej wobec niego kary pozbawienia wolności nie ma zresztą aż takiego znaczenia, jak by to miało wynikać z wywodów zaprezentowanych w kasacji. Sąd Najwyższy podkreślił, że w orzecznictwie sądowym niejednokrotnie zwracano już uwagę na to, iż art. 54 § 1 KK nie eliminuje zasad wymiaru kary określonych w art. 53 KK, a jedynie na pierwszym miejscu spośród wymienionych w tym przepisie dyrektyw stawia względy wychowawcze. Zatem status młodocianego i względy wychowawcze nie mają samodzielnego bytu jako podstawa szczególnego kształtowania wymiaru kary (złagodzenia kary), a stanowią jedynie punkt wyjściowy i muszą być zestawione z pozostałymi okolicznościami podmiotowymi i przedmiotowymi mającymi znaczenie dla wymiaru kary. Przy czym istotnymi przesłankami przy ustaleniu kary młodocianemu sprawcy winien być stopień jego zdemoralizowania, tryb życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowanie po, motywy i sposób działania. Czynniki te mogą przeważyć tak dalece, że zasadne będzie wymierzenie nawet bardzo młodemu wiekiem sprawcy kary w górnych granicach ustawowego zagrożenia. Co równie przy tym istotne, art. 54 § 1 KK nie zawiera dyrektywy pobłażliwego, czy nawet łagodnego traktowania sprawców, a więc wynikające z tej szczególnej dyrektywy wymiaru kary pierwszeństwo celów wychowawczych nie oznacza nakazu orzekania wobec takich sprawców kar łagodnych. Położenie akcentu na prewencję specjalną nie eliminuje wcale ogólnego wymagania kierowanego do sądu, zgodnie z którym wymierzona sprawcy - również młodocianemu - kara powinna odpowiadać stopniowi jego winy i społecznej szkodliwości czynu, a także względom prewencji generalnej, rozumianej jako kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy, kara 25 lat pozbawienia wolności w należyty sposób realizuje postulat kary współmiernej i sprawiedliwej, niezależnie od argumentacji Sądu Apelacyjnego, eksponującej w pierwszym rzędzie aspekt wychowawczy i wcale nie wykazuje cech rażącej łagodności. Ponadto, przychylenie się do poglądu, iż wobec skazanego powinna zostać orzeczona kara dożywotniego pozbawienia wolności, oznaczałoby odrzucenie wszystkich innych dyrektyw wynikających z treści art. 53 KK. Komentarz Jak słusznie podkreślił Sąd Najwyższy, zbrodnia zabójstwa i to popełniona w warunkach typu kwalifikowanego, charakteryzuje się szczególnie wysokim stopniem społecznej szkodliwości, godząc w najcenniejsze dobro, jakim jest życie człowieka. Obecnie obowiązujące ustawodawstwo nie przewiduje w stosunku do przestępstwa z art. 148 § 1 pkt 2 KK rozwiązania w postaci sankcji bezwzględnie oznaczonej, a więc przy kształtowaniu rozmiaru represji karnej stosowanej wobec konkretnego sprawcy mają zastosowanie w pełnym zakresie wszystkie przesłanki wymiaru kary określone w art. 53 KK. Mając na uwadze osobę sprawcy nieletniego, pamiętać również należy o art. 54 § 1 KK, zgodnie z którym, wymierzając karę nieletniemu albo młodocianemu, sąd kieruje się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować. W istocie to uregulowanie było silnie podkreślane w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego. Wbrew jednak twierdzeniom skarżącego kasacyjnie, takie podejście jest nie tylko prawnie uzasadnione, ale konieczne w przypadków sprawców nieletnich i młodocianych. Nie zmienia to jednak faktu, że prawidłowa wykładnia art. 54 § 1 KK nie uzasadnia rezygnacji z ustawowych dyrektyw wymiaru kary wskazanych w art. 53 KK, a jedynie na pierwszym miejscu stawia względy wychowawcze. Zatem wiek i „względy wychowawcze” nie stanowią odrębnej, niezależnej przesłanki wymiaru kary, a jedynie punkt odniesienia dla dalszej oceny. Muszą być przy tym zestawione z pozostałymi okolicznościami podmiotowymi i przedmiotowymi, mającymi znaczenie dla wymiaru kary. Na pewno zaś art. 54 § 1 KK nie stanowi nakazu łagodniejszego traktowania sprawcy z uwagi na jego wiek. Postanowienie Sądu Najwyższego z 26.2.2020 r., V KK 382/19
Postanowienie Sądu Najwyższego z 26.2.2020 r., V KK 382/19. Sąd Najwyższy oddalił kasację, nie podzielając przekonania skarżącego, że Sąd Apelacyjny orzekł karę dwudziestu pięciu lat pozbawienia wolności w wyniku nieprawidłowego nadania bezwzględnego prymatu wychowawczym celom kary.