Rozbieżności w wykładni dotyczące wniosku o wznowienie postępowania

Rozbieżności w wykładni dotyczące wniosku o wznowienie postępowania oparte na art. 540 § 1 pkt 1 KPK to obecny temat dyskusji. Rozważane są kwestie formalne i związane z interpretacją przepisów, zwłaszcza dotyczące braku ustalenia popełnienia czynu oraz przyczyn uniemożliwiających wydanie wyroku skazującego. Rzecznik Praw Obywatelskich stanął na czele dyskusji, wnosząc o rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy.

Tematyka: wniosek o wznowienie postępowania, art. 540 § 1 pkt 1 KPK, art. 541 § 1 KPK, art. 541 § 2 KPK, Sąd Najwyższy, rozstrzygnięcie, uchwała SN (7) z 26.5.2020 r., Rzecznik Praw Obywatelskich, wykładnia prawa, postępowanie propter falsa

Wniosek o wznowienie postępowania oparty na podstawie z art. 540 § 1 pkt 1 KPK spełnia wymogi formalne
wskazane w art. 541 § 2 KPK, jeżeli wskazuje na prawomocny wyrok skazujący za popełnienie przestępstwa
w związku z postępowaniem objętym wznowieniem postępowania albo jeżeli w swojej treści wskazuje na
orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, stwierdzające niemożność wydania wyroku skazującego
z powodu przyczyn wymienionych w art. 17 § 1 pkt 3-11 KPK lub w art. 22 KPK W tym ostatnim wypadku we
wniosku muszą być jednak przywołane okoliczności świadczące o dopuszczeniu się przestępstwa w związku
z postępowaniem, jeżeli takich okoliczności nie zawiera w swojej treści wskazane orzeczenie – stwierdził Sąd
Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów.
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił z wnioskiem o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego
rozbieżności w wykładni prawa występujących w orzecznictwie w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia
prawnego: czy wniosek o wznowienie postępowania oparty na podstawie z art. 540 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art.
541 § 1 i 2 KPK, wskazujący na orzeczenie zapadłe w postępowaniu karnym, w którym brak jest ustalenia, że
został popełniony czyn, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1 KPK, a stwierdzające, że z powodu przyczyn
wymienionych w art. 17 § 1 pkt 5-11 KPK lub w art. 22 KPK zachodzi brak możliwości dokonania takiego
ustalenia i zapadnięcia wyroku skazującego, spełnia wymagania formalne wniosku o wznowienie
postępowania inicjującego to postępowanie, w tym postępowanie dowodowe w przedmiocie tego, czy został
popełniony czyn, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1 KPK?
W uzasadnieniu wniosku wskazano na dwa stanowiska prezentowane w orzecznictwie. Zgodnie z pierwszym
z nich, zarówno wykładnia językowa, jak i funkcjonalna art. 540 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 541 § 1 i 2 KPK prowadzą
do wniosku, że samo zaistnienie okoliczności wynikających z art. 17 § 1 pkt 5-11 KPK i art. 22 KPK, umożliwia
wszczęcie lub dalsze prowadzenia postępowania, a tym samym dokonanie ustalenia w przedmiocie popełnienia
czynu, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1 KPK (zob. postanowienie SN z 22.9.2016 r., IV KO 46/16, ww.sn.pl;
postanowienie SN z 8.12.2011 r., III KO 41/11, niepubl.; wyrok SN z 8.2.2011 r., WO 1/11, niepubl.).
Drugi pogląd opiera się na przyjęciu, że art. 540 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 541 § 1 i 2 KPK znajduje zastosowanie
wyłącznie wówczas, gdy mimo braku możliwości wydania wyroku skazującego w związku z treścią art. 17 § 1 pkt 5-
11 KPK lub w art. 22 KPK, orzeczenie stwierdzające niemożność wydania takiego wyroku zawiera jednocześnie
ustalenie zaistnienia czynu, o którym mowa w art. 540 § 1 pkt 1 KPK (zob. postanowienie SN z 16.1.2018 r., V KO
83/17,
; postanowienie SN z 30.10.2015 r., IV KO 81/14,
).
Rzecznik Praw Obywatelskich opowiedział się za taką wykładnią art. 540 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 541 § 1 i 2 KPK,
zgodnie z którą unormowanie to uprawnia do ubiegania się o wznowienie postępowania nawet przy braku ustalenia
przez organ procesowy w orzeczeniu innym, niż prawomocny wyrok skazujący, że sprawca popełnił czyn, o którym
mowa w art. 540 § 1 pkt 1 KPK, przy czym u podstaw owego braku ustalenia leży jedna z przyczyn wymienionych
w art. 17 § 1 pkt 5-11 KPK lub w art. 22 KPK. Natomiast ewentualne nieuwzględnienie wniosku o wznowienie
postępowania winno opierać się na przyjęciu, że wnioskodawca nie sprostał spoczywającemu na nim obowiązkowi
udowodnienia, że czyn ten rzeczywiście wystąpił.
Sąd Najwyższy podejmując uchwałę podkreślił, że ubiegania się o wznowienie postępowania stanowi ważną
część obywatelskiego prawa do sądu i rzetelnego procesu sądowego. Warunkiem wznowienia postępowania
propter falsa jest najpierw popełnienie przestępstwa, następnie ustalenie faktu jego popełnienia, a w końcu
przyjęcie, że popełnione przestępstwo miało wpływ na treść orzeczenia kończącego prawomocnie
postępowanie, którego wznowienia domaga się wnioskujący. Powołanie się na tę okoliczność jest możliwe
w przypadku istnieniem prawomocnego wyroku skazującego za to przestępstwo albo orzeczenia stwierdzającego
niemożność wydania takiego wyroku w razie odmowy wszczęcia lub umorzenia postępowania karnego z przyczyn
określonych w art. 17 § 1 pkt 3-11 KPK lub wydania postanowienia o zawieszeniu postępowania karnego - art. 22
KPK. Może być tak, że organ odmawiający wszczęcia, umarzający albo zawieszający postępowanie w ogóle nie
wypowiedział się co do faktu popełnienia przestępstwa. Zdaniem Sądu Najwyższego, wówczas konieczne jest
wskazanie we wniosku okoliczności świadczących o dopuszczeniu się tego przestępstwa, zadaniem autora
wniosku jest bowiem wykazanie faktu dopuszczenia się przestępstwa, zaś rolą sądu rozpoznającego wniosek
o wznowienie jest ocena, czy do wykazania tego doszło i wyeliminowanie sytuacji, w których wnioski takie
byłyby gołosłowne lub wykorzystywane instrumentalnie.
W uzasadnieniu uchwały stwierdzono, że niezasadne jest zróżnicowanie wnioskujących o wznowienie postępowania
propter falsa, w ten sposób, że część z nich, dysponując postanowieniem, w którym potwierdzono fakt dopuszczenia
się przestępstwa mogłaby domagać się wznowienia, zaś część, w przypadku postępowań, w których do odmowy

wszczęcia lub umorzenia doszło z obiektywnych, niezależnych od stron przyczyn (np. śmierć sprawcy) i faktu
dopuszczenia się przestępstwa w postanowieniu nie potwierdzono, byłaby pozbawiona możliwości ubiegania się
o wznowienie.
Sąd Najwyższy podkreślił, że w art. 541 § 1 KPK ustawodawca zawarł warunek dotyczący wskazania
orzeczenia stanowiącego przeszkodę do wydania wyroku skazującego a nie wymóg stwierdzenia
przestępstwa w treści tego orzeczenia. Przepis ten odnosi się do sytuacji wyjątkowej, nie powinno się zatem
tego wyjątku interpretować rozszerzająco i domagać się potwierdzenia faktu popełnienia przestępstwa
w samej treści postanowienia.
Uchwała SN (7) z 26.5.2020 r., I KZP 12/19

Rozważania dotyczące wniosku o wznowienie postępowania opierającego się na art. 540 § 1 pkt 1 KPK są istotne dla zapewnienia rzetelnego procesu sądowego. Sąd Najwyższy podkreśla, że warunkiem wznowienia postępowania propter falsa jest ustalenie faktu popełnienia przestępstwa, nie zaś konieczność potwierdzenia tego faktu w orzeczeniu. Uchwała SN (7) z 26.5.2020 r., I KZP 12/19 jest kluczowa w tej dyskusji.