W postępowaniu skargowym Sąd Najwyższy bada uchybienia w postępowaniu odwoławczym

Sąd Najwyższy bada uchybienia w postępowaniu odwoławczym, koncentrując się na spełnieniu warunków skargi. W kontekście sprawy z alimentami i karą ograniczenia wolności dla D.S., analizuje naruszenia prawa materialnego i skład sądu. Istotne jest pytanie o możliwość orzekania w składzie jednego asesora sądowego. Sąd stwierdza, że stosowanie art. 536 KPK w postępowaniu skargowym ma swoje ograniczenia i nie może prowadzić do nadania sądowi skargowemu takich samych uprawnień, jak Sądowi Najwyższemu w postępowaniu kasacyjnym.

Tematyka: Sąd Najwyższy, postępowanie skargowe, Sąd I instancji, asesor sądowy, art. 30 § 1 KPK, art. 536 KPK, art. 439 § 1 KPK, naruszenie prawa materialnego, skarga Prokuratora Rejonowego, art. 437 § 2 KPK, skład sądu, postanowienie SN (7) z 27.5.2020 r.

Udział w składzie sądu osoby nieuprawnionej do orzekania stanowi jedną z bezwzględnych przyczyn
odwoławczych, jednak z uwagi na specyfikę postępowania skargowego i kompetencje kontrolne Sądu
Najwyższego bezwzględne przyczyny odwoławcze podlegają uwzględnieniu, gdy uchybienia zaistniały przed
sądem odwoławczym. Celem kontroli skargi wniesionej do Sądu Najwyższego na wyrok sądu odwoławczego
nie jest badanie sprawy co do jej meritum, dlatego dopuszczenie do odpowiedniego stosowania art. 439 § 1
KPK w zakresie, który miałby skutkować badaniem istnienia uchybień wskazanych w tym przepisie przed
sądem I instancji, w tym niewłaściwego składu sądu, byłoby zaprzeczeniem funkcji skargi – wynika
z postanowienia 7 sędziów Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
D.S. w związku z niepłaceniem alimentów na małoletnie dziecko, został uznany winnym ciągu przestępstw z art. 209
§ 1a KK, za który wymierzono mu karę ograniczenia wolności połączonej z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej,
kontrolowanej pracy na cele społeczne, zobowiązano go również do łożenia na utrzymanie małoletniego dziecka.
W sprawie orzekał asesor sądowy. Sąd II instancji uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania z powodu naruszenia prawa materialnego z uwagi na to, że okres przypisanego oskarżonemu
przestępstwa obejmował dwa stany prawne, czego nie dostrzegł Sąd I instancji.
Sąd Najwyższy orzekając w składzie 3-osobowym w sprawie ze skargi Prokuratora Rejonowego w M. przedstawił do
rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości co do wykładni prawa: czy,
zgodnie z art. 30 § 1 KPK, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając
wyrok skazujący po 1.1.2016 r.?
W pytaniu prawnym stwierdzono, że wykładnia prokonstytucyjna prowadzi do wniosku, iż należy przyjąć takie
rozumienie art. 30 § 1 KPK w zw. z art. 28 § 1 KPK, zgodnie z którym użyte w nich terminy „jednoosobowo” i „sędzia”
nie obejmują asesora sądowego, zaś ustawa z 27.7.2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (t. jedn.: Dz.U.
z 2020 r., poz. 365; dalej jako: PrUSP) nie zawiera regulacji określających inny skład sądu orzekającego na
posiedzeniu o odpowiedzialności karnej, niż ten wynikający z wyraźnego brzmienia KPK. W szczególności zaś
PrUSP nie przewiduje przepisu, który stanowiłby, że na posiedzeniu sąd w sprawie odpowiedzialności karnej może
orzekać jednoosobowo w składzie jednego asesora.
Stanowisko SN
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że podstawą skargi
w niniejszej sprawie jest art. 437 § 2 KPK, a więc to, czy sąd drugiej instancji zasadnie – w oparciu o wypadki
wskazane w art. 437 § 2 zd. 2 KPK – uchylił zaskarżony apelacją wyrok sądu I instancji. W ocenie Sądu
Najwyższego, wykluczone jest odpowiednie stosowanie art. 439 § 1 KPK do wszystkich podstaw uchylenia
mieszczących się w art. 437 § 2 KPK, bowiem wówczas badanie istnienia uchybień mieszczących się w art.
439 § 1 KPK zostałoby przeniesione nie na etap zaskarżonego skargą postępowania odwoławczego, ale na
postępowania przed sądem I instancji. Sąd Najwyższy mógłby uwzględnić jedynie uchybienie z art. 439 § 1
KPK, które zaistniałoby na etapie postępowania odwoławczego i dotyczyło wyroku sądu odwoławczego.
Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 536 KPK jest stosowany w postępowaniu skargowym jedynie odpowiednio i nie może
prowadzić do nadania sądowi skargowemu tak szerokich uprawnień, jakie przepis ten nadaje Sądowi Najwyższemu
w postępowaniu kasacyjnym. Odpowiednie stosowanie przepisu odniesienia polegać powinno na takiej jego
modyfikacji, aby uzupełniał on tę regulację, w której zawarto przepis odsyłający i to w sposób uwzględniający
charakter tej instytucji oraz był niesprzeczny z przepisami, do których ma mieć zastosowanie. W rezultacie p rzepis
art. 439 § 1 KPK nie może być w ogóle stosowany na podstawie art. 539f KPK w zakresie, w jakim miałby
dotyczyć badania istnienia uchybień wskazanych w art. 439 § 1 KPK wyłącznie w postępowaniu przed sądem
I instancji, które nie wystąpiły w tym samym charakterze na etapie postępowania odwoławczego.
Odpowiednie stosowanie art. 439 § 1 KPK w zw. z art. 536 KPK na podstawie art. 539f KPK odnosi się
bowiem tylko do uchybień mieszczących się w tym przepisie, istniejących na etapie postępowania przed
sądem odwoławczym. W takim zakresie przepis art. 439 § 1 KPK winien być stosowany także dla uchylenia
wyroku kasatoryjnego sądu odwoławczego, gdy uchybienie mieszczące się w art. 439 § 1 KPK zaistniało na
etapie postępowania drugoinstancyjnego, a skarga oparta została na naruszeniu art. 437 § 2 KPK.

W rezultacie Sąd Najwyższy stwierdził, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego nie ma znaczenia
dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy na etapie postępowania skargowego, bowiem kwestia obsady sądu I instancji,
w tym orzekanie przez asesora sądowego, nie może być w tym postępowaniu badana z urzędu na podstawie art. 439
§ 1 KPK. Inaczej byłoby wówczas, gdyby powodem uchylenia wyroku sądu I instancji było zastosowanie art. 439 § 1
pkt 2 KPK i uznanie, że asesor nie może wydać wyroku, a w skardze wskazałoby zarzut naruszenia art. 439 § 1 KPK
w zw. z art. 437 § 2 KPK.
Postanowienie SN (7) z 27.5.2020 r., I KZP 14/19

Sąd Najwyższy odrzuca możliwość stosowania art. 439 § 1 KPK na etapie postępowania skargowego przed sądem I instancji. Decyzja dotycząca skargi Prokuratora Rejonowego w M. nie ma wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy, gdyż kwestie składu sądu I instancji nie podlegają obowiązkowej kontroli na tym etapie. Sąd podkreśla konieczność zachowania spójności i zgodności z przepisami dotyczącymi postępowania skargowego.