Ocena zasadności zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary

W publikacji analizowana jest kwestia zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary w kontekście przypadku usiłowania zabójstwa. Autorzy przywołują argumenty dotyczące niekaralności oskarżonego oraz skutków jego działań. Przedstawiony zostaje opis stanu faktycznego oraz przebieg procesu sądowego, w tym apelacji i uzasadnienia Sądu Apelacyjnego. Zwraca się uwagę na rażącą niewspółmierność wymierzonej kary oraz konieczność uwzględnienia okoliczności nietypowych w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Tematyka: nadzwyczajne złagodzenie kary, usiłowanie zabójstwa, rażąca niewspółmierność kary, art. 60 § 2 KK, wymiar kary

W publikacji analizowana jest kwestia zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary w kontekście przypadku usiłowania zabójstwa. Autorzy przywołują argumenty dotyczące niekaralności oskarżonego oraz skutków jego działań. Przedstawiony zostaje opis stanu faktycznego oraz przebieg procesu sądowego, w tym apelacji i uzasadnienia Sądu Apelacyjnego. Zwraca się uwagę na rażącą niewspółmierność wymierzonej kary oraz konieczność uwzględnienia okoliczności nietypowych w przypadku nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Wprawdzie ocena, co do tego, czy w odniesieniu do konkretnego sprawcy zachodzi podstawa do
zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary, przewidzianego w przepisie art. 60 § 2 KK, należy do sądu
i jest oceną swobodną, jednakże dotychczasowa niekaralność oskarżonego oraz „poprawienie się jego
relacji rodzinnych”, nie są przecież niczym nadzwyczajnym i wyjątkowym wśród sprawców najcięższych
przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, popełnianych na szkodę osób najbliższych. Z tego dobrodziejstwa
nie powinien skorzystać oskarżony, który jedynie częściowo przyznał się do popełnienia zarzucanego mu
czynu, zaprzeczając wystąpieniu okoliczności istotnych dla przyjętego stanu faktycznego, zaś po zadaniu
w stanie nietrzeźwości ciężkich obrażeń ciała, oddalił się z miejsca zdarzenia, nie próbując nawet udzielić
pokrzywdzonemu jakiejkolwiek pomocy.
Opis stanu faktycznego
W.H. został oskarżony o to, że 19.5.2018 r. w S., działając z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia J.H.,
usiłował dokonać jego zabójstwa przez zadanie pokrzywdzonemu z dużą siłą dwóch ciosów nożem, jeden w okolice
klatki piersiowej, po jej lewej stronie, w bliskiej odległości od brodawki sutkowej i drugi w okolice jamy brzusznej, po
jej lewej stronie, w pobliżu pępka, czym spowodował u J.H. obrażenia, które skutkowały długotrwałą chorobę realnie
zagrażającą życiu, o jakiej mowa jest w art. 156 § 1 pkt 2 KK, lecz zamierzonego celu nie osiągnął, z uwagi na
udzielenie pokrzywdzonemu szybkiej, specjalistycznej pomocy lekarskiej w postaci opatrzenia ran przez lekarzy
Pogotowia Ratunkowego oraz natychmiastowo dokonanych zabiegów operacyjno-chirurgicznych, co zapobiegało
zgonowi J.H., tj. o czyn z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK, w zb. z art. 156 § 1 pkt 2 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK.
Sąd Okręgowy w K., wyrokiem z 27.5.2019 r., uznał oskarżonego za winnego tego, że 19.5.2018 r. w S., działając
z zamiarem bezpośrednim pozbawienia życia J.H., usiłował dokonać jego zabójstwa przez zadanie pokrzywdzonemu
dwóch ciosów nożem, w klatkę piersiową oraz w okolicę jamy brzusznej, czym spowodował u J.H. obrażenia ciała,
które wywołały długotrwałą chorobę realnie zagrażającą życiu, lecz zamierzonego celu nie osiągnął, z uwagi na
udzielenie pokrzywdzonemu specjalistycznej pomocy lekarskiej, tj. czynu z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK,
w zb. z art. 156 § 1 pkt 2 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK i za to, na podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK,
w zw. z art. 11 § 3 KK, przy zastosowaniu art. 60 § 2 KK i art. 60 § 6 pkt 2 KK, skazał go na karę 6 lat pozbawienia
wolności;
Apelację od powyższego wyroku wniósł Prokurator Rejonowy w D.P., który zaskarżył go w części dotyczącej
orzeczenia o karze, na niekorzyść oskarżonego i na podstawie art. 438 pkt 4 KPK zarzucił „rażącą niewspółmierność
wymierzonej oskarżonemu kary 6 lat pozbawienia wolności przy niesłusznym zastosowaniu nadzwyczajnego
złagodzenia kary, podczas gdy okoliczności sprawy, wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu, a także wzgląd
na cele zapobiegawcze, jakie kara ma osiągnąć wobec oskarżonego oraz potrzeby w zakresie kształtowania
świadomości prawnej społeczeństwa przemawiają za wymierzeniem oskarżonemu kary surowszej, bez zastosowania
instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary".
Podnosząc powyższy zarzut, autor apelacji wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez wymierzenie oskarżonemu
kary 10 lat pozbawienia wolności.
W odpowiedzi na apelację prokuratora, obrońca oskarżonego wniósł o nieuwzględnienie argumentacji tej skargi
odwoławczej i utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie, po rozpoznaniu apelacji wniesionej przez prokuratora, zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że na podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK wymierzył oskarżonemu S.H.
karę 8 lat pozbawienia wolności.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja prokuratora okazała się częściowo zasadna, stąd skutkowała ona orzeczeniem
wobec oskarżonego surowszej kary pozbawienia wolności. Poglądy materialnoprawne, które legły u podstaw
wywodów zawartych w motywach skargi odwoławczej, dla wykazania zasadności sformułowanego zarzutu, są
generalnie słuszne, jednakże skala modyfikacji zaskarżonego wyroku, w zakresie orzeczenia o karze – w realiach
przedmiotowej sprawy – nie mogła być aż tak znaczna, jak to postulowano w petitum apelacji.
Na wstępie prowadzonych rozważań należało podkreślić, że Sąd Okręgowy w sposób staranny i szczegółowy
przeanalizował wszystkie dowody i okoliczności ujawnione w toku przewodu sądowego i na ich podstawie dokonał
zasadniczo prawidłowych ustaleń faktycznych. W oparciu o lekturę uzasadnienia zaskarżonego wyroku, generalnie
realizującego dyspozycję art. 424 KPK, można jednoznacznie stwierdzić, że sprawstwo i wina oskarżonego, co do



przypisanego mu przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK, w zb. z art. 156 § 1 pkt 2 KK, w zw. z art. 11
§ 2 KK, zostały bezspornie udowodnione, nie były przez żadną ze stron kwestionowane (tak, jak i kwalifikacja prawna
czynu) i stąd zyskały również akceptację sądu ad quem.
Skoro autor apelacji sformułował zarzut z art. 438 pkt 4 KPK, przechodząc do omówienia istoty wniesionego środka
odwoławczego, należy przede wszystkim podkreślić, że rażąca niewspółmierność kary zachodzi jedynie wtedy,
gdyby na podstawie ujawnionych okoliczności, które powinny mieć zasadniczy wpływ na wymiar kary, można było
przyjąć, iż zachodziłaby wyraźna różnica między karą wymierzoną przez sąd I instancji, a karą, jaką należałoby
wymierzyć w instancji odwoławczej, w następstwie prawidłowego zastosowania w sprawie dyrektyw wymiaru kary
przewidzianych w art. 53 KK i art. 54 KK. Od dawna też zasadnie wskazuje się, że o „rażącej niewspółmierności kary”
w rozumieniu art. 438 pkt 4 KPK nie można natomiast mówić w sytuacji, gdy sąd, wymierzając karę, uwzględnił
wszystkie okoliczności wiążące się z poszczególnymi ustawowymi dyrektywami i wskaźnikami jej wymiaru, czyli
wówczas, gdy granice swobodnego uznania sędziowskiego, stanowiącego ustawową (art. 53 § 1 KK) zasadę
sądowego wymiaru kary, nie zostały przekroczone w rozmiarach niedających się utrzymać, w kontekście wymagań
wynikających z ustawowych dyrektyw determinujących wymiar kary (vide np. wyrok SN z 8.7.1982 r., Rw 542/82,
OSNKW 1982, Nr 12, poz. 90). Na gruncie art. 438 pkt 4 KPK nie chodzi przecież o każdą ewentualną różnicę
w ocenach, co do wymiaru kary, ale o różnicę ocen tak zasadniczej natury, że karę dotychczas wymierzoną można
byłoby nazwać – również w potocznym znaczeniu tego słowa – „rażąco” niewspółmierną, to jest niewspółmierną
w stopniu niedającym się wręcz zaakceptować (zob. np. wyrok SN z 2.2.1995 r., II KRN 189/94, OSNDP 1995, Nr 5,
poz. 18; wyrok SA w Krakowie z 10.4.1996 r., II AKa 85/9, KZS 1996, z. 4, poz. 42). Nie ulega też wątpliwości, że
z treści art. 424 § 2 KPK wynika obowiązek przytoczenia w uzasadnieniu wyroku między innymi „okoliczności, które
sąd miał na względzie przy wymiarze kary”, a więc wszystkich tych okoliczności, które były rozważane podczas
narady nad wyrokiem i zostały uznane za mające wpływ na wymiar kary (por. uchwała SN z 21.3.1975 r., VI KZP
39/74, OSNKW 1975, Nr 6, poz. 70).
Mając na uwadze powyższe względy, należy zgodzić się z poglądem wyrażonym przez skarżącego prokuratora, co
do tego, że wyrok będący przedmiotem apelacji, w zakresie wysokości wymierzonej oskarżonemu kary za
usiłowanie popełnienia zbrodni zabójstwa, jest dotknięty wadą polegającą na rażącej niewspółmierności
orzeczonej kary wobec. Wyraża się to w niezasadnym zastosowaniu instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary,
co doprowadziło do wymierzenia oskarżonemu kary pozbawienia wolności w wymiarze poniżej dolnej granicy
ustawowego zagrożenia karą, przewidzianego dla tego typu przestępstwa stanowiącego zbrodnię. Autor apelacji
trafnie zwrócił uwagę na to, że podstawą zastosowania instytucji nadzwyczajnego złagodzenia kary, w warunkach,
o jakich mowa w przepisie art. 60 § 2 KK jest wykazanie, iż w sprawie zachodzi szczególnie uzasadniony wypadek,
który powoduje, że nawet najniższa kara przewidziana w ustawie musi być uznana za karę rażąco surową. Jest przy
tym oczywiste, że wystąpienie takiego szczególnego wypadku powinno znajdować wsparcie w okolicznościach
nietypowych samego zdarzenia albo takich cechach sprawcy, które charakteryzują go w sposób wyjątkowo
pozytywny i powodują, że zasługuje on na wymierzenie kary poniżej minimum ustawowego. Ocena, co do tego, że
w odniesieniu do konkretnego sprawcy zachodzi podstawa do skorzystania z dobrodziejstwa przewidzianego w art.
60 § 2 KK należy oczywiście do sądu i jest oceną swobodną, ale nie dowolną. Decydując się na orzeczenie kary
z nadzwyczajnym jej złagodzeniem, sąd ma więc obowiązek przedstawić argumenty uzasadniające przekonanie, że
w realiach rozpoznawanej sprawy zaistniały przesłanki do takiego postąpienia. Nie może też budzić wątpliwości, że
wypadki szczególnie uzasadnione, o jakich mowa w art. 60 § 2 KK, istotnie różnią się od wypadków zwykłych, co do
których obowiązują standardowe dyrektywy wymiaru kary. Te ostatnie bowiem pozwalają na wykorzystanie
możliwości istniejących w ramach ustawowych granic zagrożenia karą (zob. wyrok SN z 28.3.2019 r., V KK 125/18,
).

Komentarz
Wobec wadliwego rozstrzygnięcia sądu I instancji, powyższe okoliczności, wykazane w apelacji wywiedzionej przez
prokuratora, obligowały niejako Sąd Apelacyjny do zmiany zaskarżonego wyroku i wymierzenia oskarżonemu, na
podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 3 KK, kary 8 lat pozbawienia wolności.
W przekonaniu sądu ad quem, tak orzeczona kara, odpowiadająca minimum ustawowego zagrożenia, w aspekcie
dostrzeżonych przez Sąd Okręgowy, wymienionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, tak okoliczności
obciążających, jak i licznych okoliczności łagodzących (dostrzeżonych także i przez skarżącego), jest zatem
sprawiedliwa, współmierna do stopnia społecznej szkodliwości popełnionego czynu, wymierzona w granicach winy
oraz bierze pod uwagę cele zapobiegawcze, jakie ma osiągnąć w stosunku do oskarżonego, a zatem odpowiada
dyrektywom określonym w art. 53 KK. Kara ta w należytym stopniu respektuje także wskazania w zakresie
kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa, w tym ugruntowania przekonania o nieuchronności kary za
naruszenie dóbr chronionych prawem i nieopłacalności zamachów na te dobra, stąd wzmacnia również poczucie
odpowiedzialności, bezpieczeństwa, poszanowania prawa i pozwoli na wyrobienie właściwych postaw.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 19.9.2019 r., II AKa 176/19.







Sąd Apelacyjny po rozpoznaniu apelacji stwierdził rażącą niewspółmierność wymierzonej kary oraz zmienił wyrok, podnosząc karę oskarżonemu. Decyzja sądu ad quem została uzasadniona w kontekście przesłanek art. 60 § 2 KK oraz zgodności z dyrektywami dotyczącymi wymiaru kary. W ten sposób podkreślono znaczenie zachowania równowagi między karą a społecznymi celami kary.