Zaostrzenie sankcji za przestępstwa - nowelizacja Kodeksu karnego w związku z COVID-19

Tematyka: Kodeks karny, nowelizacja, sankcje, przestępstwa, COVID-19, kradzież szczególnie zuchwała, wyroki łączne, polityka karna

24.6.2020 r. weszły w życie zmiany do Kodeksu karnego wprowadzone ustawą z 19.6.2020 r. o dopłatach do
oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz
o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r.
poz. 1086). Czy wprowadzenie tych zmian istotnie ma związek z ogłoszonym stanem epidemii czy też jest
ukrytym przeforsowaniem przekazanej Trybunałowi Konstytucyjnemu nowelizacji z 2019 r.?
Główne założenia nowelizacji:
1. Zaostrzenie sankcji za niektóre przestępstwa.
2. Wprowadzenie nowego typu przestępstwa – kradzieży szczególnie zuchwałej.
3. Powrót do starych zasad wydawania wyroków łącznych
4. Podwyższenie sankcji za przestępstwa popełnione w czynie ciągłym.
Zaostrzenie sankcji za niektóre przestępstwa.
Wiele kontrowersji budzi nowelizacja art. 37a KK, który umożliwia orzeczenie kary wolnościowej w sytuacji, gdy
przepis szczególny określający sankcje za dane przestępstwo przewiduje tylko karę więzienia. Przepisowi nadano
nowe brzmienie, zgodnie z którym jeżeli przestępstwo jest zagrożone tylko karą pozbawienia wolności
nieprzekraczającą 8 lat, a wymierzona za nie kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku, sąd może
zamiast tej kary orzec karę ograniczenia wolności albo grzywnę, jeżeli równocześnie orzeka środek karny, środek
kompensacyjny lub przepadek. Ponadto wymierzona zamiast tego kara ograniczenia wolności musi wynosić
przynajmniej trzy miesiące, a minimalna grzywna ma wynosić 100 stawek dziennych (czyli 1 tys. zł). Przepisu tego
nie stosuje się do sprawców, którzy popełniają przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku
mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego oraz sprawców przestępstw o charakterze
terrorystycznym. W konsekwencji powyższego bez podnoszenia ustawowych granic zagrożenia za poszczególne
występki surowość orzekanych kar faktycznie wzrośnie.
Autor zwraca uwagę na fakt, że analizowany przepis odnosi się do przypadków gdy przestępstwo jest zagrożone
tylko karą pozbawienia wolności. O modyfikacji wymiaru kary decydować będzie sąd, który wyłączną karę
pozbawienia wolności będzie mógł zastąpić karą grzywny lub ograniczenia wolności. Tu Autor zwraca uwagę, że
omawiany przepis art. 37a KK jest wewnętrznie sprzeczny. Ma on bowiem zastosowanie do sytuacji gdy „wymierzona
kara pozbawienia wolności nie byłaby surowsza od roku”. Sąd będzie zatem zmuszony stwierdzić, że wymierzona
kara byłaby karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku a jednocześnie musi stwierdzić, że nie powinna być
ona wymierzona, bo sprawca zasługuje na karę łagodniejszą. Skoro zatem sąd stwierdza, że kara pozbawienia
wolności wynika z dyrektywy wymiaru kary to jak jednocześnie może stwierdzić, iż sprawca zasługuje na inną karę.
Kolejne wątpliwości budzi literalne brzmienie przepisu. Przepis mówi bowiem o wymierzonej karze, która nie byłaby
surowsza od roku.
Kolejna istotną konsekwencją nowelizacji art. 37a KK jest wyłączenie przez ten przepis dyrektywie mówiącej
o pierwszeństwie kar wolnościowych. Sąd decydując o wymiarze kary powinien zacząć od kary najłagodniejszych
a dopiero gdy stwierdzi, że nie spełnią one swoich celów powinien orzec karę pozbawienia wolności. Zmiana
charakteru prawnego art. 37a KK prowadzi do odwrócenia tego rozumowania: priorytetem będzie izolacja, a dopiero
w szczególnych sytuacjach (“gdy więzienie nie przekroczyłoby roku”) sąd będzie mógł zamienić tę karę na grzywnę
albo ograniczenie wolności.
Wprowadzenie nowego typu przestępstwa – kradzieży szczególnie zuchwałej.
Odnosząc się do samej definicji kradzieży szczególnie zuchwałej to ustawodawca w art. 115 9a KK podzielił kradzież
zuchwała na dwie postacie. Pierwsza postać kradzieży szczególnie zuchwałej obejmuje sytuacje kradzieży jawnej,
w tym z użyciem przemocy pośrednio nakierowanej na osobę władającą mieniem. Druga postać kradzieży
szczególnie zuchwałej odnosi się do szeroko pojętej kradzieży kieszonkowej i obejmuje mienie znajdujące się
bezpośrednio na osobie lub jej ubraniu, przenoszone przez tę osobę lub znajdujące się w przenoszonych przez tę
osobę przedmiotach.
W pierwszej kolejności nie wiedzieć czemu Ustawodawca zdecydował się na użycie sformułowania tak nie ostrego tj.:
(…) sprawca swoim zachowaniem wykazuje postawę lekceważącą lub wyzywającą wobec posiadacza rzeczy lub

innych osób (...). Nieodgadnione pojęcie „lekceważącego” zachowania sprawcy czynu zabronionego determinuje
trudności interpretacyjne.Racjonalne tworzenie prawa wymaga zachowania reguł pozwalających na identyfikację
i prawidłowe odkodowanie normy zapisanej w konkretnym przepisie prawa w tym wypadku karnego.
Zdaniem recenzenta pojęcie kradzieży wobec wprowadzenia tego rodzaju podziału i wprowadzenia przedmiotowego
typu jako szczególnie zuchwałej, prowadzi do jeszcze innej dysfunkcji. Mianowicie imaginować należy sobie choćby
kazus kiedy dojdzie do kradzieży drobnych kwot tzn. mieszczących się w kryteriach kodeksu wykroczeń, ale
wykroczenie to popełnione zostanie wielokrotnie wtedy sprawca naraża się na zarzut w treść wyrażonej
w znowelizowanej formie art. 278a KK. Przechodząc w dalszej części do sformułowań użytych w przepisie art. 115 §
9a pkt 2 KK. Ustawodawca wskazał, że kradzieżą szczególnie zuchwałą jest także kradzież mienia ruchomego
znajdującego się bezpośrednio na osobie lub noszoną przez nią albo przenoszonych przedmiotach. W tym miejscu
Ustawodawca nie ustrzegł się nieścisłości. Do znamion przestępstwa określonego w przytoczonej wyżej treści
przepisu art. 278 § 1 KK, należy element zaboru, tak więc również mienia ruchomego znajdującego się bezpośrednio
na osobie lub w noszonym przez nią w czasie czynu ubraniu albo przenoszonego przez tę osobę lub znajdującego
się w przenoszonych przez tę osobę przedmiotach – zdaniem autora wobec takiego brzmienia tych dwóch norm
prawnych dojdzie w przyszłości do okoliczności nastręczających dylematów związanych z kwalifikacją konkretnego
ewentualnie przestępnego działania potencjalnego sprawcy, a także ocena prawnokarna jego działań.
Mając na uwadze powyższy wywód wprowadzenie kwalifikowanego rodzaju kradzieży, jaką jest kradzież zuchwała
w ocenie recenzenta nie przyczyni się do prewencyjnego charakteru zamierzonego celu bowiem nie wysokość
a wykrywalność przy przestępstwach zaboru mienia ma istotne znaczenie dla pozytywnego oddźwięku społecznego.
Powrót do starych zasad wydawania wyroków łącznych
Nowelizacji uległy przepisy o karach łącznych. Przepis art. 85 KK otrzymał nowe brzmienie. Obecnie orzeczenie kary
łącznej będzie możliwe tylko w przypadku gdy sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy
wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego
rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za
zbiegające się przestępstwa. Warunkiem orzeczenia będzie więc brak wyroku skazującego co do któregokolwiek
z przestępstw. Sąd będzie musiał również wziąć pod uwagę kary wymierzone za zbiegające się przestępstwa.
Zmianie uległ również wymiar kary łącznej. Przepis art. 86 KK stanowi, że sąd wymierza karę łączną w granicach
powyżej najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 810
stawek dziennych grzywny, 2 lat ograniczenia wolności albo 20 lat pozbawienia wolności. Dotychczas kara była
wymierzana w granicach od kary najwyżej wymierzanej.
Reasumując wprowadzone zmiany w stanie epidemii nie maja żadnych racjonalnych uzasadnień. Nie mają
one nic wspólnego z panująca epidemią. Ich celem jest natomiast zaostrzenie kar, które następuje za szkoda
dla racjonalnej polityki karnej.

Nowelizacja Kodeksu karnego wprowadza istotne zmiany, takie jak zaostrzenie sankcji za niektóre przestępstwa, wprowadzenie nowego typu przestępstwa kradzieży szczególnie zuchwałej, powrót do starych zasad wydawania wyroków łącznych oraz podwyższenie sankcji za przestępstwa popełnione w czynie ciągłym. Zmiany te nie mają bezpośredniego związku z epidemią COVID-19, lecz stanowią zaostrzenie polityki karnej.