Czy nowelizacja KPK wprowadzona w związku z COVID-19 ogranicza prawo do obrony?

Ustawa z 19 czerwca 2020 r. wprowadziła zmiany w procedurze karnej, dotyczące m.in. postępowań aresztowych. Nowe przepisy pozwalają na udział w posiedzeniach na odległość, co budzi kontrowersje związane z prawem do obrony. Autor analizuje, czy ograniczenia te są związane z epidemią COVID-19 czy wprowadzone na stałe.

Tematyka: nowelizacja KPK, COVID-19, procedura karna, posiedzenia aresztowe, prawo do obrony

Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych
przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu
w związku z wystąpieniem COVID -19 (poz. 1086) oprócz przepisów stricte związanych ze stanem epidemii
wprowadziła również zmiany w procedurze karnej. Czy zmiany te mają coś wspólnego z ogłoszonym stanem
epidemii czy też wręcz przeciwnie? Czy ograniczają prawo do obrony?
Zmiany w zakresie postępowań aresztowych
Dotychczasowy stan prawny
Przed nowelizacją w myśl art. 248 KPK śledczy mieli 48 godzin od chwili zatrzymania na przekazanie osoby
podejrzane do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zatrzymanego
należało zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia
o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania.
Tymczasowe aresztowanie może nastąpić tylko na mocy postanowienia sądu. Sąd musiał rozpoznać wniosek
w ciągu 24 godzin od jego wpłynięcia. Rozpoznanie wniosku następowało na posiedzeniu. W posiedzeniu osobiście
brał udział podejrzany i jego obrońca.
Co się zmieniło
Na mocy znowelizowanych przepisów doprowadzenie podejrzanego na posiedzenie aresztowe nie będzie już
konieczne. Sąd będzie mógł odstąpić od przymusowego doprowadzenia do sądu podejrzanego, jeżeli zostanie
zapewniony udział podejrzanego w posiedzeniu, w szczególności złożenie przez niego wyjaśnień, przy użyciu
urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tego posiedzenia na odległość z jednoczesnym
bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. W posiedzeniu bierze udział w miejscu przebywania podejrzanego
referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony w sądzie, w którego okręgu przebywa podejrzany lub
funkcjonariusz Służby Więziennej, jeżeli podejrzany przebywa w zakładzie karnym lub areszcie śledczym. Obrońca
będzie brał udział w posiedzeniu w miejscu przebywania oskarżonego. Obrońca będzie mógł również stawić się
w tym celu w sądzie.
Co istotne sąd również będzie mógł zobowiązać obrońcę do udziału w posiedzeniu w budynku sądu z uwagi na
konieczność uchylenia ryzyka nierozstrzygnięcia wniosku w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania
przed upływem dopuszczalnego czasu zatrzymania oskarżonego. W przypadku gdy obrońca bierze udział
w posiedzeniu w sądzie będzie miał prawo do kontaktu telefonicznego z klientem. W tym celu sąd może zarządzi
przerwę w posiedzeniu.
Ustawodawca wprowadził jednak w tej kwestii pewne ograniczenia. Sąd będzie mógł odmówić kontaktu
telefonicznego obrońcy z klientem jeżeli uwzględnienie wniosku może zakłócić prawidłowy przebieg posiedzenia lub
stwarza ryzyko nierozstrzygnięcia wniosku w przedmiocie zastosowania tymczasowego aresztowania przed upływem
dopuszczalnego czasu zatrzymania oskarżonego. Postanowienie o zastosowaniu tymczasowego aresztowania
doręcza się oskarżonemu. Postanowienie o zastosowaniu innego środka zapobiegawczego doręcza się
oskarżonemu, jeżeli nie był obecny przy ogłoszeniu tego postanowienia. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu
24 godzin od przekazania go do dyspozycji sądu nie doręczono mu postanowienia o zastosowaniu wobec niego
tymczasowego aresztowania albo nie ogłoszono mu tego postanowienia na posiedzeniu przeprowadzonym przy
użyciu urządzeń technicznych, umożliwiających przeprowadzenie tego posiedzenia na odległość z jednoczesnym
bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
Czy wprowadzone zmiany ogranicza prawo do obrony?
Autor na wstępie chce wskazać, jak fundamentalne znaczenie maja posiedzenia aresztowe. Nie może bowiem ujść
uwadze, że w trakcie takiego posiedzenia sąd decyduje o jednym z najważniejszych praw człowieka a mianowicie
prawie do wolności. W konsekwencji tegoż posiedzenia podejrzany może zostać tymczasowo aresztowany a więc
pozbawiony wolności. Na tym etapie osobista obecność w sądzie i kontakt z obrońcą ma fundamentalne znaczenie.
Nie może ujść uwadze również wprowadzenie nieostrego pojęcia w odniesieniu do umożliwienia sądowi zakazania
obrońcy połączenia telefonicznego z klientem. Ustawodawca posłużył się, nie po raz pierwszy, nieostrym pojęciem.
A mianowicie sąd będzie mógł zakazać takiego kontaktu jeżeli będzie to mogło „zakłócić przebieg postępowania”. Co

to oznacza w praktyce? Sąd będzie mógł dowolnie decydować czy w danym przypadku kontakt zakłóci przebiegów
postępowania czy też nie. Ustawodawca nie zdefiniował bowiem co rozumie pod pojęciem zakłócania przebiegu
postępowania. Przecież w praktyce każdy kontakt telefoniczny w jakiś sposób mniejszy lub większy przebieg
postępowania zakłóci. Sąd będzie bowiem musiał wyznaczyć przerwę w posiedzeniu.
Jak zatem można będzie zachować prawo do obrony w sytuacji gdy sąd nakaże obrońcy udział w posiedzeniu
w sądzie a podejrzany będzie w innym miejscu w obecności referendarz sądowy lub asystent sędziego zatrudniony
w sądzie, w którego okręgu przebywa podejrzany lub funkcjonariusz Służby Więziennej.
Auror zwraca również uwagę, iż wprowadzona zmiana nie jest zmianą tymczasową związaną ze stanem epidemii
i ogłoszoną na czas trwania epidemii. Jest to zmian na stałe. Zmiana ta nie ma związku nawet pośredniego
z ogłoszonym stanem epidemii. Wprowadzenie zatem tak istotnych zmian, co ważne dotykających sfery wolności
obywateli, powinno być poprzedzone konsultacjami z ekspertami i dokonane z namysłem a nie w trybie pilnym przy
okazji uchwalania przepisów antykryzysowych w okresie epidemii.
Zmiany w sposobie przeprowadzania rozpraw.
Tożsame zapisy zostały wprowadzone w stosunku do rozpraw. Znowelizowany art. 374 KPK stanowi, że
przewodniczący, na wniosek prokuratora, wyraża zgodę na jego udział w rozprawie przy użyciu urządzeń
technicznych, umożliwiających udział w rozprawie na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu
i dźwięku, jeżeli nie stoją temu na przeszkodzie względy techniczne. Przewodniczący może zwolnić z obowiązku
stawiennictwa na rozprawie oskarżonego, oskarżyciela posiłkowego albo oskarżyciela prywatnego, którzy są
pozbawieni wolności, jeżeli zostanie zapewniony udział tych stron w rozprawie przy użyciu urządzeń technicznych,
umożliwiających udział w rozprawie na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
W wypadku tych w rozprawie bierze udział w miejscu przebywania strony referendarz sądowy lub asystent sędziego,
zatrudniony w sądzie, w którego okręgu strona przebywa. Obrońca bierze udział w rozprawie w miejscu przebywania
oskarżonego, chyba że stawi się w tym celu w sądzie. W wypadku gdy obrońca bierze udział w rozprawie
przebywając w innym miejscu niż oskarżony, sąd na wniosek oskarżonego lub obrońcy może zarządzić przerwę na
czas oznaczony, w celu kontynuacji rozprawy w tym samym dniu, aby umożliwić telefoniczny kontakt obrońcy
z oskarżonym, chyba że złożenie wniosku w sposób oczywisty nie służy realizacji prawa do obrony,
a w szczególności zmierza do zakłócenia lub nieuzasadnionego przedłużenia rozprawy.
Reasumując, wprowadzone zmiany skutkując tym, że prawo do obrony staje się iluzoryczne. Podejrzany nie
dość, że nie będzie już doprowadzany na posiedzenie to pozbawiony zostaje kontaktu z adwokatem. Autor
zwraca uwagę, że choć w pewnych sytuacjach przeprowadzenie posiedzenia na odległość znacznie
przyspieszy proces to nie powinno mieć to miejsce przy tak kluczowych sprawach jak rozstrzyganie
wniosków o tymczasowe aresztowanie.

Wprowadzone zmiany w procesie karnym, mimo przyspieszenia procedur, mogą prowadzić do ograniczenia prawa do obrony. Brak osobistego udziału podejrzanego w sądzie oraz ograniczenia w kontakcie z obrońcą budzą wątpliwości co do zapewnienia sprawiedliwości procesowej.