Środki probacyjne a przedmiot domniemań prawnych

Tematyka: środki probacyjne, domniemania prawne, P.C., wyrok Sądu Najwyższego, kasacja, karą, art. 69 § 1 KK, kara pozbawienia wolności, warunkowe zawieszenie kary, Sąd Okręgowy, Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny

Zaskarżenie wyroku co do kary oznacza, że kasacja dotyczy każdego rozstrzygnięcia zawartego w wyroku,
które jest związane z karą, a więc nie tylko rodzaju i wymiaru karu, ale również, między innymi, warunkowego
zawieszenia jej wykonania, obowiązków z art. 72 § 1 i 2 KK oraz dozoru kuratora z art. 73 KK. Domniemania
prawne dotyczące zakresu zaskarżenia wyroku zawarte w art. 447 § 2-3 KPK nie dotyczą natomiast środków
probacyjnych, a jedynie środków karnych i środków kompensacyjnych.
Opis stanu faktycznego
P.C. wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z 6.9.2017 r., został uznany za winnego tego, że 9.4.2017 r. w M. na ulicy S.,
kierował samochodem marki P., znajdując się w stanie nietrzeźwości, a mianowicie mając 1,40 mg/dcm3 alkoholu
etylowego w wydychanym powietrzu, to jest popełnienia przestępstwa z art. 178a § 1 KK i za to na podstawie art.
178a § 1 KK wymierzono mu karę grzywny w wysokości 100 stawek dziennych przyjmując, że jedna stawka dzienna
jest równoważna kwocie 20 zł. Wobec oskarżonego orzeczono również, na podstawie art. 43a § 2 KK, świadczenie
pieniężne w kwocie 5000 zł na rzecz Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a na
podstawie art. 42 § 2 KK, środek karny w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres
4 lat. Wyrokiem tym rozstrzygnięto także w przedmiocie kosztów sądowych.
Apelację od tego wyroku, w części dotyczącej rozstrzygnięcia o karze, na niekorzyść oskarżonego, wniósł prokurator
Prokuratury Rejonowej w M. Zarzucając rażącą niewspółmierność orzeczonej kary grzywny oraz orzeczonych
środków karnych, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i orzeczenie wobec P.C. kary roku pozbawienia wolności,
środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 6 lat oraz świadczenia
pieniężnego na rzecz Funduszu wskazanego w wyroku, w wysokości 6000 zł.
Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu apelacji prokuratora, wyrokiem z 28.11.2017 r. orzekł zmianę zaskarżonego
wyroku w następujący sposób. Mianowicie, za przypisany oskarżonemu czyn z art. 178a § 1 KK, w miejsce grzywny,
wymierzył oskarżonemu karę roku pozbawienia wolności, której wykonanie, na mocy art. 69 § 1 i 2 KK oraz art. 70 §
1 KK, warunkowo zawiesił tytułem próby na okres 2 lat. Natomiast w pozostałej części zaskarżony wyrok utrzymał
w mocy.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego w części dotyczącej rozstrzygnięcia o środku probacyjnym w postaci
warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności, na niekorzyść skazanego P.C., wniósł Minister
Sprawiedliwości - Prokurator Generalny, zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wydanego orzeczenia
naruszenie przepisu prawa materialnego, a mianowicie art. 69 § 1 KK, polegające na warunkowym zawieszeniu
wykonania kary roku pozbawienia wolności, wymierzonej P.C. za przestępstwo z art. 178a § 1 KK, popełnione 9.4.
2017 r., podczas gdy w dacie popełnienia tego przestępstwa był on prawomocnie skazany na karę pozbawienia
wolności, co z natury rzeczy uniemożliwiło wymierzenie mu kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem
jej wykonania.
Podnosząc ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy
Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy w sprawie P.C., skazanego z art. 178a § 1 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
11.6.2019 r., kasacji, wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego na niekorzyść od wyroku
Sądu Okręgowego w K. z 28.11.2017 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w M. z 6.9.2017 r., uchylił wyrok
w zaskarżonej części, a mianowicie w przedmiocie orzeczenia o karze i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego jest zasadna, gdyż
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w K. został faktycznie wydany z rażącym naruszeniem przepisu prawa karnego
materialnego, wskazanego w zarzucie kasacji.
Zgodnie z treścią art. 69 § 1 KK, sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej
w wymiarze nieprzekraczającym roku, jeżeli sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę
pozbawienia wolności. Ustanowiony w tym przepisie warunek obejmuje zarówno skazanie na karę bezwarunkowego
pozbawienia wolności, jak i na karę z warunkowym zawieszeniem jej wykonania (zob. wyrok SN z 28.4.2017 r., V KK
42/17,
).

P.C. dopuścił się popełnienia obecnie przypisanego mu czynu z art. 178a § 1 KK 9.4.2017 r. W dacie tej należało go
traktować, jako osobę skazaną na karę pozbawienia wolności w rozumieniu art. 69 § 1 KK, gdyż wyrokiem Sądu
Rejonowego w B. z 18.8.2006 r. został skazany za czyn z art. 193 KK i została mu wymierzona kara 8 miesięcy
pozbawienia wolności, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone na okres 4 lat tytułem próby. Jednakże
postanowieniem z 26.2.2009 r. Sąd Rejonowy w B. zarządził jej wykonanie, a po odbyciu jej części, Sąd Okręgowy
w K. postanowieniem z 19.11.2012 r. warunkowo przedterminowo zwolnił skazanego z odbycia reszty kary
pozbawienia wolności, wyznaczając okres próby do 19.11.2014 r. Mając na uwadze treść art. 82 § 1 KK, z którego
wynika, że jeśli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie odwołano warunkowego
przedterminowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia oraz przepis art. 107 § 1
KK, zgodnie z którym zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary
albo od przedawnienia jej wykonania, dojść należało do wniosku, że skazanie wyrokiem Sądu Rejonowego w B. nie
uległo zatarciu.
W takim układzie procesowym, Sąd Okręgowy w K. zmieniając wyrok Sądu I instancji i orzekając wobec P.C. karę
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania rażąco naruszył przepis art. 69 § 1 KK, co miało
istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia. Koniecznym więc było uchylenie wyroku w zaskarżonej części, to
jest co do orzeczenia o karze i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi
odwoławczemu. Wprawdzie skarżący w kasacji wskazał, że zakresem jego zaskarżenia objęty jest jedynie środek
probacyjny w postaci warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, to jednak ocena tego
zakresu zaskarżenia przez pryzmat uchybienia wskazanego w kasacji, tj. naruszenie art. 69 § 1 KK, pozwala przyjąć,
że jako rzeczywisty zakres zaskarżenia zostało wskazane rozstrzygnięcie co do kary (por. wyrok SN z 20.2.2018 r., V
KK 498/17,
). Zaskarżenie wyroku co do kary oznacza, że kasacja dotyczy każdego rozstrzygnięcia zawartego
w wyroku, które jest związane z karą, a więc nie tylko rodzaju i wymiaru karu, ale również, między innymi,
warunkowego zawieszenia jej wykonania, obowiązków z art. 72 § 1 KK oraz dozoru kuratora z art. 73 KK.
Domniemania prawne dotyczące zakresu zaskarżenia wyroku zawarte w art. 447 § 2-3 KPK nie dotyczą natomiast
środków probacyjnych, a jedynie środków karnych i środków kompensacyjnych i nie pozwalają przyjąć, aby możliwe
było wydanie wyroku kasatoryjnego jedynie w zakresie uchylenia tego środka probacyjnego. Wydaje się, że wniosek
zawarty w kasacji nie tylko o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, ale również o przekazanie w tym zakresie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi odwoławczemu, również potwierdza powyższe wnioski, gdyż
w przeciwnym razie brak byłoby przyczyny do przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania.

Komentarz
Realia sprawy niejako skłaniają do przypomnienia definicji pojęcia probacja. Otóż, probatio jest instytucją służącą
resocjalizacji i prewencji kryminalnej. Opierają się one przede wszystkim na kontrolowanej wolności, pieczy nad
sprawcą przestępstwa pozostającym pod nadzorem wyspecjalizowanego organu, jakim jest kurator sądowy lub
innych podmiotów, o których mowa w art. 38 KKW (stowarzyszenia, fundacje, organizacje i instytucje, których celem
jest społeczna readaptacja skazanych). W ramach wskazanej pieczy powołany organ podejmuje odpowiednie
działania kontrolne, ale także działania wychowawczo-resocjalizacyjne, diagnostyczne, profilaktyczne.
Przyjęło się określenie probacji w rzeczy samej słuszne, jako wolność kontrolowana, stanowiąca system
pozwalający na odbywanie kary poza więzieniem. Kara nieizolacyjna pozwala skazanemu pozostać w środowisku
zawodowym i rodzinnym, co niewątpliwie zwiększa szansę na skuteczną resocjalizację. Środek probacyjny – co
oczywiste – stanowi instytucję prawa karnego materialnego i wykonawczego realizującą wychowawcze
i szczególnoprewencyjne cele reakcji prawnokarnej wobec sprawcy przestępstwa. Ogólnym warunkiem jego
zastosowania wobec sprawcy jest pozytywna prognoza kryminologiczna przejawiająca się w założeniu, że
dotychczasowa postawa skazanego oraz jego zachowanie po popełnieniu przestępstwa dają duże
prawdopodobieństwo przestrzegania przez niego porządku prawnego w przyszłości. Środek probacyjny stosowany
jest przez okres próby, podczas którego zachowanie skazanego sprzeczne z nałożonymi na niego obowiązkami
może skutkować zarządzeniem wykonania orzeczonej wobec niego kary (art. 75 KK), podjęciem warunkowo
umorzonego postępowania karnego (art. 68 KK) albo odwołaniem warunkowego przedterminowego zwolnienia (art.
160 KKW). Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy słusznie uznał kasację za zasadną, ponieważ wyrok zapadł
w warunkach rażącego naruszenia prawa.

Wyrok Sądu Najwyższego z 11.6.2019 r., IV KK 155/18.

Realia sprawy niejako skłaniają do przypomnienia definicji pojęcia probacja. Otóż, probatio jest instytucją służącą resocjalizacji i prewencji kryminalnej. Uzasadnienie SN w sprawie P.C. skazanego z art. 178a § 1 KK, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 11.6.2019 r., kasacji, uchylił wyrok w zaskarżonej części, a mianowicie w przedmiocie orzeczenia o karze i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania.