Odstąpienie od przygotowania

Odstąpienie od przygotowania nie ogranicza się jedynie do sfery psychiki sprawcy, lecz musi znaleźć odbicie w okolicznościach faktycznych wskazujących na chęć zapobieżenia planowanemu przestępstwu. Publikacja opisuje wyrok sądu dotyczący sprawy P.S., który odstąpił od przygotowań do przemytu narkotyków, co wpłynęło na zmianę orzeczenia. Istotne jest, że dobrowolne odstąpienie od przygotowania wymaga podjęcia istotnych starań zapobieżenia przestępstwu.

Tematyka: Odstąpienie od przygotowania, przestępstwo, dobrowolność, zapobieżenie, konstrukcja prawna, sądowy wyrok, procedura karne

Odstąpienie od przygotowania nie może ograniczać się jedynie do sfery psychiki sprawcy, lecz musi znaleźć
odbicie w okolicznościach faktycznych wskazujących na to, że nie tylko sam sprawca nie chce skorzystać
z czynności mających stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do
dokonania przestępstwa, ale również na to, że sprawca podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia
dokonania planowanego przestępstwa przez inne osoby, z którymi wszedł w porozumienie w celu dokonania
przestępstwa.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 19.7.2017 r. Sąd Okręgowy w Z. orzekł, co następuje:
1) uznał oskarżonego P.S. winnym tego, że w okresie od 7.2011 r. do 23.8. 2011 r. w Z. i innych miejscowościach na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, Królestwa Holandii, Królestwa Hiszpanii i Federacyjnej Republiki Brazylii,
działając w warunkach zorganizowanej międzynarodowej grupy przestępczej, w celu osiągnięcia korzyści
majątkowej, wbrew przepisom PrzeciwNarkU, pełniąc rolę międzynarodowego kuriera narkotykowego czynił na
zlecenie innych ustalonych i nieustalonych osób przygotowania do dokonania przywozu na terytorium Unii
Europejskiej - docelowo do A. w Holandii znacznej ilości - co najmniej 200 gram środka odurzającego w postaci
kokainy wartości rynkowej najmniej 40 000 zł w ten sposób, że po wyrobieniu paszportu tymczasowego
w Ambasadzie RP w H. udał się wraz z inną ustaloną osobą opłaconym transportem lotniczym do S. w Brazylii, gdzie
nieustaleni cudzoziemcy dostarczyli mu do hotelu, w którym przebywał co najmniej 20 kulek kokainy o wadze 10
gram każda, zawiniętych w folię spożywczą, które po połknięciu miał przemycić do A., od czego jednak - po
nieudanej próbie połknięcia pierwszej z nich odstąpił, nie podejmując dalszych prób połknięcia narkotyków
i rezygnując z ich przywozu na terytorium Unii Europejskiej, tj. popełnienia przestępstwa z art. 57 ust. 2
PrzeciwNarkU w zw. z art. 55 ust. 3 PrzeciwNarkU i w zw. z art. 65 § 1 KK i za to, na podstawie art. 57 ust. 2
PrzeciwNarkU w zw. z art. 65 § 1 KK wymierzył mu karę 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności;
2) uznał oskarżonego P.S. winnym popełnienia czynu opisanego w punkcie II części wstępnej wyroku, tj.
przestępstwa z art. 258 § 1 KK i za to, na podstawie art. 258 § 1 KK wymierzył mu karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności;
3) na podstawie art. 85 § 1 i 2 KK i art. 86 § 1 KK połączył orzeczone wobec oskarżonego P.S. jednostkowe kary
pozbawienia wolności i w ich miejsce orzekł karę łączną pozbawienia wolności w wymiarze 2 lat i 6 miesięcy;
4) na podstawie art. 70 ust. 4 PrzeciwNarkU orzekł od oskarżonego P.S. na rzecz Ośrodka dla Osób Uzależnionych
w N. nawiązkę w kwocie 500 złotych z przeznaczeniem na cele zapobiegania i zwalczania narkomanii.
Wyrok został zaskarżony wyłącznie przez obrońcę oskarżonego, przy czym zakresem zaskarżenia objęto
rozstrzygnięcia w pkt 1, 3. W zakresie czynu z pkt 1, w apelacji postawiony został zarzut naruszenia prawa
materialnego, tj. art. 57 ust. 2 PrzeciwNarkU w zw. z art. 55 ust. 2 PrzeciwNarkU, przez przyjęcie, że oskarżony
wyczerpał znamiona karalnego przygotowania do tego przestępstwa, podczas gdy z materiału dowodowego wynika,
iż oskarżony odstąpił od popełnienia przestępstwa. Podnosząc takie zarzuty skarżący wnosił o zmianę wyroku w pkt
1 przez uniewinnienie oskarżonego, ewentualnie zmianę wyroku i „wymierzenie kary odpowiadającej poczuciu
sprawiedliwości oraz faktycznemu sprawstwu oskarżonego, który odstąpił od czynu i nie popełnił przestępstwa
przemytu narkotyków".
Po rozpoznaniu apelacji Sąd Apelacyjny wyrokiem z 19.12.2017 r. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że: 1)
w zakresie czynu przypisanego oskarżonemu w pkt 1 ustalając, iż P.S. 19.8.2011 r. dobrowolnie odstąpił od
przypisanych mu przestępstw, na podstawie art. 414 § 1 KPK w zw. z art. 17 § 1 KPK, w zw. z art. 17 § 1 pkt 4 KPK,
uchylił zaskarżony wyrok w tej części i postępowanie w tym zakresie umorzył, w związku z czym kosztami
postępowania w tym zakresie obciążył Skarb Państwa; 2) uchylił orzeczenie o karze łącznej zawarte w pkt 3 oraz
orzeczenie o nawiązce zawarte w pkt 4; 3) utrzymał w mocy orzeczenie ujęte w pkt 2.
Kasację od wyroku na niekorzyść oskarżonego wniósł prokurator Prokuratury Okręgowej w Z.
Zaskarżając wyrok w zakresie, w jakim uchylono wyrok sądu I instancji i umorzono postępowanie, zarzucił mu rażące
naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 17 § 1 KK, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, przez jego
niezasadne zastosowanie, to jest wyrażenie poglądu, że ustalone zachowanie P.S. realizuje przesłanki czynnego
żalu w postaci dobrowolnego odstąpienia od karalnego przygotowania do przestępstwa z art. 57 ust. 2 PrzeciwNarkU
w zw. z art. 55 ust. 3 PrzeciwNarkU, podczas gdy faktycznie w postawie sprawcy nie sposób doszukać się realizacji
przesłanek czynnego żalu z art. 17 § 1 KK, gdyż w szczególności, ani nie zniszczył on przygotowanych środków, ani

nie zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości, a ponadto, działając w konfiguracji wielopodmiotowej, w warunkach
zorganizowanej grupy przestępczej trudniącej się procederem przywozu środka odurzającego w postaci kokainy
z Ameryki Południowej do Europy, nie podjął istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonaniu
przestępstwa.
W konkluzji wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
sądowi II instancji.
W pisemnym stanowisku obrońca wniósł o oddalenie kasacji jako oczywiście bezzasadnej, natomiast prokurator
Prokuratury Krajowej w toku rozprawy kasacyjnej poparł kasację i wniosek w niej zawarty.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez prokuratora Prokuratury Okręgowej w Z. na niekorzyść,
uchylił wyrok w zaskarżonym zakresie i sprawę w tej części przekazał do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym Sądowi Apelacyjnemu.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna. Rację ma skarżący, że sąd ad quem dopuścił się
rażącego naruszenia przepisu art. 17 § 1 KK wyrażając pogląd, iż ustalone zachowanie oskarżonego P.S. miało
charakter dobrowolnego odstąpienia od przygotowania do przestępstwa przemytu kokainy (art. 57 ust. 2 w zw. z art.
55 ust. 3 PrzeciwNarkU). Z ustaleń faktycznych, które nie były w sprawie kwestionowane, jednoznacznie wynika, że
zachowania oskarżonego podjęte było we współdziałaniu z innymi osobami, tak w Europie, jak i w Brazylii,
a w ramach ustalonego procederu przemytu narkotyków P.S. miał w Brazylii połknąć kulki foliowe z zawartością
narkotyków, a następnie przewieźć je w taki sposób do Europy. Co istotne, oskarżony „przeszedł” w A. próbę
przydatności do tego procederu, a zatem dokonał połknięcia 2-3 kulek z nieznaną substancją imitującą narkotyk. Po
otrzymaniu paszportu tymczasowego w H., oskarżony poleciał do Brazylii i już na miejscu - w mieszkaniu
zajmowanym przez nieustalone osoby - podjął próbę połknięcia kapsułek z narkotykami (miał połknąć 20 kapsułek).
Mimo starań czynność nie powiodła się, ponieważ, po zwymiotowaniu jednej z nich, odmówił dalszego połykania
innych.
Sąd I instancji ustalił, że powodem odmowy połknięcia tych kapsułek był strach. Po nieudanej próbie połknięcia
oskarżony wrócił wraz z towarzyszącym mu J.K. do A. przez M., przy czym zarówno na lotniku w S. jak i w M. został
poddany szczegółowej kontroli. Na tle takich właśnie ustaleń faktycznych sąd meriti uznał, że oskarżony swoim
zachowaniem czynił jedynie przygotowania do popełnienia przestępstwa z art. 55 ust. 3 PrzeciwNarkU (kwalifikacja
z art. 57 ust. 2 PrzeciwNarkU), zaś sąd ad quem zastosował normatywną konstrukcję dobrowolnego odstąpienia od
przygotowania (art. 17 § 1 KK), wskazując, iż było bardzo prawdopodobne połknięcie kulek, gdyby oskarżony
kontynuował próby, a odmowa połknięcia „ze strachu” stanowiła dobrowolne odstąpienie od przygotowania do
przestępstwa przemytu narkotyków. Stosując konstrukcję dobrowolnego odstąpienie od karalnego przygotowania
(art. 17 § 1 KK), sąd II instancji nie dostrzegł - na co trafnie wskazał skarżący w kasacji - że w sytuacji, gdy
przygotowanie do popełnienia przestępstwa realizowane jest w porozumieniu i inną osobą (lub innymi osobami),
konieczne jest podjęcie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonania przestępstwa. Wymóg taki
zawarty jest wprost w przepisie art. 17 § 1 in fine KK.
Na tle tej konstrukcji wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że odstąpienie od przygotowania nie może
ograniczać się jedynie do sfery psychiki sprawcy, lecz musi znaleźć odbicie w okolicznościach faktycznych
wskazujących na to, iż nie tylko sam sprawca nie chce skorzystać z czynności mających stworzyć warunki do
przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do dokonania przestępstwa, ale również na to, że sprawca
podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonania planowanego przestępstwa przez inne osoby,
z którymi wszedł w porozumienie w celu dokonania przestępstwa (por. wyroki: z 28.9.1970 r., IV KK 191/70, OSNKW
1971, z. 1, poz. 3; z 4.8.1971 r., I KR 82/71,
; postanowienie z 30.3.2017 r., IV KK 8/17,
). Również
w piśmiennictwie zgodnie podkreśla się, że w sytuacji wejścia w porozumienie z innymi osobami w celu popełnienia
przestępstwa, dobrowolne odstąpienie z kontynuacji przygotowania wymaga nie tylko własnej - dobrowolnej -
rezygnacji z kontynuowania przygotowania się do popełnienia przestępstwa i porzucenia przestępczego zamiaru, ale
także podjęcia takich właśnie istotnych starań zmierzających do zapobieżenia dokonania planowanego czynu przez
innych członków porozumienia.

Komentarz
Zaprezentowany stan faktyczny rozpoznawanej sprawy wskazuje jednoznacznie, że skoro sąd II instancji dopuścił się
rażącego naruszenia dyspozycji art. 17 § 1 KK, a skutkiem wadliwego zastosowania tej normy było umorzenie
postępowania karnego w odniesieniu do czynu ujętego w pkt 1 wyroku sądu I instancji, tym samym urzeczywistniła
się konieczność uchylenia wyroku w określonym zakresie i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu. Sąd ten rozpozna ponownie apelację obrońcy oskarżonego w określonym zakresie, a równocześnie
będąc związany w rzeczy samej słusznym zapatrywaniem prawnym (art. 442 § 3 KPK), niewątpliwie wyda słuszne
orzeczenie.

Wyrok Sądu Najwyższego z 11.2019 r., V KK 162/18.

Sąd Najwyższy uchylił wyrok w części, w której sąd dopuścił się rażącego naruszenia prawa. Konieczne było przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Publikacja analizuje konstrukcję dobrowolnego odstąpienia od przygotowania w kontekście przypadku P.S. i zwraca uwagę na istotę podjęcia staran zmierzających do zapobieżenia przestępstwu.