Zaliczenie rzeczywistego zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów na poczet środka karnego

Skazanie za przestępstwo z art. 178a § 1 KK może skutkować zakazem prowadzenia pojazdów mechanicznych. W publikacji omawiane są kwestie związane z zaliczeniem rzeczywistego zatrzymania prawa jazdy na poczet środka karnego. Analizowane są również przepisy prawa dotyczące powiązania zakazu z rodzajem pojazdu, jakim sprawca się poruszał.

Tematyka: zakaz prowadzenia pojazdów, zatrzymanie prawa jazdy, dokument uprawniający, środek karny, Sąd Najwyższy, art. 178a KK, art. 42 KK, art. 43 KK

W razie skazania za przestępstwo z art. 178a § 1 KK. sąd ma obowiązek orzeczenia zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych określonego rodzaju. Nie może przy tym
ulegać wątpliwości, że konieczne jest zachowanie związku między zakresem orzekanego zakazu a rodzajem
pojazdu, jakim poruszał się sprawca. W zakres orzeczenia o zakazie prowadzenia pojazdów mechanicznych,
w pierwszej kolejności powinno wchodzić uprawnienie do prowadzenia pojazdu tego rodzaju, którym
sprawca dopuścił się przestępstwa. W razie skazania za przestępstwo z art. 178a § 1 KK. sąd ma obowiązek
orzeczenia zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych albo pojazdów mechanicznych
określonego rodzaju. Nie może przy tym ulegać wątpliwości, że konieczne jest zachowanie związku między
zakresem orzekanego zakazu a rodzajem pojazdu, jakim poruszał się sprawca. W zakres orzeczenia o zakazie
prowadzenia pojazdów mechanicznych, w pierwszej kolejności powinno wchodzić uprawnienie do
prowadzenia pojazdu tego rodzaju, którym sprawca dopuścił się przestępstwa.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy w C. wyrokiem z 20.6.2017 r., uznał oskarżonego K.K. za winnego popełnienia zarzucanego mu
czynu z art. 178a § 1 KK, polegającego na tym, że 21.7.2016 r. w miejscowości X. kierował w ruchu lądowym
ciągnikiem rolniczym marki U. będąc w stanie nietrzeźwości, to jest mając kolejno: 1,19 mg/dcm3, 1,16 mg/ dcm3
i 2,26 ‰ alkoholu w wydychanym powietrzu i za to wymierzył mu karę grzywny w liczbie 100 stawek dziennych
przyjmując, że jedna stawka jest równa kwocie 10 zł. Na podstawie art. 42 § 2 KK orzekł wobec niego zakaz
prowadzenia pojazdów mechanicznych na okres 3 lat, z wyłączeniem pojazdów, do prowadzenia których uprawnia
dokument w postaci prawa jazdy kategorii „T” lub „B + E”, zgodnie z art. 6 ust. 3 KierPojU, na podstawie art. 63 § 4
KK na poczet orzeczonego środka karnego zaliczył okres zatrzymania prawa jazdy od 21.7.2016 r. do 20.6.2017 r.
Na podstawie art. 43a § 2 KK zasądził od oskarżonego świadczenie pieniężne w kwocie 5000 zł na rzecz Funduszu
Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej.
Wyrok ten nie został zaskarżony przez żadną ze stron i uprawomocnił się 28.6.2017 r. Na postanowienie to zażalenie
wniósł K.K. wskazując, że prawo jazdy nie zostało mu zatrzymane w chwili zdarzenia, bowiem nie posiadał wówczas
przy sobie tego dokumentu, a na dalszym etapie postępowania nikt nie żądał jego zwrotu. Po rozpoznaniu zażalenia
skazanego, Sąd Okręgowy w C. postanowieniem z 1.3.2018 r., uchylił zaskarżone postanowienie Sądu Rejonowego
w C. (bez wydania rozstrzygnięcia następczego). Wskazał, że w trybie art. 13 § 1 KKW nie jest dopuszczalna
konwalidacja prawomocnego wyroku w zakresie eliminacji jednego z jego merytorycznych rozstrzygnięć i nie można
na podstawie tego przepisu dokonywać zmian lub uzupełnień orzeczenia po to, by wyeliminować występujące w nim
uchybienia.
Kasację, na podstawie art. 521 § 1 KPK, wniósł na niekorzyść K.K. Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny,
który zaskarżył w części dotyczącej orzeczenia o środku karnym oraz rozstrzygnięcia o zaliczeniu na poczet
orzeczonego środka karnego okresu zatrzymania prawa jazdy i w przedmiocie obowiązku zwrotu dokumentu
uprawniającego do prowadzenia pojazdów. Na podstawie art. 523 § 1 KPK oraz art. 526 § 1KPK i art. 537 § 1 i 2
KPK autor kasacji zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa materialnego,
a mianowicie art. 42 § 2 KK, art. 43 § 3 KK oraz art. 63 § 4 KK. Formułując powyższy zarzut, autor kasacji wniósł
o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie w tym zakresie sprawy Sądowi Rejonowemu w C. do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, uchylił
zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w C. do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Sąd Najwyższy, rozpoznając wniesioną kasację, z urzędu stwierdził w niniejszej sprawie wystąpienie bezwzględnej
przyczyny odwoławczej z art. 439 § 1 KPK, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku w całości
i przekazaniem sprawy K.K. do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w C.
Zgodnie z treścią art. 436 KPK, Sąd Najwyższy mógł ograniczyć rozpoznanie skargi wniesionej przez Ministra
Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego tylko do tego uchybienia, gdyż rozpoznanie w tym zakresie byłoby
wystarczające do wydania orzeczenia. Uznał jednak za konieczne odnieść się do uchybień podniesionych w kasacji,
skoro ich rozpoznanie nie jest przedwczesne ani bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania, zwłaszcza, że

może zapewnić uniknięcie przez Sąd I instancji ewentualnego błędu w orzeczeniu, tożsamego z podniesionym
w kasacji.
Przepis art. 79 § 4 KPK zwalnia obrońcę z obowiązku dalszego uczestniczenia w procesie, jeżeli sąd uzna za
uzasadnioną opinię biegłych lekarzy psychiatrów, którzy stwierdzą, iż czyn oskarżonego nie został popełniony
w warunkach wyłączenia lub znacznego ograniczenia zdolności rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania swoim
postępowaniem oraz, że stan zdrowia psychicznego oskarżonego pozwala na udział w postępowaniu i prowadzenie
obrony w sposób samodzielny i rozsądny. Jednak do podjęcia decyzji o ustaniu obrony obowiązkowej niezbędne jest
dokonanie przez sąd samodzielnej oceny w zakresie braku okoliczności wymienionych w art. 79 § 1 pkt 3 i 4 KPK po
stronie oskarżonego. A zatem nieuprawniony jest pogląd, że opinia biegłych psychiatrów automatycznie powoduje
uchylenie z mocy prawa obligatoryjnego charakteru obrony. W takiej sytuacji sąd musi wydać postanowienie
stwierdzające, że udział oskarżonego nie jest obligatoryjny i zwolnić obrońcę z jego obowiązków, chyba, że zachodzą
inne okoliczności przemawiające za tym, aby oskarżony miał obrońcę wyznaczonego z urzędu.
Trzeba podkreślić, że sąd bada istnienie bezwzględnych przyczyn odwoławczych z urzędu i niezależnie od granic
środka odwoławczego oraz podniesionych zarzutów, a jeśli potwierdzi ich wystąpienie, powinien uchylić zaskarżone
orzeczenie. Wynikający z art. 439 KPK nakaz uchylenia orzeczenia ma charakter bezwzględny i niezależny od
ustalenia, czy do określonego w tym artykule uchybienia doszło wskutek zawinienia sądu. Stwierdzenie jednej
z przyczyn zaliczonych przez ustawodawcę do katalogu bezwzględnych przesłanek uchylenia orzeczenia nie tylko
nie zobowiązuje, ale nawet nie zezwala na badanie możliwości wpływu tej wadliwości na treść tego orzeczenia (por.
wyroki Sądu Najwyższego: z 31.8.2011 r., II KK 99/11; z 11.3.2003 r., III KK 188/02). Stwierdzone w przedmiotowej
sprawie uchybienie o charakterze bezwzględnym w ujęciu art. 439 § 1 pkt 10 KPK było co prawda bez wpływu na
treść zapadłego orzeczenia, lecz jego skutkiem musiało być uchylenie wyroku w całości i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Niezależnie od wystąpienia bezwzględnej podstawy odwoławczej należało stwierdzić, że zarzuty podniesione
w kasacji Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego były słuszne, gdyż w sprawie doszło do rażącego
naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 42 § 2 KK, art. 63 § 4 KK i art. 43 § 3 KK. Zgodnie z art.
63 § 4 KK na poczet orzeczonego środka karnego, o którym mowa w art. 39 pkt 3 KK, zalicza się okres zatrzymania
prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że na
poczet orzeczonego środka karnego w postaci zakazu prowadzenia pojazdów, na podstawie art. 63 § 2 KK podlega
zaliczeniu wyłącznie okres rzeczywistego zatrzymania prawa jazdy lub innego dokumentu uprawniającego do
prowadzenia pojazdów (por. uchwała SN z 25.2.2009 r., I KZP 33/08,
; wyrok SN z 6.3.2014 r., IV KK 390/13,
legalis). Sąd Rejonowy w C. zaliczył na podstawie art. 63 § 4 KK na poczet orzeczonego środka karnego okres
zatrzymania prawa jazdy od 21.7.2016 r. do 20.6.2017 r. Tymczasem do zatrzymania tego dokumentu w ogóle nie
doszło, co przyznał zresztą sam skazany K.K. Brak było zatem podstaw do wydania przez Sąd Rejonowy
rozstrzygnięcia w oparciu o art. 63 § 4 KK.
Sąd Rejonowy powinien stosownie do art. 43 § 3 KK, orzekając zakaz określony w art. 42 KK nałożyć obowiązek
zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdu. Zgodnie z tym samym przepisem, do chwili wykonania
obowiązku okres, na który orzeczono zakaz, nie biegnie. Chociaż bowiem zgodnie z treścią art. 43 § 2 KK zakaz
prowadzenia pojazdów mechanicznych obowiązuje od daty uprawomocnienia się orzeczenia, to jednak okres, na jaki
go orzeczono, nie biegnie do czasu wykonania obowiązku zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia
pojazdów. W związku z powyższym, zatrzymanie prawa jazdy jest koniecznym wymogiem, który musi być spełniony
by środek ten zaczął obowiązywać. Jeżeli taki obowiązek - wbrew przepisom prawa - nie zostanie nałożony
w wyroku, jak to miało miejsce w przedmiotowej sprawie, niemożliwe jest spełnienie przesłanki, która umożliwia
zawieszenie biegu okresu. Tymczasem jak wynika z akt sprawy, organ ścigania nie zatrzymał skazanemu dokumentu
uprawniającego do kierowania pojazdami. W konsekwencji należało uznać, że doszło w niniejszej sprawie również do
rażącego naruszenia art. 43 § 3 KK, bowiem Sąd I instancji, wymierzając środek karny określony w art. 42 KK, nie
orzekł o obowiązku zatrzymania dokumentu uprawniającego do kierowania pojazdami. Doszło również do naruszenia
art. 63 § 4 KK, skoro został zaliczony na poczet środka karnego okres rzekomego zatrzymania prawa jazdy, a więc
fakt, który nie istniał, bowiem w tym okresie oskarżony faktycznie dysponował tym dokumentem.

Komentarz
Zważywszy na okoliczności sprawy Sąd Najwyższy podjął słuszną decyzję uchylając w całości wyrok Sądu
Rejonowego w C. i przekazując sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania. Jest oczywiste, że powinnością
Sądu I instancji będzie uwzględnienie podniesionych uwag. Powinnością tego Sądu będzie niewątpliwie podjęcie
decyzji w kwestii, czy oskarżony powinien mieć obrońcę z urzędu, czy jest to w istocie zbędne. Wobec uchylenia
wyroku w całości, Sąd powinien dokonać ustaleń w zakresie winy oskarżonego, bądź jej braku. W przypadku
stwierdzenia, że oskarżony jest sprawcą zarzucanego mu czynu i ponosi w tym zakresie winę, rozstrzygnie w rzeczy
samej, co do kary oraz środka karnego, przy czym rozstrzygnięcie musi uwzględniać w należyty sposób przepisy
prawa regulujące także zasady wymiaru środków karnych adekwatnych do przedmiotowej sprawy. Sąd powinien
zatem zwrócić uwagę na fakt, że zgodnie z dyspozycją art. 439 § 2 KPK, uchylenie orzeczenia z powodu

określonego w art. 439 § 1 pkt 10 KPK nastąpiło na korzyść oskarżonego. W tym stanie rzeczy nie jest możliwe
wymierzenie surowszej kary grzywny, środka karnego na dłuższy okres, a także surowszego świadczenia
pieniężnego. Natomiast jest rzeczą oczywistą, że w przypadku uznania winy oskarżonego, należy rozstrzygnąć
również w kierunku postulowanym przez autora kasacji.

Wyrok Sądu Najwyższego z 13.6.2019 r., IV KK 235/18.

Wyrok Sądu Najwyższego uchylający wcześniejsze orzeczenia podkreśla konieczność zgodnego z prawem zatrzymania prawa jazdy i zwrotu dokumentu uprawniającego do prowadzenia pojazdów. Decyzja Sądu podkreśla istotę przestrzegania przepisów prawa w zakresie orzekania środków karnych.