Dopuszczalność wniesienia zażalenia przez zawiadamiającego o przestępstwie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania
Sąd Najwyższy stwierdził, że zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przysługuje osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie tylko wówczas, gdy bezpośrednio doszło do naruszenia jej praw, ale również gdy dotknęły ją dalsze skutki przestępstwa. Prokurator P.D. złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez sędziego Sądu Rejonowego w T. W uzasadnieniu wskazano, że art. 306 § 1 pkt 3 KPK wprowadzono w celu poszerzenia kręgu uprawnionych do zaskarżania decyzji prokuratora. Postanowienie SN z 25.6.2020 r., I KZP 2/20.
Tematyka: Sąd Najwyższy, zażalenie, postanowienie, odmowa wszczęcia postępowania, prokurator, zawiadomienie, naruszenie praw, KPK, decyzja prokuratora, śledztwo, uchwała, przestępstwo
Sąd Najwyższy stwierdził, że zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przysługuje osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie tylko wówczas, gdy bezpośrednio doszło do naruszenia jej praw, ale również gdy dotknęły ją dalsze skutki przestępstwa. Prokurator P.D. złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez sędziego Sądu Rejonowego w T. W uzasadnieniu wskazano, że art. 306 § 1 pkt 3 KPK wprowadzono w celu poszerzenia kręgu uprawnionych do zaskarżania decyzji prokuratora. Postanowienie SN z 25.6.2020 r., I KZP 2/20.
Sąd Najwyższy stwierdził, że zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przysługuje osobie, która złożyła zawiadomienie o przestępstwie nie tylko wówczas, gdy bezpośrednio wskutek popełnienia przestępstwa doszło do naruszenia jej praw, ale również wówczas gdy osobę tę dotknęły dalsze skutki przestępstwa. Testem, który pozwala na ustalenie, czy prawa zawiadamiającego zostały naruszone, będzie zbadanie, czy w razie stwierdzenia zaistnienia czynu zabronionego jego skutkiem był negatywny wpływ na prawem chronione dobra tej osoby. Prokurator P.D. złożył zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez sędziego Sądu Rejonowego w T. poprzez przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązków oraz poplecznictwo, polegające na bezzasadnym utrzymaniu w mocy postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie przestępstw popełnionych przez: prokuratora, komornika sądowego i biegłego. Gdy Prokurator Prokuratury w T. odmówił wszczęcia śledztwa, P.D. wniósł zażalenie do Sądu Rejonowego w K. domagając się uchylenie postanowienia. Sąd przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: czy osobą nieuprawnioną w rozumieniu art. 429 § 1 KPK w zw. z art. 306 § 1 pkt 1 i 3 KPK jest żalący się na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w sprawie o czyn z art. 231 KK, w sytuacji gdy skarżona decyzja dotyczy prokuratora, który jako nasty odmówił wszczęcia postępowania co do innego prokuratora, który rozstrzygał o innym zawiadomieniu dotyczącym również prokuratora, gdzie pierwotne rozstrzygnięcie miało faktycznie bezpośredni związek z prawami zawiadamiającego? Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały stwierdzając, że zagadnienie wskazane przez Sąd Rejonowy w K. rażąco narusza wszystkie wymogi zadania pytania prawnego, przede wszystkim zaś w sprawie nie istnieje abstrakcyjna kwestia do rozstrzygnięcia interpretacyjnego, ale „problem” słuszności rozstrzygnięcia w oparciu o ustalenie faktyczne, czyli czy w stosunku do zawiadamiającego w zaistniałej konfiguracji procesowej doszło do naruszenia jego praw. W ocenie Sądu Najwyższego, przepis art. 306 § 1 KPK pozwala na odczytanie jego znaczenia w drodze tzw. bezpośredniego rozumienia z powołaniem się na zasadę clara non sunt interpretanda. Wątpliwość, czy P.D. jest osobą uprawnioną do złożenia środka odwoławczego na orzeczenie prokuratora, posiada charakter oceny faktycznej, a nie prawnej i w rezultacie wniosek Sądu Rejonowego w K. należy uznać za rażąco nieuprawniony. Sąd Najwyższy podkreślił, że w ramach zasadniczej wykładni ustawy nie jest uprawniony do udzielania sądowi wskazówek w zakresie dokonywania ustaleń faktycznych. Wydanie rozstrzygnięcia w sprawie należy zatem do obowiązku Sądu występującego z pytaniem prawnym. W uzasadnieniu postanowienia wskazano, że art. 306 § 1 pkt 3 KPK wprowadzono do obowiązującego porządku prawnego na mocy art. 1 pkt 1 lit. a ustawy z 22.3.2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r. poz. 480), która weszła w życie 23.7.2013 r. Nowelizacja poszerzyła krąg uprawnionych do zaskarżania decyzji prokuratora o odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania, co w założeniu miało polepszać sytuację pośrednio pokrzywdzonych przestępstwem poprzez stworzenie możliwości poddania sądowej kontroli realizacji przez prokuratora roli obrońcy dóbr ogólnych, w sytuacji, gdy prowadzi to jednocześnie do naruszenia lub zagrożenia interesów indywidualnych, niespełniających kryterium bezpośredniości, określonego w art. 49 KPK. Przyznanie uprawnienia do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa osobie wymienionej w art. 306 § 1 pkt 3 KPK jest uzależnione od łącznego spełnienia dwóch przesłanek: złożenia przez nią zawiadomienia o przestępstwie oraz naruszenia jej praw wskutek tego przestępstwa. Oznacza to, że z kręgu podmiotów, o których mowa w art. 306 § 1 pkt 3 KPK w zw. z art. 305 § 4 KPK, wyłączono osoby doznające naruszenia praw samym postanowieniem. W rezultacie o tym, czy składający zawiadomienie o przestępstwie może zaskarżyć postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, rozstrzyga relacja nie między treścią tej decyzji a sferą praw tej osoby, lecz między przestępstwem, którego dotyczy postanowienie a prawami skarżącego. Ponieważ uprawnienie do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania zostało uzależnione od naruszenia prawa skarżącego w wyniku przestępstwa, to odwołujący musi wykazać, że przestępstwo, o którym zawiadomił organ ścigania, narusza jego prawa. Ocena, w jakim zakresie autor zażalenia jest uprawniony do zaskarżenia orzeczenia, oparta powinna być na kryteriach obiektywnych, nie zaś subiektywnych (zob. postanowienie SN z 26.8.2010 r., I KZP 13/10, OSNKW 2010, Nr 9, poz. 79) i należy w pierwszej kolejności do organu prowadzącego postępowanie, który winien ją przeprowadzić przed nadaniem biegu środkowi odwoławczemu. Sąd Najwyższy podkreślił, że naruszenie praw, o którym stanowi art. 306 § 1 pkt 3 KPK nie musi wynikać bezpośrednio z przestępstwa. Skoro za wystarczające uznano naruszenie w sposób pośredni, to naruszenie prawa w rozumieniu art. 306 § 1 pkt 3 KPK będzie miało miejsce także w razie wystąpienia ogniw pośredniczących między tym naruszeniem a przestępstwem. Ocena w tym zakresie musi być dokonywana w szczególności w płaszczyźnie bezpośredniego, jak i ubocznego przedmiotu ochrony przestępstwa, o którym zawiadomił skarżący. Chodzi tu zatem o te czyny, przy których hipotetycznym pokrzywdzonym w świetle prawa jest inny podmiot niż osoba zawiadamiająca, albo które są czynami erga omnes i nie zakładają skonkretyzowanego pokrzywdzonego, np. przestępstwa przeciwko dokumentom lub przeciwko wymiarowi sprawiedliwości, które jednak pośrednio mogą dotyczyć zawiadamiającego. Postanowienie SN z 25.6.2020 r., I KZP 2/20
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały stwierdzając, że zagadnienie wskazane przez Sąd Rejonowy rażąco narusza wszystkie wymogi zadania pytania prawnego. Uprawnienie do wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania uzależnione jest od naruszenia prawa skarżącego w wyniku przestępstwa. Ocena uprawnienia do zaskarżenia orzeczenia powinna być oparta na kryteriach obiektywnych. Postanowienie SN z 25.6.2020 r., I KZP 2/20.