Podstawa zaskarżenia przez więźniów decyzji organów postępowania wykonawczego

Zgodnie z art. 7 § 1 KKW skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu postępowania wykonawczego z powodu obrazy prawa materialnego lub prawa procesowego. Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił o rozstrzygnięcie przez Sąd Najwyższy rozbieżności w wykładni prawa dotyczące podstaw zaskarżenia decyzji organów postępowania wykonawczego.

Tematyka: art. 7 KKW, organy postępowania wykonawczego, niezgodność z prawem, skarga do sądu, Rzecznik Praw Obywatelskich, Sąd Najwyższy

Zgodnie z art. 7 § 1 KKW skazany może zaskarżyć do sądu decyzję organu wymienionego w art. 2 pkt 3-6 i 10
KKW z powodu obrazy prawa materialnego lub prawa procesowego, jeżeli mogła mieć ona wpływ na treść
decyzji, o ile ustawa nie stanowi inaczej. Decyzje oparte na uznaniu organu, zawarte w nich ustalenia
faktyczne i rozstrzygnięcia o karze mogą być skarżone poprzez podniesienie zarzutu niezgodności z prawem.
W szczególności na płaszczyźnie obrazy prawa procesowego kwestionowane mogą być: sposób
gromadzenia dowodów, kompletność zgromadzonego materiału dowodowego oraz prawidłowość jego oceny
– wynika z postanowienia Sądu Najwyższego.
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił o rozstrzygnięcie przez skład 7 sędziów Sądu Najwyższego rozbieżności
w wykładni prawa występujących w orzecznictwie sądów powszechnych w zakresie dotyczącym zagadnienia
prawnego: czy określona w art. 7 § 1 KKW podstawa zaskarżenia do sądu penitencjarnego decyzji organów
postępowania wykonawczego - w postaci „niezgodności z prawem”- obejmuje obok kontroli formalno-
prawnej również kontrolę materialno-prawną zaskarżonej decyzji?
Zgodnie z art. 7 KKW, skazany może zaskarżyć do sądu decyzje organów postępowania wykonawczego, m.in.
dyrektora zakładu karnego czy komisji penitencjarnej, z powodu ich niezgodności z prawem. Wnioskodawca
podkreślił, że decyzje, o których mowa w art. 7 § 1 KKW, często dotyczą podstawowych praw jednostki, które muszą
być efektywnie i skutecznie chronione, dlatego interpretacji „niezgodności z prawem” nie można ograniczyć do
weryfikacji, czy dany organ miał prawo wydać zaskarżoną decyzję. Rzecznik Praw Obywatelskich odwołał się do
poglądów prezentowanych w piśmiennictwie w zakresie interpretacji pojęcia „niezgodności z prawem”, rozumianego
szeroko – nie tylko jako sprzeczność z przepisami KKW lub innej ustawy będącej podstawą decyzji, ale również jako
naruszenie samowykonalnych przepisów ratyfikowanych umów międzynarodowych i stosowanych bezpośrednio
przepisów Konstytucji RP. Katalog ten został poszerzony również o akty prawne o charakterze wykonawczym, przy
czym przedmiotem kontroli sądowej może być obraza zarówno prawa materialnego, jak i prawa procesowego.
Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła do Sądu Najwyższego opinię przyjaciela sądu podkreślając, że
wiele rozstrzygnięć organów postępowania wykonawczego może poważnie ingerować w wolności i prawa osób
pozbawionych wolności, dlatego zapewnienie osadzonemu dostępu do sądu jest obowiązkiem wynikającym z art. 45
Konstytucji i art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. W ocenie Fundacji, o tym, że stosowana przez sądy
wykładnia art. 7 KKW jest nadmiernie formalistyczna i nie odpowiada standardom konstytucyjnym oraz
konwencyjnym świadczą dane statystyczne, bowiem w ponad 90% przypadków sądy penitencjarne utrzymują
w mocy zaskarżone decyzje.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały wskazując, że wniosek jest sprzeczny wewnętrznie - treść zagadnienia
prawnego sformułowanego w formie pytania nie odpowiada uzasadnieniu wniosku, zaś w przedstawionych przez
Rzecznika Praw Obywatelskich orzeczeniach sądów powszechnych nie ujawniły się rozbieżności w wykładni art. 7 §
1 KKW. Fakt, że w części orzeczeń sądy koncentrowały się na badaniu kompetencji organu do wydania decyzji
i zgodności tej decyzji z prawem materialnym nie oznacza, że wykluczały one możliwość kontroli w zakresie prawa
procesowego gwarantującego prawidłowość gromadzenia dowodów i ich oceny.
Sąd Najwyższy uznał, że z językowego punktu widzenia niezgodność z prawem to sprzeczność z prawem,
będąca konsekwencją obrazy prawa przy podejmowaniu skarżonej decyzji. Z treści art. 7 § 1 KKW nie wynika
wprost, że niezgodność z prawem odnosi się zarówno do sfery prawa materialnego, jak i prawa
procesowego, jednak na konieczność takiego odczytania podstaw skargi z art. 7 § 1 KKW wskazują zawarte
w KPK regulacje związane z zarzutami obrazy prawa (art. 438 pkt 1 i 2 KPK oraz art. 523 § 1 KPK). Sąd
Najwyższy podzielając stanowisko o wymogu wykazania wpływu naruszenia prawa na treść zaskarżonej
decyzji wskazał, że przyjęcie poglądu o braku potrzeby wykazywania wpływu obrazy prawa procesowego na
wydaną decyzję doprowadziłoby do dysfunkcjonalności postępowania skargowego, ponieważ stwierdzenie
jakiegokolwiek naruszenia przepisów postępowania pociągałoby za sobą konieczność wzruszenia decyzji.
Postanowienie SN (7) z 25.6.2020 r., I KZP 3/20

Sąd Najwyższy uznał, że niezgodność z prawem to sprzeczność z prawem, wynikająca z obrazy prawa przy podejmowaniu decyzji. Przyjęcie poglądu o braku potrzeby wykazywania wpływu obrazy prawa procesowego na decyzję byłoby dysfunkcyjne dla postępowania skargowego.