Rozbieżności w sprawie skutków uchwały trzech Izb Sądu Najwyższego

Skład Orzekający Izby Karnej Sądu Najwyższego odmówił podjęcia uchwały w sprawie pytania o ocenę uprawnienia osoby powołanej na urząd sędziego. Sąd Rejonowy skazał osobę za posiadanie narkotyków, a Sąd Najwyższy musiał rozstrzygnąć kwestię uprawnienia do orzekania. Odmówiono podjęcia uchwały, wskazując na uchwałę wyjaśniającą wątpliwości dotyczące statusu sędziów.

Tematyka: Sąd Najwyższy, uchwała, Izby Sądu Najwyższego, uchwała połączonych Izby, KPK, status sędziów, niezależność sądów, Krajowa Rada Sądownictwa, postanowienie SN

Skład Orzekający Izby Karnej Sądu Najwyższego, powołując się na wiążący charakter uchwały połączonych
Izb: Cywilnej, Karnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego, odmówił podjęcia uchwały
w sprawie pytania o ocenę uprawnienia osoby powołanej na urząd sędziego na wniosek Krajowej Rady
Sądownictwa ukształtowanej w trybie określonym przepisami ustawy z 8.12.2017 r. o zmianie ustawy
o Krajowej Radzie Sądownictwa oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2018 r., poz. 3, dalej jako: ustawa
nowelizująca) do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 KPK. Inaczej orzekają niebiorące udziału
w podjęciu tej uchwały Izby Sądu Najwyższego: Izba Kontroli Nadzwyczajnej (zob. postanowienie SN
z 8.5.2020 r., I NWW 7/20) i Izba Dyscyplinarna (zob. uchwała pełnego składu ID SN z 10.4.2019 r., II DSI
54/18).
Sąd Rejonowy w Z. skazał D.S. za posiadanie narkotyków. Rozpoznający apelację Sąd II instancji przedstawił
Sądowi Najwyższemu pytanie prawne: Czy osoba powołana przez Prezydenta RP do pełnienia urzędu na stanowisku
sędziego sądu powszechnego w następstwie procedury zainicjowanej obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości
z 22.2.2018 r. o wolnych stanowiskach sędziego m. in. w Sądzie Rejonowym w Z. (M.P. z 2018 r. poz. 256) jest
osobą nieuprawnioną do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 KPK, mając na uwadze, że w procesie powołania
uczestniczyła Krajowa Rada Sądownictwa, której skład osobowy został ukształtowany w wyniku wyboru przez Sejm
RP piętnastu sędziów w trybie określonym przepisami ustawy nowelizującej i której działania budzą wątpliwości co do
jej niezależności od władzy ustawodawczej i wykonawczej przy wykonywaniu zadań powierzonych jej na mocy art.
186 Konstytucji RP i polegających na staniu na straży niezależności sądów i niezawisłości sędziów, co może
prowadzić do naruszenia wynikającego z art. 6 ust. 1 EKPCz prawa do sądu oraz zasady skutecznej ochrony
prawnej z art. 19 TUE.
Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały wskazując, że skład połączonych Izb: Cywilnej, Karnej, Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego podjął uchwałę wyjaśniającą wątpliwości, które w ocenie
Sądu odwoławczego wymagały dokonania zasadniczej wykładni ustawy (zob. uchwała SN z 23.1.2020 r., BSA
I-4110-1/20, OSNKW Z. 2/2020, poz. 7). Uchwała ta z chwilą podjęcia uzyskała moc zasady prawnej wiążącej
wszystkie składy Sądu Najwyższego. Niczego w tym zakresie nie zmienia to, że w treści wymienionej
uchwały, skład połączonych Izb Sądu Najwyższego nie wypowiedział się expressis verbis w kwestii będącej
przedmiotem pytania prawnego, bowiem związanie uchwałą mającą moc zasady prawnej obejmuje nie tylko
to, co dana zasada prawna głosi, lecz także i to, co logicznie z niej wynika (zob. uchwała SN z 26.2.2014 r.,
I KZP 27/13, OSNKW Z. 5/2014, poz. 34). Stanowisko wyrażone w uchwale oparto na założeniu, że osoby, które
zostały powołane do pełnienia urzędu po przeprowadzeniu postępowań ukształtowanych ustawa nowelizującą,
formalnie uzyskały status sędziów. Przesłanka braku uprawnienia do orzekania zawarta w art. 439 § 1 pkt 1 KPK ma
charakter czysto formalny i jest związana ze spełnieniem przewidzianych w ustawie warunków uzyskania statusu
sędziego. Odnosi się ona do uprawnień o charakterze generalnym, uzyskanych bezpośrednio na podstawie ustawy,
jednak te generalne uprawnienia nie przesądzają jednak jeszcze tego, że udział danej osoby w składzie sądu,
w określonym kontekście sytuacyjnym, oznacza należytą obsadę tego sądu.
W postanowieniu Sąd Najwyższy odniósł się do zmian legislacyjnych do których doszło już po podjęciu
wyżej wymienionej uchwały związanych z wejściem w życie 14.2.2020 r. ustawy z 20.12.2019 r. o zmianie
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy o Sądzie Najwyższym oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2020 r. poz. 190). Zgodnie z art. 29 § 3 ustawy z 8.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym (t.j.: Dz.U. z 2019 r.,
poz. 825 ze zm.; dalej jako: SNU) niedopuszczalne jest ustalanie lub ocena przez Sąd Najwyższy lub inny organ
władzy zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania uprawnienia do wykonywania
zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości, natomiast w art. 82 § 2 SNU zastrzeżono, że Sąd Najwyższy, rozpoznając
sprawę, w której występuje zagadnienie prawne dotyczące niezawisłości sędziego lub niezależności sądu, odracza
jej rozpoznanie i przedstawia to zagadnienie do rozstrzygnięcia składowi całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw
Publicznych Sądu Najwyższego. Jednak w ocenie składu orzekającego w rozpoznawanej sprawie nie zaistniała
sytuacja określona w art. 82 § 2 SNU. Zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Okręgowy dotyczy jedynie
wykładni pojęcia osoby nieuprawnionej do orzekania w rozumieniu art. 439 § 1 pkt 1 KPK, a kwestia ta, jak wynika
z łącznego odczytania przepisów art. 29 § 3 i art. 82 § 2 SNU, nie jest zagadnieniem, które należałoby rozstrzygać
w trybie przewidzianym w tym ostatnim przepisie. Zdaniem Sądu Najwyższego przewidziany w art. 29 § 3 SNU
zakaz należy rozumieć jako podstawę odmowy podjęcia uchwały, jeżeli jej podjęcie prowadziłoby do
ustalenia lub oceny zgodności z prawem powołania sędziego lub wynikającego z tego powołania
uprawnienia do wykonywania zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości. Natomiast w tej sprawie przesłanka
stanowiąca podstawę wydania postanowienia odmawiającego podjęcia uchwały wystąpiła jeszcze przed
wejściem w życie nowelizacji przepisów SNU.

Postanowienie SN z 25.6.2020 r., I KZP 1/20

Sąd Najwyższy odniósł się do zmian legislacyjnych dotyczących ustawy o ustroju sądów powszechnych i Sądu Najwyższego. Odraczając rozpatrzenie, skierowano zagadnienie do całej Izby Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych SN. Uznano, że postanowienie dotyczące odmowy podjęcia uchwały miało podstawy jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji przepisów SNU.