Znaczenie określenia „górne ustawowe zagrożenie”

Ustawa różnicuje okresy przedawnienia karalności za pomocą kryterium grożącej sankcji karnej (zagrożenie ustawowe), przewidzianej w przepisie części szczególnej Kodeksu. Sąd Najwyższy definiuje górne ustawowe zagrożenie jako górną granicę sankcji przewidzianej w przepisie dotyczącym danego typu przestępstwa. Sprawa dotyczyła oskarżonej B.R., której wymierzono karę 6 miesięcy pozbawienia wolności za przestępstwo. Apelacje od wyroku wywiedli obrońcy oskarżonej oraz prokurator i Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego. Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.

Tematyka: przedawnienie karalności, Sąd Najwyższy, przestępstwo skarbowe, interpretacja przepisów, wyrok sądu

Ustawa różnicuje okresy przedawnienia karalności za pomocą kryterium grożącej sankcji karnej (zagrożenie
ustawowe), przewidziane w przepisie części szczególnej Kodeksu, przewidującym karalność danego czynu,
a nie kary, jaka w danym wypadku może zostać wymierzona. Sąd Najwyższy niezmiennie stoi na stanowisku,
że przez górne ustawowe zagrożenie należy rozumieć górną granicę sankcji przewidzianej w przepisie
określającym dany typ przestępstwa. Dla ustalenia kary, jaką „zagrożone” jest dane przestępstwo, znaczenie
ma jedynie kara „przewidziana” za to przestępstwo w przepisie części szczególnej Kodeksu karnego lub
innej ustawy karnej.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem Sądu Rejonowego w Pułtusku z 15.12.2017 r., II K 636/16, oskarżona B.R. została uznana za winną
popełnienia, w okresie od 27.6.2005 r. do 25.1.2006 r., przestępstwa zakwalifikowanego z art. 56 § 1 KKS w zb. z art.
61 § 1 KKS i art. 62 § 2 KKS oraz w zw. z art. 6 § 2 KKS, art. 7 § 1 KKS. i art. 37 § 1 pkt 1 KKS, za które – na
podstawie art. 56 § 1 KKS w zw. z art. 7 § 2 KKS i art. 2 § 2 KKS – wymierzono jej karę 6 miesięcy pozbawienia
wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 5 lat, a na podstawie art. 41 § 2 i 4 pkt 1 KKS
w zw. z art. 2 § 2 KKS orzeczono obowiązek uiszczenia uszczuplonej należności publicznoprawnej w kwocie 840
464,00 zł, w terminie 5 lat od uprawomocnienia się wyroku.
Apelacje od powyższego wyroku wywiedli obrońcy oskarżonej, którzy podnosząc zarzuty obrazy prawa procesowego
(art. 7 KPK; art. 117 § 2a KPK w zw. z art. 6 KPK; art. 170 § 1 KPK w zw. z art. 193 § 1 KPK; art. 167 KPK w zw.
z art. 170 § 1 i 3 KPK, w zw. z art. 202 § 1 KPK, w zw. z art. 6 KPK; art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 2 § 2 KPK w zw.
z art. 5 § 2 KPK; art. 410 KPK), które w ostateczności doprowadziły do błędnych ustaleń faktycznych, przyjętych za
podstawę zaskarżonego wyroku, wnieśli o jego zmianę przez uniewinnienie oskarżonej od popełnienia zarzucanego
jej czynu, ewentualnie jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego jej rozpoznania.
Sąd Okręgowy w Ostrołęce, wyrokiem z 18.4.2018 r., II Ka 105/18, uchylił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego
w Pułtusku i „na podstawie art. 42 § 1 pkt 1 KKS w zw. z art. 17 § 1 pkt 6 KPK, w zw. z art. 113 § 1 KKS
postępowanie karne umorzył”, a wydatkami obciążył Skarb Państwa.
Kasacje od wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce wnieśli prokurator oraz Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-
Skarbowego w Warszawie.
Prokurator w swojej kasacji podniósł zarzut rażącego naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 42 § 1 pkt 1
KKS, przez błędne jego wskazanie w sentencji wyroku jako podstawy umorzenia postępowania karnego oraz art. 44
§ 1 pkt 1, 2 KKS i art. 56 § 1 KKS przez błędne przyjęcie, że za występek zarzucany oskarżonej z art. 56 § 1 k.k.s.
można orzec wyłącznie samoistną karę grzywny, gdy tymczasem występek ten jest zagrożony karą grzywny albo
pozbawienia wolności albo obu tymi karami łącznie i w związku z tym błędnie uznał, że okres przedawnienia
określony w art. 44 § 1 pkt 1 KKS, wynoszący 10 lat, tj. od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpił upływ
terminu uiszczenia należności, tj. 31.12.2016 r. dotyczy tego występku, podczas gdy występek z art. 56 § 1 KKS,
zgodnie z art. 27 § 1 KKS, zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 5, zatem podstawę do przyjęcia
przedawnienia karalności w przedmiotowej sprawie stanowi art. 44 § 1 pkt 2 KKS, gdzie okres przedawnienia upływa
31.12.2026 r. W konkluzji wniósł o uchylenie prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Ostrołęce i przekazanie
sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Naczelnik Mazowieckiego Urzędu Celno-Skarbowego w Warszawie – Delegatura w Ciechanowie podniósł zarzut
rażącego naruszenia prawa, a mianowicie art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 44 § 1 pkt 2, § 3, § 5 KKS, przez
umorzenie postępowania karnego skarbowego w sytuacji, gdy postępowanie to dotyczyło czynu zagrożonego karą
pozbawienia wolności, którego karalność ustałaby dopiero po upływie łącznie 20 lat, a nie po upływie lat 10, jak uznał
to Sąd w zaskarżonym wyroku i wniósł o jego uchylenie w całości oraz przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionych przez prokuratora i Naczelnika Mazowieckiego Urzędu Celno-
Skarbowego w Warszawie, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Ostrołęce do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego wniesione kasacje są oczywiście zasadne i zasługiwały na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należało wskazać, że Sąd Okręgowy w Ostrołęce w ogóle nie odniósł się do zarzutów
podniesionych w apelacjach obrońców oskarżonej uznając, iż byłoby to przedwczesne, albowiem „w niniejszej
sprawie zachodziła negatywna przesłanka procesowa uniemożliwiająca prowadzenie niniejszego postępowania
w postaci przedawnienia karalności”. Uzasadniając w tym zakresie swoje stanowisko podniósł w szczególności, że:
„przestępstwo skarbowe z art. 56 § 1 KKS zagrożone jest alternatywnie karą grzywny albo karą pozbawienia
wolności, albo obu tym karom łącznie. Oznacza to, że za przestępstwo to może zostać orzeczona, jako wyłączna,
jedynie samoistna kara grzywny. Przestępstwo z art. 56 § 1 KKS nie jest zagrożone samoistną karą pozbawienia
wolności przekraczającą 3 lata. Uznać zatem należy, że do przedawnienia karalności ścigania tego czynu należy
przyjąć termin odnoszący się do przedawnienia karalności przestępstw zagrożonych samoistną karą grzywny
określony w art. 44 § 1 pkt 1 KKS. Skoro za przestępstwo z art. 56 § 1 KKS może być orzeczona jedynie samoistna
kara grzywny i przy uwzględnieniu tej sankcji, karalność czynu ustała z uwagi na przedawnienie, to brak jest zdaniem
Sądu podstaw do stosowania przepisów o przedawnieniu odnoszących się do przestępstw zagrożonych karą
przekraczająca 3 lata pozbawienia wolności. Zgodnie bowiem z art. 44 § 1 pkt 2 KKS 10-letni okres przedawnienia
karalności, i odpowiednio wydłużony termin ścigania określony w art. 44 § 5 KKS odnosi się jedynie do przestępstw
skarbowych zagrożonych samoistną karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności. Przepis ten nie odnosi się
w ogóle do czynów zagrożonych sankcjami alternatywnymi, w tym grzywną. Niedopuszczalne jest stosowanie
wykładni językowej rozszerzającej, która 10-letni okres przedawnienia karalności z art. 44 § 1 pkt 2 KKS rozciągałaby
przez analogię również do przestępstw skarbowych zagrożonych łagodniej tj. karami alternatywnymi, w tym
samoistną grzywną. Zdaniem Sądu Okręgowego zagrożenie alternatywne przestępstwa z art. 56 § 1 KKS oznacza,
że można było w sprawie orzec wobec oskarżonej jedynie karę grzywny samoistnej. Należy zatem stosować
wykładnię przepisów o biegu przedawnienia najkorzystniejszą dla oskarżonej tj. odnoszącą się do przestępstw
zagrożonych karą grzywny. Niedopuszczalne jest zastosowanie do czynu z art. 56 § 1 KKS per analogiam przepisów
o biegu przedawnienia z art. 44 § 1 pkt 2 KKS, odnoszących się, zgodnie z wykładnią językową, do przestępstw
zagrożonych jedynie samoistną karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata. Zarzucone oskarżonej D.R.
przestępstwo, przy uwzględnieniu okresu przedłużenia ścigania, przedawniło się z upływem 10 lat od końca roku
kalendarzowego, w którym nastąpił upływ terminu uiszczenia tej należności, tj. 31.12.2016 r. Nastąpiło zatem
przedawnienie karalności czynu, co, wobec treści art. 17 § 1 pkt 6 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS, skutkowało
umorzeniem postępowania”.
Można jedynie domniemywać, że być może Sąd Okręgowy pomylił ustawowe zagrożenie karą, jaką przewiduje
ustawa za dany występek, z wymiarem kary za tego rodzaju czyn. I tak, dla przykładu, można byłoby jedynie
wskazać, że przestępstwo oszustwa opisane w art. 286 § 1 KK zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 6
miesięcy do lat 8. W myśl natomiast przepisu art. 37a KK w takiej sytuacji można orzec za tego rodzaju występek
wyłącznie karę grzywny. Nie oznacza to jednak, że ustanie karalności za to przestępstwo następuje po upływie 5 lat
od czasu jego popełnienia, jak stanowi przepis art. 101 § 1 pkt 4 KK. Przedawnienie karalności tego występku nie
nastąpi również po 10 latach od czasu jego popełnienia, jak stanowi przepis art. 101 § 1 pkt 3 KK, chociaż można za
niego orzec karę 4 lat pozbawienia wolności. Rzeczą bowiem oczywistą jest, że skoro górna granica ustawowego
zagrożenia za to przestępstwo wynosi 8 lat pozbawienia wolności, to ustanie jego karalności następuje po 15 latach
od czasu jego popełnienia, zgodnie z art. 101 § 1 pkt 2a KK, pod warunkiem, że w tym czasie nie wszczęto
postępowania, gdyż w takiej sytuacji przedawnienie karalności nastąpi z upływem kolejnych 10 lat (art. 102 KK).
Na marginesie należy jedynie zaznaczyć, że w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia fakt, iż przed wejściem
w życie ustawy z 28.7.2005 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr
178, poz.1479), czyli przed 17.12.2005 r., występek z art. 56 § 1 KKS był zagrożony karą pozbawienia wolności do
lat 2, natomiast od tej daty zagrożony jest karą pozbawienia wolności do lat 5.

Komentarz
Z powyższego wynika, że oczywiście błędne jest stanowisko Sądu Okręgowego, iż przepis art. 44 § 1 pkt 2 KKS
(określający 10 - letni okres przedawnienia karalności) odnosi się „jedynie do przestępstw skarbowych zagrożonych
samoistną karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności” i „nie odnosi się w ogóle do czynów zagrożonych
sankcjami alternatywnymi, w tym grzywną”. Gdyby zresztą Sąd Okręgowy w Ostrołęce poddał chociażby pobieżnej
lekturze Kodeks karny skarbowy, to z łatwością by zauważył, że żadne z przewidzianych w nim przestępstw
skarbowych nie jest zagrożonych „samoistną karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności”, a w takiej sytuacji
przepis art. 44 § 1 pkt 2 KKS nie miałby w ogóle jakiegokolwiek zastosowania. Wszystkie bowiem przestępstwa
skarbowe opisane w tym Kodeksie, które są zagrożone karą pozbawienia wolności (niezależnie od jej górnej
granicy), zagrożone są jednocześnie karą grzywny, albo obu tymi karami łącznie. Jednocześnie nieuprawnione
i zarazem błędne było zapatrywanie Sądu odwoławczego, jakoby odmienne zapatrywania w sposób
„niedopuszczalny stosowały do czynu z art. 56 § 1 KKS per analogiam przepisy o biegu przedawnienia z art. 44 § 1
pkt 2 KKS, odnoszących się, zgodnie z wykładnią językową, do przestępstw zagrożonych jedynie samoistną karą
pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata”.

Wyrok Sądu Najwyższego z 19.2.2020 r., III KK 538/18.

Sąd Najwyższy po rozpoznaniu kasacji uchylił wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie Sądu Najwyższego wskazało na błędne interpretacje Sądu Okręgowego dotyczące przedawnienia karalności za przestępstwa skarbowe. Wyrok Sądu Najwyższego z 19.2.2020 r., III KK 538/18, jest ważnym precedensem w kontekście interpretacji przepisów dotyczących przedawnienia karalności.