Okres przedłużenia tymczasowego aresztowania

Tematyka: tymczasowe aresztowanie, przedłużenie, postępowanie przygotowawcze, prokurator, sąd, KPK, ustawodawca, obrona, wniosek, przepisy

W praktyce orzeczniczej sądów powszechnych przyjęło się, iż zarówno zastosowanie tymczasowego
aresztowania, jak i dalsze przedłużenia okresu tego środka zapobiegawczego, może trwać nie dłużej niż 3
miesiące. O zastosowanie i dalsze stosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego na okres 3 miesięcy
wnosi również prokurator, kierując w postępowaniu przygotowawczym wniosek do właściwego sądu.
Zdarzają się jednak przypadki, w których prokurator domaga się przedłużenia tymczasowego aresztowania
na okres dłuższy, aniżeli 3 miesięcy, argumentując to na przykład tym, iż do oznaczonego terminu
postępowanie przygotowawcze zostanie ukończone i zostanie złożony akt oskarżenia lub na ten okres
zaplanowane są określone czynności procesowe.
Prima facie wydawać by się mogło, że jest to wniosek, który nie powinien zasługiwać na uwzględnienie Sądu
w zakresie wnioskowanego terminu, na jaki ma być przedłużony okres tymczasowego aresztowania. Jednakże
analiza przepisów KPK doprowadza do zgoła innego wniosku.
Mianowicie, zgodnie z art. 263 § 1 KPK w postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie,
oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące. Natomiast zgodnie z § 2 tegoż przepisu, jeżeli ze względu
na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w terminie
określonym w § 1, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, gdy zachodzi
tego potrzeba, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12
miesięcy.
Przepis art. 263 § 1 KPK wyraźnie wskazuje na okres stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu
przygotowawczym, liczonego od dnia zatrzymania podejrzanego. Przepis art. 263 § 2 KPK nie określa terminu
maksymalnego jednorazowego przedłużenia, wskazując jedynie, że łączny okres stosowania nie może przekroczyć
12 miesięcy (sumowaniu podlega pierwsze zastosowanie i kolejne przedłużenia). Zdaje się więc, że ustawodawca
nie zabrania przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres dłuższy, aniżeli 3 miesiące, pod warunkiem
nieprzekroczenia łącznie 12 miesięcy.
W analizowanym przypadku nie można jednak nadać wykładni literalnej przeważającego znaczenia, a to
z następujących względów.
Przy stosowaniu jakichkolwiek środków zapobiegawczych, a w szczególności najbardziej dolegliwego spośród nich
jakim jest tymczasowe aresztowanie, należy mieć każdorazowo na względzie ich cele wynikające z art. 258 KPK, art.
249 KPK oraz 263 § 2 KPK. Składanie w co najwyżej trzymiesięcznych odstępach wniosku o przedłużenie
tymczasowego aresztowania, nakłada na organ postępowania przygotowawczego każdorazowo obowiązek
uprawdopodobnienia przed sądem istnienia przesłanek ustawowych stosowania tymczasowego aresztowania.
Prokurator we wniosku wymienia także dowody wskazujące na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił
przestępstwo, okoliczności przemawiające za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub
możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa oraz określonej podstawy stosowania
tego środka zapobiegawczego i konieczności jego stosowania (art. 250 § 2a KPK). Zgodnie z art. 156 § 5a KPK
w razie złożenia w toku postępowania przygotowawczego wniosku o zastosowanie albo przedłużenie tymczasowego
aresztowania podejrzanemu i jego obrońcy udostępnia się niezwłocznie akta sprawy w części zawierającej treść
dowodów dołączonych do wniosku, z wyłączeniem dowodów z zeznań świadków, o których mowa w art. 250 § 2b
KPK. Zatem w sprawach, w których organ postępowania nie udostępnia stronom akt sprawy z powołaniem na
potrzebę zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa wgląd do akt przy
okazji złożenia wniosku o przedłużenie tymczasowego aresztowania jest dla obrońcy jedynym źródłem wiedzy
o postępowaniu, przeprowadzonych i planowanych czynnościach dowodowych oraz faktycznym podstawom
przedstawionych podejrzanemu zarzutów. Na wstępnym etapie postępowania przygotowawczego umożliwia to
obronie polemizowanie z twierdzeniami prokuratora oraz zajęcia merytorycznego stanowiska przed sądem w trakcie
posiedzenia w przedmiocie przedłużenia tymczasowego aresztowania. Gdyby przedłużenie tymczasowego
aresztowania odbywało się na okresy jednorazowo dłuższe, niż 3 miesiące (np. zastosowanie na 3 miesiące oraz
jedno przedłużenie na okres 9 miesięcy, przy założeniu po upływie 12 miesięcy postępowanie przygotowawcze jest
zakończone i kierowany jest akt oskarżenia), obrona mogłaby zapoznać się z aktami jedynie dwukrotnie tj. na
wstępnym etapie postępowania oraz przed skierowaniem aktu oskarżenia, w ramach końcowego zaznajomienia
z materiałami postępowania. Wgląd do akt na etapie bezpośrednio poprzedzającym złożenie aktu oskarżenia może

więc w praktyce uniemożliwić lub znacznie utrudnić podjęcie obrony w postępowaniu przygotowawczym i uczynić ją
iluzoryczną.
W praktyce jednak zdarzają się przedłużenia okresu tymczasowego aresztowania na okresy przekraczające 3
miesiące. Sądy argumentują to tym, że nie jest to stan uniemożliwiający uchylenie lub zmianę środka
zapobiegawczego, powołując się na normę wynikającą z art. 253 § 1 i § 2 KPK. Uzasadnienie takiego wniosku przez
obrońcę lub aresztowanego jest o tyle utrudnione, że przez ten czas może nie mieć wglądu do akt sprawy
i skutecznie polemizować z zasadnością stosowania tymczasowego aresztowania np. z uwagi na unicestwienie
przesłanki dowodowej z art. 249 § 1 KPK. Dodatkowo, że zawsze na wydane postanowienie będzie służyło
zażalenie, bowiem zgodnie z art. 254 § 2 KPK, zażalenie przysługuje tylko wtedy, gdy na wniosek został złożony po
upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie środka zapobiegawczego.

Komentarz
Przepisy KPK nie uniemożliwiają przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres jednorazowo dłuższy, aniżeli 3
miesiące. Tego rodzaju praktykę należy jednak ocenić negatywnie i antygwarancyjnie z powołaniem na powyższą
argumentację. Wiadomym jest, że postępowanie przygotowawcze zmierza do osiągnięcia konkretnych celów,
a dysponentem jest prokurator, jednakże realizacja tych celów nie może odbywać się kosztem naruszenia prawa
oskarżonego do obrony, w które wpisane jest prawo do zapoznania się z aktami sprawy i zgromadzonymi w nich
dowodami.

Przepisy KPK nie uniemożliwiają przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres jednorazowo dłuższy, aniżeli 3 miesiące. Tego rodzaju praktykę należy jednak ocenić negatywnie i antygwarancyjnie z powołaniem na powyższą argumentację. Wiadomym jest, że postępowanie przygotowawcze zmierza do osiągnięcia konkretnych celów, a dysponentem jest prokurator, jednakże realizacja tych celów nie może odbywać się kosztem naruszenia prawa oskarżonego do obrony, w które wpisane jest prawo do zapoznania się z aktami sprawy i zgromadzonymi w nich dowodami.