Podstawą kasacji wadliwość kontroli instancyjnej Sądu
Publikacja omawia trafność zarzutu kasacji obrońcy skazanego dotyczącego wadliwej kontroli instancyjnej Sądu Okręgowego. Analizuje błędy w ustaleniu podmiotów pokrzywdzonych oraz konsekwencje utrzymania rażąco niesprawiedliwego wyroku. Przedstawia także uzasadnienie Sądu Najwyższego uchylającego zaskarżony wyrok i nakazującego ponowne rozpoznanie sprawy.
Tematyka: kasacja, wadliwość kontroli instancyjnej, Sąd Okręgowy, podmioty pokrzywdzone, rażąca niesprawiedliwość, Sąd Najwyższy, uzasadnienie, błędy w ustaleniach, konsekwencje procesowe
Publikacja omawia trafność zarzutu kasacji obrońcy skazanego dotyczącego wadliwej kontroli instancyjnej Sądu Okręgowego. Analizuje błędy w ustaleniu podmiotów pokrzywdzonych oraz konsekwencje utrzymania rażąco niesprawiedliwego wyroku. Przedstawia także uzasadnienie Sądu Najwyższego uchylającego zaskarżony wyrok i nakazującego ponowne rozpoznanie sprawy.
Nie ulega wątpliwości, że trafny jest – co do zasady – zarzut kasacji obrońcy skazanego, bowiem Sąd Okręgowy wadliwie, wbrew obowiązkom ciążących na nim z mocy art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, przeprowadził kontrolę instancyjną wyroku Sądu Rejonowego w zakresie poprawności ustalenia podmiotów pokrzywdzonych przypisanymi oskarżonemu przestępstwami. Zaniechanie zrealizowania tych obowiązków skutkowało utrzymaniem tegoż wyroku w mocy, który – w tym zakresie – jest rażąco niesprawiedliwy. Opis stanu faktycznego Wyrokiem z 15.1.2018 r., II K 433/14 Sąd Rejonowy w Inowrocławiu uznał oskarżonego M.H. za winnego tego, że: 1) 22.12.2013 r. w I., działając wspólnie i w porozumieniu z Ł.S. wykorzystał moment nieuwagi kasjerki i dokonał zaboru w celu przywłaszczenia kwotę 550 zł., przy czym zarzucanego mu czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne podobne, będąc uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu, II K 344/06, II KK 888/05, VII K 906/05, objętych wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Inowrocławiu II K 70/07, którą odbył częściowo w okresie od 20.1.2007 r. do 8.1.2010 r., od 29.4.2011 r. do 11.9.2011 r. oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu VI K 686/10 i II K 193/10, objętych wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Inowrocławiu II K 292/12, którą odbył częściowo w okresach od 28.1.2010 r. do 29.1.2010 r., od 7.1.2011 r. do 9.1.2011 r., od 9.9.2012 r. do 21.10.2013 r. za czyny z art. 188 § 1 KK i art. 279 § 1 KK, to jest występku z art. 278 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK; 2) 8.2.2014 r. w K., działając w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru wspólnie i w porozumieniu z Ł.S., dokonał zaboru w celu przywłaszczenia 6 sztuk bombonierek wartości 125 zł oraz kwoty 3239,33 zł, powodując łączne straty w wysokości 3574, 17 zł, przy czym zarzucanego mu czynu dopuścił się będąc uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w Tczewie II K 590/03, Sądu Rejonowego w Szubinie VI K 479/03, Sąd Rejonowego w Inowrocławiu II K 1231/02, II K 326/10, II K 409/05 oraz Sądu Rejonowego w Świeciu VI K 121/05 za przestępstwa podobne na karę pozbawienia wolności, objętych wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Inowrocławiu II K 970/10, którą częściowo odbył w okresie od 20.2.2009 r. do 11.12.2010 r., to jest występku z art. 278 § 1 KK w zw. z art. 12 KK, w zw. z art.64 § 1 KK; 3) 4.1.2014 r. w J., działając wspólnie i w porozumieniu z Ł.S. wykorzystał moment nieuwagi kasjerki i dokonał zaboru w celu przywłaszczenia kwoty 2000 zł., przy czym zarzucanego mu czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne podobne, będąc uprzednio skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu, II K 344/06, II KK 888/05, VII K 906/05, objętych wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Inowrocławiu II K 70/07, którą odbył częściowo w okresie od 20.1.2007 r. do 8.1.2010 r., od 29.4.2011 r. do 11.9.2011 r. oraz wyrokiem Sądu Rejonowego w Inowrocławiu VI K 686/10 i II K 193/10, objętych wyrokiem łącznym Sądu Rejonowego w Inowrocławiu II K 292/12, którą odbył częściowo w okresach od 28.1.2010 r. do 29.1.2010 r., od 9.9.2012 r. do 21.10.2013 r. za czyny z art. 288 § 1 KK i art. 279 § 1 KK, to jest występku z art. 278 § 1 KK w zw. z art. 64 § 1 KK. Sąd ustalił, że każdego z tych czynów oskarżony M.H. dopuścił się w warunkach ciągu przestępstw z art. 91 § 1 KK i za to na podstawie art. 91 § 1 KK w zw. z art. 278 § 1 KK wymierzył mu karę jednego roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Apelację od tego wyroku wniósł jedynie obrońca oskarżonego M.H., zarzucając obrazę przepisów postępowania, mogącą mieć wpływ na treść tego orzeczenia, a mianowicie art. 391 § 1 i 3 KPK. Apelację tę rozpoznał Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, który wyrokiem z 30.8.2018 r., IV Ka 540/18, zaskarżony wyrok utrzymał w mocy. Kasację od tego wyroku wniósł obrońca M.H., zarzucając wyrokowi rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, to jest art. 433 KPK w zw. z art. 440 KPK, przez dokonanie nienależytej kontroli instancyjnej i utrzymanie w mocy rażąco niesprawiedliwego wyroku sądu pierwszej instancji. Na tej podstawie obrońca wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Prokurator w pisemnej odpowiedzi na kasację wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej. Natomiast obecna na rozprawie kasacyjnej prokurator wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części, w której utrzymano w mocy wyrok Sądu I instancji co do orzeczonych, na podstawie art. 46 § 1 KK, obowiązków naprawienia szkody i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja obrońcy oskarżonego okazała się zasadna. Nie ulega wątpliwości, że w odniesieniu do czynu przypisanego M.H. jako pierwszy – w ciągu przestępstw, których się on dopuścił – popełnionego 22.12.2013 r. Sąd Rejonowy błędnie ustalił pokrzywdzonego. Wadliwość rozstrzygnięcia – w tym zakresie – jest bezsporna, skoro Sąd ustalił, iż pokrzywdzoną tym czynem (to jest podmiotem, na którego szkodę oskarżony wraz ze skazanym Ł.S. dokonał kradzieży 550 zł.) była P.M. sp. z o.o. w G. Uchybienie to nie jest wyłącznie spowodowane tymi względami, które w kasacji podniósł obrońca skazanego. Uwadze jego, podobnie jak i uwadze Sądów obydwu instancji, uszedł bowiem fakt, który wszystkie możliwe w tym względzie wątpliwości czyni nieuprawnionymi. Otóż, zawiadomienie o popełnieniu tego przestępstwa złożyła 14.1.2014 r. M.W., która jako pokrzywdzonego tym czynem (z upoważnienia, którego działała) wprost wskazała P.M. Sp. z o.o., To właśnie tę Spółkę (mającą siedzibę pod takim adresem) powiadomili prowadzący dochodzenie o jego wszczęciu, chociaż w wyniku przekształcenia Spółki, chociaż prawidłowa jej nazwa wówczas brzmiała „M.D.” sp. z o.o. Zatem ta spółka 10.2.2014 r. złożyła też wniosek o naprawienie szkody w trybie art. 46 § 1 KK. Oznacza to, że w czasie popełnienia pierwszego z przypisanych obydwu skazanym czynów działalność handlową w sklepie w I. już prowadziła spółka M.D. i to ona była pokrzywdzoną. Sąd powinien na rzecz tej Spółki orzec wobec skazanego obowiązek naprawienia szkody. Poprawność tego wnioskowania potwierdza też pismo P.M. w G. z 16.2.2016 r., w którym ta Spółka poinformowała Sąd, że „w grudniu 2013 r. nie prowadziła działalności handlowej w sklepie w I., prowadziła ją bowiem firma M.D. sp. z o.o. z siedzibą w I. i zgodnie z ich wiedzą prowadzi ją również obecnie”. Tymczasem w części rozstrzygającej wyroku Sądu Rejonowego orzeczono taki obowiązek, ale na rzecz P.M. sp. z o.o. w G. Analiza zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego rodziła też uzasadnione wątpliwości co do poprawności ustalenia przez Sąd meriti podmiotów pokrzywdzonych przypisanymi oskarżonemu przestępstwami, których miał się on dopuścić 4.1.2014 r. oraz 8.2.2014 r. Tym samym – przy całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia tej kwestii przez orzekające w obydwu instancjach sądy, mimo jej pierwszorzędnego znaczenia (warunkowanego chociażby obowiązkiem spoczywającym na każdym organie procesowym, określonym w art. 2 § 1 pkt 3 KPK) – nie sposób obecnie kategorycznie zweryfikować prawidłowości poczynionych w tym zakresie ustaleń, a tym samym poprawności wskazania w orzeczeniach o obowiązku naprawienia szkody (zamieszczonych w części rozstrzygającej wyroku Sądu Rejonowego) podmiotów, na których rzecz skazany ma ten obowiązek zrealizować. W obydwu przypadkach, jako ten podmiot uprawniony jest wskazana P.M. sp. z o.o. w G. Tymczasem z protokołu zawiadomienia o przestępstwie dokonanym 4.1.2014 r. w J. wynika, że jako pokrzywdzony tym czynem jest wskazany P.M. w J. i to ten podmiot został zawiadomiony o wszczęciu dochodzenia. Natomiast z zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa, z 8.2.2014 r. dokonanego w K. wynika, że pokrzywdzonym tym czynem był P.M. i ten podmiot też został powiadomiony o wszczęciu dochodzenia. Równocześnie Sąd Rejonowy w toku prowadzonego postępowania 3.2.2016 r. zwrócił się do Zarządu P.M. w G., w sprawie dotyczącej danych osobowych jednego ze świadków i wówczas otrzymał przytoczoną już (częściowo) powyżej odpowiedź z 16.2.2016 r., w której znalazło się też stwierdzenie, że „niniejszym informujemy, iż ta Spółka P.M. (tj. spółka z G.) nie prowadzi działalności handlowej w sklepach tworzących sieć P.M.”. Nie ulega wątpliwości, że trafny jest – co do zasady – zarzut kasacji obrońcy skazanego, bowiem Sąd Okręgowy wadliwie, wbrew obowiązkom ciążących na nim z mocy art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK, przeprowadził kontrolę instancyjną wyroku Sądu Rejonowego w zakresie poprawności ustalenia podmiotów pokrzywdzonych przypisanymi oskarżonemu przestępstwami. Zaniechanie zrealizowania tych obowiązków skutkowało utrzymaniem tegoż wyroku w mocy, który – w tym zakresie – jest rażąco niesprawiedliwy. Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy uwzględni przede wszystkim zakres zaskarżenia apelacji obrońcy oskarżonego od wyroku Sądu Rejonowego i raz jeszcze dokona jego kontroli instancyjnej w tej części. Będzie miał przy tym na względzie zarówno powyższe wnioski i spostrzeżenia, jak też całokształt zebranego – mającego przy tym znaczenie – materiału dowodowego. Zauważyć należy, że odnośnie koniecznych do poczynienia ustaleń może się on okazać niewystarczający, co zrodzi konieczność jego uzupełnienia. Komentarz Rażąca niesprawiedliwość wyroku wynika nie tylko z zaniechania oczywistego i pierwszorzędnego obowiązku sądu, którym było prawidłowe zidentyfikowanie podmiotów pokrzywdzonych przypisanymi oskarżonemu czynami, ale również faktu, że wadliwość rozstrzygnięcia w tej mierze oraz jej konkretyzacja w orzeczeniach zapadłych na podstawie art. 46 § 1 KK implikowała realne ryzyko zaistnienia określonych skutków procesowych. Przede wszystkim mogła doprowadzić do bezwzględnego obciążenia oskarżonego świadczeniami na rzecz podmiotów w rzeczywistości nieuprawnionych, a równocześnie nie wykluczała sytuacji, w której podmioty rzeczywiście pokrzywdzone przestępstwami, mogą nadal dochodzić swoich roszczeń. Niewykonanie zaś przez oskarżonego orzeczeń o środku karnym może rodzić dla niego konsekwencje określone chociażby w art. 107 § 6 KK. Wyrok Sądu Najwyższego z 9.1.2020 r., III KK 78/19.
Sąd Najwyższy uznał kasację za zasadną, wskazując na błędy w ustaleniach dotyczących pokrzywdzonych. Rażąca niesprawiedliwość wynikała z nieprawidłowego zidentyfikowania podmiotów oraz potencjalnych skutków procesowych. Uchylenie wyroku i ponowne rozpatrzenie sprawy ma zapobiec niesprawiedliwym konsekwencjom dla oskarżonego.