Blizny w kontekście pojęcia zeszpecenia

W pojęciu zeszpecenia istotny jest element subiektywny związany z osobą dotkniętą zmianą na ciele. Publikacja analizuje różnice w postrzeganiu blizn na twarzy atrakcyjnej kobiety i starszego mężczyzny. Opisuje też wyrok Sądu Okręgowego w sprawie przestępstwa z art. 156 § 1 pkt 2 KK oraz apelacje obrońcy i oskarżyciela.

Tematyka: zeszpecenie, blizny, Sąd Okręgowy, art. 156 KK, apelacja, zadośćuczynienie, uszczerbek na zdrowiu

W pojęciu zeszpecenia kryje się dość istotny element subiektywny związany z osobą, której owo zeszpecenie
dotyczy. Trzeba mieć na względzie, że nie jest możliwe dokonanie tej oceny w całkowitym oderwaniu od
tego, kim jest i jak wygląda osoba, na której ciele spowodowana została zmiana rozważana, jako zeszpecenie
w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 KK. Inaczej przedstawia się blizna na twarzy młodej atrakcyjnej kobiety,
a inaczej na pooranej zmarszczkami czy nawet starymi bliznami twarzy starszego mężczyzny.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z 24.10.2018 r. uznał oskarżonego R.N. za winnego przestępstwa zakwalifikowanego
z art. 207 § 1 KK, art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art. 156 § 1 pkt 2 KK i przy zastosowaniu art. 11 § 3 KK
wymierzył mu karę 11 lat pozbawienia wolności. Na podstawie art. 39 pkt 2b, art. 41a § 1 i 4 KK, art. 43 § 1 KK orzekł
wobec oskarżonego tytułem środka karnego na okres 15 lat zakaz zbliżania się do pokrzywdzonej M.O. na odległość
bliższą niż 50 metrów, a na podstawie art. 46 § 1 KK zasądził od oskarżonego na rzecz pokrzywdzonej kwotę 75 000
zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Od wskazanego wyroku apelację wniosła obrońca oskarżonego R.N., zaskarżając wyrok w całości oraz zarzucając
mu:
1) obrazę przepisów postępowania w postaci art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK i art. 424 § 1 KPK polegającą na
przekroczeniu przez Sąd I instancji granic swobodnej oceny dowodów;
2) obrazę prawa materialnego w postaci art. 156 § 1 pkt 2 KK przez bezpodstawne jego zastosowanie mimo braku
zasadnych podstaw do przyjęcia, że obrażenia ciała pokrzywdzonej stanowią istotne zeszpecenie w rozumieniu
wskazanego przepisu.
W petitum apelacji obrońca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i skazanie oskarżonego przy przyjęciu
kwalifikacji z art. 157 § 1 i art. 207 § 1 KK, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Od wskazanego wyroku Sądu Okręgowego w S. apelację wniósł także pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej,
zaskarżając wyrok na niekorzyść oskarżonego w części dotyczącej wymierzonej oskarżonemu kary oraz zarzucając
mu rażącą niewspółmiernie łagodność orzeczonej wobec oskarżonego kary pozbawienia wolności.
W petitum apelacji pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i wymierzenie
oskarżonemu kary 25 lat pozbawienia wolności oraz orzeczenie od oskarżonego R.N. na rzecz pokrzywdzonej M.O.
kwoty 100 000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego apelacja obrońcy nie zasługiwała na uwzględnienie w całości, zaś apelacje oskarżyciela
publicznego i pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej tylko częściowo, a mianowicie w zakresie rozstrzygnięcia
o środku kompensacyjnym.
Przechodząc do analizy drugiego z zagadnień podniesionych w apelacji obrońcy, tj. prawidłowości uznania blizn na
twarzy pokrzywdzonej za „istotne zeszpecenie” w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 KK, na wstępie należy zwrócić
uwagę, że podniesione przez skarżącą dwa zarzuty dotyczące tej kwestii, tj. zarzut obrazy przepisów postępowania
w zakresie czynienia ustaleń faktycznych dotyczących blizn pokrzywdzonej oraz zarzut obrazy przepisu prawa
materialnego w postaci art. 156 § 1 pkt 2 KK, wzajemnie się wykluczają. Przypomnieć bowiem należy, że
w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, iż nie ma obrazy prawa materialnego, gdy wadliwość orzeczenia w tym
zakresie jest wynikiem błędnych ustaleń przyjętych za jego podstawę (zob. wyrok SN z 23.7.1974 r., V KR
212/74,
). Jeżeli zatem strona kwestionuje prawidłowość poczynienia ustaleń faktycznych, leżących u podstaw
zaskarżonego rozstrzygnięcia, to bezprzedmiotowe jest podnoszenie zarzutu obrazy prawa materialnego w zakresie
kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonemu czynu. Takie uchybienie ma bowiem wtórny charakter względem
wadliwości dokonania ustaleń faktycznych. Analiza obu zarzutów dotyczących przestępstwa z art. 156 § 1 pkt 2 KK
oraz odpowiadającego im fragmentu uzasadnienia apelacji prowadzi do wniosku, że w istocie skarżąca kwestionuje
prawidłowość uznania przez Sąd a quo, że blizny, jakie pozostały na twarzy pokrzywdzonej po ranach zadanych jej
przez oskarżonego stanowią „istotne zeszpecenie” w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 KK. Skarżąca w żaden sposób nie
podważa ustalenia, że pokrzywdzona takie blizny odniosła, ani ustaleń dotyczących ich wyglądu lub umiejscowienia,
lecz nie zgadza się z uznaniem, iż blizny te wyczerpują znamię „istotnego zeszpecenia”. Prowadzi to do wniosku, że

skarżąca w istocie podniosła zarzut obrazy prawa materialnego, bowiem kwestionuje prawidłowość zakwalifikowania
czynu przypisanego oskarżonemu z przepisu art. 156 § 1 pkt 2 KK.
Zarzut obrazy przepisów postępowania w postaci art. 4 KPK, art. 7 KPK, art. 410 KPK i art. 424 § 1 KPK jest
chybiony również z tego powodu, że trudno uznać, aby biegłe z zakresu medycyny sądowej i chirurgii plastycznej
były właściwymi podmiotami do oceny, czy określone zmiany na ciele pokrzywdzonej wyczerpują znamię „istotnego
zeszpecenia” zawartego w art. 156 § 1 pkt 2 KPK. Przypomnieć należy, że zgodnie z art. 193 § 1 KPK opinii biegłego
albo biegłych zasięga się, jeżeli stwierdzenie okoliczności mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy
wymaga wiadomości specjalnych. Rolą biegłych jest zatem umożliwienie dokonania przez sąd prawidłowej
rekonstrukcji stanu faktycznego, a nie dokonywanie subsumpcji stanu faktycznego pod określoną normę prawną.
Opinia biegłych ze swej istoty dotyczyć musi faktów, a nie ich oceny prawnej. Wynika to już z samego przepisu art.
193 § 1 KPK, w którym mowa o stwierdzeniu „okoliczności”, przez co należy rozumieć okoliczności faktyczne.
W związku z tym nie można uznać, aby Sąd Okręgowy dokonał wadliwej oceny opinii biegłych D.P. i A.R. tylko z tego
powodu, że doszedł do odmiennego niż biegłe wniosku, iż blizny na twarzy pokrzywdzonej M.O. stanowią istotne
zeszpecenie w rozumieniu art. 156 § 1 pkt 2 KK. Kwestię tę poruszyła zresztą biegła lekarz A.W., która w opinii
ustnej wskazała, że ocena, czy blizny u pokrzywdzonej stanowią zeszpecenie i czy jest to zeszpecenie istotne,
w zasadzie przekracza kompetencje lekarza, bowiem jest to ocena estetyczna i organ procesowy ma praktycznie
takie same kompetencje w tym zakresie jak biegły. Z kolei biegłe z zakresu chirurgii plastycznej nie odniosły się do
tego w swojej opinii pisemnej, bowiem przedmiotem opinii było ustalenie kwestii trwałości blizn na ciele
pokrzywdzonej, i dopiero na rozprawie, odpowiadając na pytania Sądu i stron, przedstawiły własną ocenę w zakresie
uznania blizn na twarzy pokrzywdzonej za istotne zeszpecenie. Ocena ta jednak wykracza poza zakres opiniowania
przez te biegłe, bowiem nie sposób przyjąć, że zakwalifikowanie blizn jako istotnego zeszpecenia powinno opierać
się wyłącznie na wiedzy medycznej rozumianej jako wiadomości specjalne, o których mowa w art. 193 § 1 KPK.
Powoływanie się zatem przez skarżącą na to, że odmienna ocena przyjęta przez Sąd Okręgowy pozbawiona jest
uzasadnienia medycznego, jest chybione.
Przedstawiona w apelacji obrońcy oskarżonego argumentacja nie prowadzi również do wniosku, aby Sąd Okręgowy
dokonał wadliwej wykładni znamienia „istotne zeszpecenie” z art. 156 § 1 pkt 2 KK i, kwalifikując czyn oskarżonego
z tego przepisu, dopuścił się jego obrazy.
Reasumując, nie ma w ocenie Sądu Apelacyjnego podstaw do uznania, że Sąd a quo, kwalifikując czyn przypisany
oskarżonemu m.in. z art. 156 § 1 pkt 2 KK, dopuścił się obrazy tego przepisu.
Zadośćuczynienie ma charakter kompensacyjny i jego wysokość musi przedstawiać jakąś ekonomicznie odczuwalną
wartość. Wysokość ta nie może być jednak nadmierna w stosunku do doznanej krzywdy i aktualnych stosunków
majątkowych społeczeństwa.
W orzecznictwie sądów cywilnych wskazuje się, że zadośćuczynienie ma na celu złagodzenie cierpień fizycznych
i psychicznych, zarówno doznanych, jak i tych, które zapewne powstaną w przyszłości. Ma charakter całościowy
i jednoznaczny, powinien stanowić rekompensatę pieniężną za całą krzywdę, zaś podstawą odmowy przyznania
zadośćuczynienia nie może też być fakt, iż w dniu orzekania doznana krzywda przestała już istnieć (wyrok SN
z 14.11.1961 r., 4 CR 193/61, „Nowe Prawo” 1962, Nr 9, s. 1223).
Sąd Najwyższy wielokrotnie też podkreślał, że ze względu na kompensacyjny charakter zadośćuczynienia jego
wysokość musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną, adekwatną do warunków gospodarki rynkowej.
W orzecznictwie wskazuje się jednocześnie, że mierzenie krzywdy wyłącznie stopniem uszczerbku na zdrowiu
stanowiłoby niedopuszczalne uproszczenie nieznajdujące oparcia w treści art. 445 § 1 KC (wyrok SN z 28.6.2005 r.,
I CK 7/05,
).
Mając na uwadze przywołane powyżej okoliczności, w szczególności rodzaj dobra, na którym pokrzywdzona doznała
uszczerbku, tj. zdrowie, rozmiar doznanych cierpień, ich trwałość i charakter oraz bardzo dobry stan zdrowia powódki
przed zdarzeniem i jej stosunkowo młody wiek w chwili zdarzenia, Sąd Apelacyjny uznał, że zasądzona przez Sąd
Okręgowy kwota 75 000 zł nie jest adekwatna do poniesionego przez nią wskutek przestępstwa uszczerbku na
zdrowiu, a także wszelkich doznanych przez nią fizycznych i psychicznych cierpień i negatywnych przeżyć będących
skutkiem całokształtu przestępnego działania oskarżonego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, biorąc pod uwagę całość
negatywnych konsekwencji, jakich doznała pokrzywdzona, zarówno jeśli idzie o znęcanie się oskarżonego nad nią,
usiłowanie pozbawienia jej życia, jak i doznany uszczerbek na zdrowiu, zadośćuczynienie w kwocie 100 000 zł jest
w pełni uzasadnione.

Komentarz
Rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego jest par excellence trafne. W świetle utrwalonego orzecznictwa dla
zakwalifikowania czynu z art. 156 § 1 pkt 2 KK nie jest wymagane, aby blizna była tak duża, że powodowała
zniekształcenie twarzy. Jednocześnie pogląd, że blizny na twarzy pokrzywdzonej nie rzucają się w oczy przy
pierwszym z nią kontakcie nie mieści się w realiach rzeczowej argumentacji. Nie powinno budzić wątpliwości, że

ocena, czy określona zmiana na ciele stanowi istotne zeszpecenie, powinna być zobiektywizowana, a więc nie
powinna być uzależniona od indywidualnego poczucia estetyki, lecz powinna odwoływać się do pewnej przeciętnej
w tym zakresie. Nie jest wystarczające dla uznania, że doszło do istotnego zeszpecenia takie odczucie osoby
pokrzywdzonej. Należy odwoływać się przy tej ocenie do odczuć powszechnych.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 13.6.2019 r., II AKa 105/19.

Sąd Apelacyjny nie uznał apelacji obrońcy i częściowo uwzględnił apelację oskarżyciela. Warto zauważyć, że ocena zeszpecenia nie może być subiektywna. Sąd uznał, że zadośćuczynienie powinno być adekwatne do doznanego uszczerbku na zdrowiu oraz cierpień psychicznych.