Reprezentacja małoletniego pokrzywdzonego przestępstwem z art. 209 KK w sprawie przeciwko drugiemu z rodziców

Postanowieniem z 25.6.2020 r. Sąd Najwyższy podjął decyzję dotyczącą reprezentacji małoletniego pokrzywdzonego w sprawach o przestępstwo z art. 209 KK, jeśli oskarżonym jest drugi z rodziców. Uzasadnienie postanowienia wskazuje, że czynności prawne podejmowane przez przedstawiciela małoletniego pokrzywdzonego w postępowaniu karnym są uznawane za czynności dotyczące środków utrzymania i wychowania dziecka, zgodnie z art. 98 § 2 pkt 2 KRO. Omawiane orzeczenie umacnia dotychczasową praktykę Sądu Najwyższego oraz wyjaśnia kwestie reprezentacji małoletnich w tego rodzaju sprawach.

Tematyka: reprezentacja małoletniego, pokrzywdzony, przestępstwo, art. 209 KK, Sąd Najwyższy, rodzice, postępowanie karne, kurator, uchwała, orzeczenie, interpretacja prawa

Postanowieniem z 25.6.2020 r. Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w sprawie zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni, dotyczącego możliwości reprezentowania małoletniego
pokrzywdzonego przez jednego rodziców w sprawach o przestępstwo z art. 209 KK, jeśli oskarżonym jest
drugi z rodziców. Niemniej jednak z uzasadnienia postanowienia wynika, że Sąd Najwyższy uznał czynności
prawne podejmowane przez przedstawiciela małoletniego pokrzywdzonego (dziecka) w postępowaniu
karnym prowadzonym o przestępstwo z art. 209 KK przeciwko rodzicowi dziecka za czynności prawne
dotyczące należnych dziecku od tego rodzica środków utrzymania i wychowania, w rozumieniu art. 98 § 2 pkt
2 KRO.
Omawiane orzeczenie jest umocnieniem linii orzeczniczej dotyczącej zasad reprezentacji małoletniego
pokrzywdzonego w sprawach o czyn z art. 209 KK, wynikających z powszechnie akceptowalnej w praktyce
uchwały Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 30.9.2010 r. (sygn. akt: I KZP 10/10).
Okoliczności skierowania zagadnienia prawnego
Zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy, zostało przedstawione przez sąd odwoławczy na
podstawie art. 441 § 1 KPK.
Ujawniło się na tle rozpoznania zażalenia prokuratora na zarządzenie sądu, na mocy którego zwrócono
prokuratorowi akt oskarżenia w celu usunięcia jego braków „poprzez wskazanie prawidłowej osoby reprezentującej
prawa małoletniego pokrzywdzonego i dołączenie dowodu zawiadomienia tej osoby o przesłaniu aktu oskarżenia do
sądu zgodnie z dyspozycją art. 334 § 3 KPK, a to w terminie 7 dni pod rygorem uznania aktu oskarżenia za
bezskuteczny”. W rozpatrywanej sprawie sąd stwierdził, że matka pokrzywdzonego nie może reprezentować
pokrzywdzonego małoletniego w postępowaniu karnym o czyn z art, 209 KK, bowiem nie mieści się to w pojęciu
czynności prawnych dotyczących należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania,
w rozumieniu przepisu art. 98 § 2 pkt 2 KRO.
Kierując zagadnienie prawne, sąd odwoławczy stwierdził. że z uzasadnienia uchwały Sądu Najwyższego z 30.9.2010
roku w sprawie o sygn. akt: I KZP 10/10 wynika wyjątek uprawniający rodzica do złożenia w imieniu małoletniego
pokrzywdzonego wniosku o ściganie przeciwko drugiemu z rodziców w sprawie o czyn z art. 209 KK. Stosując
zasadę o exceptiones non sunt extendendae sąd odwoławczy stwierdził, że poza złożeniem wniosku o ściganie,
rodzic nie ma możliwości dalszego reprezentowania małoletniego w postępowaniu karnym o czyn z art. 209 KK,
a zatem konieczne jest wyznaczenie kuratora, zgodnie z art. 99 KRO.
Mając na względzie powyższe, Sądowi Najwyższemu przedstawiono zagadnienie prawne o następującej treści: „Czy
w sprawach o przestępstwo z art. 209 KK (niealimentację) małoletni pokrzywdzony może być reprezentowany przez
jednego z rodziców w sytuacji, gdy oskarżonym (podejrzanym) jest drugi z rodziców, czy też w sytuacji takiej drugi
z rodziców nie może reprezentować pokrzywdzonego dziecka, a do zapewnienia małoletniemu pokrzywdzonemu
należytej reprezentacji konieczne jest ustanowienie dla niego kuratora zgodnie z wymogami art. 98 § 2 i 3 oraz art.
99 KRO?”.
Przyczyny odmowy podjęcia uchwały
Odmowa podjęcia uchwały została uzasadniona tym, że w realiach rozpoznawanej sprawy nie zachodzi potrzeba
dokonania zasadniczej wykładni ustawy, czyli wykładni wykraczającej poza zwykłą wykładnię operatywną
i przeciwdziałającej rozbieżnościom interpretacyjnym już zaistniałym w orzecznictwie bądź mogącym - z uwagi np. na
istotne różnice poglądów doktryny - w nim zaistnieć, które to rozbieżności są niekorzystne dla prawidłowego
stosowania prawa w praktyce.
Sąd odwoławczy, w ocenie Sądu Najwyższego, nie podjął samodzielnie próby wyjaśnienia nasuwających się
wątpliwości, a skierowane zagadnienie prawne stanowi odzwierciedlenie wątpliwości sądu odwoławczego
odnoszących się do treści uzasadnienia uchwały z 30.9.2010 roku, a nie zaś zasadniczej wykładni ustawy.
Rodzic może działać za małoletniego pokrzywdzonego
Pomimo odmowy podjęcia uchwały, z uzasadnienia omawianego postanowienia można wywnioskować, że w ocenie
Sądu Najwyższego w sprawie o czyn z art. 209 KK przeciwko jednemu z rodziców małoletni nie musi być

reprezentowany przez kuratora, a drugi z rodziców może relewantnie realizować uprawnienia pokrzywdzonego
w postępowaniu karnym.
Podzielając, a po części też doprecyzowując pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w uchwale z 30.9.2010 roku,
skład orzekający stwierdził, że skoro dopuszczalne jest złożenie przez jednego z rodziców w imieniu małoletniego
pokrzywdzonego wniosku o ściganie przeciwko drugiemu z rodziców o czyn z art. 209 KK, to tym bardziej ten rodzic
może dalej reprezentować małoletniego w tym postępowaniu (wnioskowanie a maiori ad minus).
Za takim poglądem przemawia także brzmienie przepisu art. 98 § 2 pkt 2 KRO. Zakaz reprezentowania dziecka przez
żadnego z rodziców, wynikający ze wskazanego przepisów, nie dotyczy bowiem czynności prawnych dotyczących
należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania. Sąd Najwyższy zaznaczył, że chociaż
przedmiotem postępowania w sprawie o czyn z art. 209 KK jest odpowiedzialność karna sprawcy (zazwyczaj jednego
z rodziców) za uchylanie się od ustalonego już w inny sposób obowiązku alimentacyjnego, to w tle tej sprawy zawsze
pozostają należne dziecku (gdy ono jest pokrzywdzonym) od drugiego z rodziców środki utrzymania i wychowania.
Dostrzeżono bowiem, iż w przypadku wydania wyroków innych, niż uniewinniający lub umarzający postępowanie,
istnieje możliwość lub obowiązek orzeczenia sankcji karnych obowiązujących skazanego do łożenia na utrzymanie
dziecka (art. 67 § 3, art. 72 § 1 pkt 3 KK) lub do naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody (art. 46 § 1 KK).
Sprawa o czyn z art. 209 KK oraz podejmowane w jej toku czynności procesowe przez pokrzywdzonego (ściślej –
rodzica reprezentującego małoletniego pokrzywdzonego) dotyczą więc należnych dziecku od drugiego z rodziców
środków utrzymania i wychowania i jako taka nie podlega wyłączeniu z art. 98 § 2 pkt 2 KRO. Wyznaczanie kuratora
nie jest więc konieczne.
Wyznaczanie kuratora w sprawie o każdej sprawie o niealimentację miałoby poważne skutki dla
funkcjonowania sądów
Zauważenia wymaga, że na marginesie rozważań merytorycznych Sąd Najwyższy poczynił uwagę odnośnie skutków
odmiennego rozstrzygnięcia dla względów organizacyjnych i budżetowych wymiaru sprawiedliwości, chociaż
oczywiście nie nadał im decydującego znaczenia dla interpretacji przepisów prawa.
Podkreślono, że stwierdzenie konieczności udziału kuratora w postępowaniu karnym o czyn z art. 209 KK zawsze,
gdy pokrzywdzonym jest małoletni, prowadziłoby do poważnych następstw, w postaci znacznego obciążenia sądów
opiekuńczych wnioskami o wyznaczenie kuratora, trudności w pozyskiwaniu kuratorów (zgodnie z art. 991 § 1 KRO
kuratorem reprezentującym dziecko może być ustanowiony adwokat lub radca prawny, który wykazuje szczególną
znajomość spraw dotyczących dziecka) oraz bardzo znacznego wzrostu wydatków Skarbu Państwa, przy
spodziewanym ustanawianiu w przeważającej części spraw kuratorów z urzędu.
Dla podkreślenia skali problemu, z jakim musiałby się zmierzyć wymiar sprawiedliwości w przypadku przyjęcia
odmiennego zapatrywania podkreślono, że po nowelizacji z 2017 r. w sprawach o czyn z art. 207 KK wszczynane
jest rocznie ponad 120.000 postępowań przygotowawczych oraz ponad 46.000 postępowań sądowych (dane
statystyczne z 2018 roku).
Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Karna z 25.6.2020 r.,

Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały w sprawie zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej wykładni, dotyczącego reprezentowania małoletniego pokrzywdzonego w przypadku przestępstwa z art. 209 KK przeciwko drugiemu z rodziców. Decyzja ta ma istotne konsekwencje praktyczne i organizacyjne dla wymiaru sprawiedliwości, unikając konieczności wyznaczania kuratorów w tego typu sprawach.