Obowiązek naprawienia szkody a wartość mienia odzyskanego
Zobowiązując sprawcę do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, należy uwzględnić wartość mienia odzyskanego przez pokrzywdzonych. Obowiązek naprawienia szkody nie może prowadzić do niesłusznego przysporzenia w majątku pokrzywdzonych. Publikacja omawia przypadki kradzieży z włamaniem do samochodów oraz rozstrzygnięcia sądowe dotyczące obowiązku naprawienia szkody.
Tematyka: naprawienie szkody, wartość mienia odzyskanego, kradzież z włamaniem, obowiązek naprawienia szkody, Sąd Najwyższy, wyrok sądu, przestępstwo, pokrzywdzony
Zobowiązując sprawcę do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, należy uwzględnić wartość mienia odzyskanego przez pokrzywdzonych. Obowiązek naprawienia szkody nie może prowadzić do niesłusznego przysporzenia w majątku pokrzywdzonych. Publikacja omawia przypadki kradzieży z włamaniem do samochodów oraz rozstrzygnięcia sądowe dotyczące obowiązku naprawienia szkody.
Zobowiązując sprawcę do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, należy uwzględnić rozmiar szkody już pokrytej, w szczególności wartość uprzednio odzyskanego w stanie niepogorszonym mienia. Zobowiązanie do naprawienia szkody nie może bowiem skutkować niesłusznym przysporzeniem w majątku pokrzywdzonego. W takim razie obowiązek naprawienia szkody powinien być orzeczony przez wskazanie wartości mienia, którego pokrzywdzona nie odzyskała. Opis stanu faktycznego K.K. został oskarżony o to, że: 1) 16.12.2016 r. w Szczecinie, będąc uprzednio karany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie, sygn. akt V K 1485/12 z 21.5.2013 r. za czyn z art. 279 § 1 KK na karę 4 lat pozbawienia wolności, którą odbywał w okresie od 27.12.2012 r. do 14.7.2016 r., dokonał kradzieży z włamaniem do samochodu marki Seat, skąd po uprzednim wybiciu szyby w przednich prawych drzwiach, dokonał zaboru w celu przywłaszczenia torebki damskiej z zawartością portfela, kosmetyczki, telefonu komórkowego, perfum oraz pieniędzy i dokumentów w postaci dowodu osobistego, prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego pojazdu, karty bankomatowej, kart lojalnościowych, czyniąc straty łącznej wartości 3602,30 zł, czym działał na szkodę P.J., tj. o czyn z art. 279 § 1 KK w zb. z art. 278 § 5 KK, w zb. z art. 275 § 1 KK, w zb. z art. 276 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 2 KK; 2) 14.12.2016 r. w Szczecinie, będąc uprzednio karanym prawomocnym wyrokiem (jak w pkt 1) dokonał kradzieży z włamaniem do samochodu marki Audi, skąd po uprzednim wybiciu szyby w przednich prawych drzwiach, dokonał zaboru w celu przywłaszczenia torebki damskiej z zawartością portfela, kluczy, telefonu komórkowego wraz z ładowarką, 2 sztuk pendrive, kosmetyków i drobnych rzeczy osobistych oraz dokumentów w postaci dowodu osobistego, prawa jazdy, dowodu rejestracyjnego pojazdu, pieniędzy w kwocie 300 zł, karty bankomatowej, czyniąc straty łącznej wartości 2.150 zł, czym działał na szkodę A.M., tj. o czyn z art. 279 § 1 KK w zb. z art. 278 § 5 KK, w zb. z art. 275 § 1 KK, w zb. z art. 276 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 2 KK; 3) 18.11.2016 r. w Szczecinie, będąc uprzednio karanym prawomocnym wyrokiem (jak w pkt 1), dokonał kradzieży z otwartego samochodu marki VW torebki damskiej z zawartością portfela, pieniędzy, dokumentów w postaci dowodu osobistego, prawa jazdy, legitymacji emeryta - rencisty, karty bankomatowej, czym działał na szkodę I.T., tj. o czyn z art. 278 § 5 KK, w zb. z art. 275 § 1 KK, w zb. z art. 276 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 1 KK; 4) 21/22.11.2016 r. w Szczecinie, będąc uprzednio karanym prawomocnym wyrokiem (jak w pkt 1), dokonał kradzieży z włamaniem do samochodu marki Volvo skąd, po uprzednim wybiciu szyby w tylnych prawych drzwiach, dokonał zaboru w celu przywłaszczenia walizki z młotowiertarką oraz wiertłami i dłutami łącznej wartości 350,00 zł, czym działał na szkodę P.M., tj. o czyn z art. 279 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK. Sąd Rejonowy Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wyrokiem z 28.3.2017 r. (IV K 73/17) uznał K.K. za winnego popełnienia zarzucanych mu czynów z tą zmianą, że wartość szkody wyrządzonej czynem drugim ustalił na kwotę 3453 zł, a czynem trzecim na kwotę 235,50 zł, zaś czyn trzeci zakwalifikował z art. 278 § 1 i 5 KK w zb. z art. 275 § 1 KK, w zb. z art. 276 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 64 § 1 KK. Za czyny opisane w punktach 1 i 2, uznając je za ciąg przestępstw, na podstawie art. 91 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK, w zw. z art. 279 § 1 KK, w zw. z art. 64 § 2 KK wymierzył oskarżonemu karę 2 lat pozbawienia wolności, za czyn opisany w pkt 3 na podstawie art. 11 § 3 KK w zw. z art. 278 § 1 KK, w zw. z art. 64 § 1 KK wymierzył karę roku pozbawienia wolności, a za czyn opisany w pkt 4 na podstawie art. 279 § 1 KK w zw. z art. 64 § 2 KK orzekł karę roku i 3 miesięcy pozbawienia wolności. Na podstawie art. 91 § 2 KK i art. 86 § 1 KK wymierzył oskarżonemu karę łączną 3 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności. Na mocy art. 46 § 1 KK zobowiązał K.K. do naprawienia szkody łącznej wartości 7455,30 zł. Wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron postępowania i uprawomocnił się w 5.4.2017 r. Minister Sprawiedliwości – Prokurator Generalny od powyższego wyroku wniósł kasację na korzyść skazanego K.K. Na podstawie art. 521 § 1 KPK zaskarżył wyrok w części dotyczącej czynów opisanych w punktach 1 i 3 wyroku, w zakresie orzeczenia o środku kompensacyjnym na rzecz pokrzywdzonej P.J. oraz w całości w zakresie czynu opisanego w punkcie 3 wyroku. Zarzucił „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie: art. 46 § 1 KK i art. 278 § 1 KK. Autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części dotyczącej orzeczenia obowiązku naprawienia szkody na rzecz P.J. oraz w części dotyczącej czynu opisanego w punkcie 3 wyroku i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi Rejonowemu Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie 30.1.2020 r. kasacji Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego wniesionej na korzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok w części orzekającej obowiązek naprawienia szkody na rzecz P.J. i w tym zakresie sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, a w pozostałym zakresie oddalił kasację, jako oczywiście bezzasadną, wydatkami postępowania kasacyjnego w tej części obciążając Skarb Państwa. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w tej części, w której wskazuje na nieprawidłowe rozstrzygnięcie Sądu meriti, zobowiązujące skazanego do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem popełnionym na szkodę P.J. Skarżący prawidłowo określił zaistniałe uchybienie, z tym że jego istotą nie jest naruszenie art. 46 § 1 KK, ale pominięcie w toku wyrokowania określonych dowodów wskazujących, że pokrzywdzona odzyskała większość zabranych jej rzeczy, skutkiem czego było błędne określenie wysokości szkody, którą sprawca przestępstwa powinien pokrzywdzonej zrekompensować. Trafnie w uzasadnieniu kasacji powołano orzecznictwo Sądu Najwyższego, w świetle którego zobowiązując sprawcę do naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem, należy uwzględnić rozmiar szkody już pokrytej, w szczególności wartość uprzednio odzyskanego w stanie niepogorszonym mienia (wyroki: z 25.6.2015 r., II KK 171/15; z 10.2.2017 r., IV KK 440/16). Zobowiązanie do naprawienia szkody nie może bowiem skutkować niesłusznym przysporzeniem w majątku pokrzywdzonego (wyrok z 12.4.2018 r., III KK 128/18). Według dołączonego do akt sprawy pokwitowania podpisanego przez P.J., w toku postępowania odzyskano i zwrócono jej mienie łącznej wartości 3152,30 zł. W takim razie obowiązek naprawienia szkody powinien być orzeczony przez wskazanie wartości mienia, którego pokrzywdzona nie odzyskała. Natomiast, jako oczywiście bezzasadną należało oddalić kasację w tej części, w której kwestionowała orzeczenie Sądu Rejonowego skazujące oskarżonego za przestępstwo popełnione na szkodę I.T. Autor skargi skupił uwagę na fakcie ustalenia przez Sąd orzekający, że wysokość szkody wyrządzonej przestępstwem wynosiła 235,50 zł, co według niego powinno skutkować przyjęciem, iż przedmiotowy czyn – w zakresie zaboru w celu przywłaszczenia torebki z zawartością m.in. pieniędzy w kwocie 120 zł – ze względu na wartość mienia stanowił wykroczenie określone w art. 119 § 1 KW. W uzasadnieniu skargi nadmieniono, że „oskarżony został skazany za popełnienie przestępstwa z art. 278 § 1 KK, podczas gdy czyn ten wyczerpywał znamiona wykroczenia, przy czym dla oceny wpływu tego naruszenia prawa na treść wyroku bez znaczenia pozostaje okoliczność, iż czyn polegający na dokonaniu zaboru rzeczy ruchomych pozostawał w zbiegu kumulatywnym z innymi czynami”. Twierdzenie to nie jest całkiem poprawne, bowiem nie uwzględnia, że nawet przyjęcie, iż ustalona wartość skradzionych przez oskarżonego rzeczy nakazuje uznać, że czyn wyczerpuje znamiona wykroczenia, nie zmieniałoby faktu, iż czyn wyczerpywał też znamiona przestępstwa z art. 275 § 1 KK w zb. z art. 276 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, zatem w grę wchodziłaby konstrukcja zbiegu wykroczenia z przestępstwem, o której mowa w art. 10 § 1 KW. Wobec tego wątpliwy byłby też deklarowany kierunek kasacji (na korzyść skazanego), skoro przepis ten nakazuje orzekać zarówno za przestępstwo, jak i za wykroczenie (inną kwestią jest ewentualne umorzenie postępowania wobec oskarżonego w odniesieniu do wykroczenia z uwagi na treść art. 45 § 1 KW). Nie jest też jasne (w kasacji w żaden sposób do tego nie nawiązano), jak – w aspekcie kwalifikacji prawnej czynu – skarżący postrzega wskazanie w opisie czynu, że oskarżony ukradł m.in. kartę bankomatową, to znaczy kartę uprawniającą do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego, o czym mowa w art. 278 § 5 KK i czy powołanie w kwalifikacji prawnej czynu tego przepisu (z pominięciem § 1 art. 278 KK) uznałby za prawidłowe. W każdym razie należy odnotować, że w orzecznictwie (zob. np. wyrok Sądu Okręgowego w Ostrołęce z 7.11.2013 r., II Ka 295/13) trafnie wskazano, iż art. 278 § 5 KK w przypadku kradzieży energii, bądź bankomatowej karty magnetycznej odsyła m.in. do przepisu art. 278 § 1 KK określającego typ podstawowy kradzieży. Taki zabieg redakcyjny przemawia za powołaniem w podstawie prawnej skazania (kwalifikacji prawnej czynu) art. 278 § 5 KK w związku z właściwą normą zasadniczą, za którą w niniejszej sprawie uznano typ podstawowy przestępstwa kradzieży, a mianowicie art. 278 § 1 KK. Komentarz Nie budzi wątpliwości, że Sąd Najwyższy słusznie skoncentrował uwagę na zobowiązaniu do naprawienia szkody, uznając kasację w tym zakresie za zasadną i oddalając w pozostałym zakresie, co w rzeczy samej było trafne. Jest oczywiste, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy w zakresie, w jakim uchylono wyrok Sądu Rejonowego Szczecin- Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie, Sąd ten orzeknie obowiązek naprawienia przez skazanego szkody, jaką wyrządził przestępstwem P. J., właściwie określając wartość zobowiązania. W szczególności powinien mieć w polu widzenia zwrócenie pokrzywdzonej znacznej części zabranych jej rzeczy, z uwzględnieniem – co oczywiste – kwestii czy odzyskane mienie pozostaje w stanie nienaruszonym, to znaczy nie gorszym od stanu w chwili czynu. Wyrok Sądu Najwyższego z 30.1.2020 r., V KK 55/19
Sąd Najwyższy uchylił część wyroku dotyczącą obowiązku naprawienia szkody na rzecz jednej z pokrzywdzonych. Zwrócił uwagę na konieczność uwzględnienia wartości odzyskanego mienia przy orzekaniu obowiązku naprawienia szkody. Decyzja ta jest istotna dla sprawców przestępstw, aby uniknąć niesłusznych przysporzeń w majątku pokrzywdzonych.