Zwolnienie z tajemnicy zawodowej a gravamen

Prawomocne postanowienie sądu dotyczące zwolnienia z tajemnicy zawodowej prokuratora w kontekście art. 180 § 2 KPK jest analizowane pod kątem konieczności uchylenia tajemnicy dla prawidłowego toczącego się postępowania. Publikacja omawia decyzje sądowe oraz argumentację dotyczącą znaczenia zachowania tajemnicy notarialnej oraz możliwości zwolnienia z niej w interesie wymiaru sprawiedliwości. Przedstawione są także przypadki zwolnienia z tajemnicy oraz konsekwencje braku jej zachowania przez notariuszy. Kwestia gravamen oraz analiza argumentów przedstawionych przez sąd odwoławczy są kluczowe dla zrozumienia zagadnienia zwolnienia z tajemnicy zawodowej

Tematyka: zwolnienie z tajemnicy zawodowej, postanowienie sądu, art. 180 § 2 KPK, dobro wymiaru sprawiedliwości, notariusz, poufność informacji, gravamen

Nie ulega żadnej wątpliwości, że prawomocne postanowienie sądu nieuwzględniające wniosku prokuratora
o zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy, wydane na podstawie art. 180 § 2 KPK w zw. z art. 329 § 1
KPK, w ogóle nie tworzy przeszkody, o jakiej mowa w przepisie art. 17 § 1 pkt 7 KPK (res iudicata),
w przedmiocie tego incydentalnego postępowania. Zatem w razie odmowy prokurator może ponownie
wystąpić o zwolnienie, jeżeli w toku dalszego postępowania przygotowawczego okaże się, że ustalenie danej
okoliczności, niezbędnej i istotnej (nie zaś drugorzędnej) dla prawidłowego, rzetelnego przeprowadzenia
tegoż postępowania, nie jest możliwe bez uchylenia tajemnicy.
Sam fakt uzyskania zezwolenia na przesłuchanie (zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy),
stanowiącego swego rodzaju ultima ratio, nie przesądza jeszcze o powinności realizacji tej czynności. Jeżeli
bowiem w trakcie postępowania organ prowadzący uzyskał dowody, na podstawie których można dokonać
prawidłowych ustaleń w sprawie, to nie powinien, nawet mimo zezwolenia, przeprowadzać takiego dowodu.
Trzeba bowiem mieć na uwadze, że w tej sytuacji odpadłaby przesłanka wskazana w art. 180 § 2 zdanie
pierwsze in fine KPK „okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu”.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w S., postanowieniem z 24.2.2020 r., na podstawie art. 329 § 1 i 2 KPK w zw. z art. 180 § 2 KPK
wyraził zgodę na zwolnienie z tajemnicy notarialnej:
1) notariusza G.M. prowadzącego Kancelarię Notarialną w D. w zakresie okoliczności dotyczących umów pożyczek
i przewłaszczenia na zabezpieczenie zawartych: 12.10.2011 r.; 10.03.2011 r.; 2.05.2012 r.; 15.11.2012 r.; 4.10.2013
r.,
2) notariusza M.H. prowadzącą Kancelarię Notarialną w D., będącą 27.6.2011 r. asesorem notarialnym, zastępcą
notariusza G.M., w zakresie okoliczności zawartej w tym dniu umowy pożyczki i umowy przewłaszczenia na
zabezpieczenie.
Notariusz wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia przez nieuwzględnienie wniosku prokuratora o zwolnienie od
obowiązku dochowania tajemnicy notarialnej notariusza, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucił naruszenie dyspozycji art.
180 § 2 KPK w zw. z art. 18 § 1 PrNot, przez niewykazanie wskazanych w tym przepisie dwóch przesłanek, tj.
niezbędności dla dobra wymiaru sprawiedliwości oraz tego, że dana okoliczność nie może być ustalona na podstawie
innego dowodu.
Sąd Apelacyjny w Szczecinie, po rozpoznaniu zażalenia wniesionego przez notariusza G.M. na postanowienie Sądu
Okręgowego w S. z 24.2.2020 r. w przedmiocie zwolnienia z tajemnicy notarialnej na podstawie art. 437 § 1 KPK,
postanowił, utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego wniesione zażalenie nie jest merytorycznie zasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.
Na samym wstępie, niejako dla oczyszczenia przedpola, wyjaśnienia wymagają pewne kwestie procesowe, a w tym
istota gravamen, skoro - jak wskazuje na to petitum wniesionego zażalenia - jest ona nieco odmiennie postrzegana
przez autora środka odwoławczego. Rzecz jasna decyzja procesowa w przedmiocie zwolnienia świadka z tajemnicy,
wydana na podstawie art. 180 § 2 zdanie drugie i trzecie KPK, jest zaskarżalna (§ 3 - Na postanowienie sądu
przysługuje zażalenie), przy czym zaskarżalne jest zarówno orzeczenie pozytywne w tym zakresie (zwalniające
z tajemnicy), jak i negatywne (odmawiające zwolnienia). Jeśli zatem uprawnienie do wniesienia zażalenia przysługuje
stronom postępowania, a także innym osobom, których postanowienie bezpośrednio dotyczy (arg. ex art. 459 § 3
KPK), to bezspornie jest to też osoba, która miałaby złożyć zeznania w charakterze świadka, na skutek zwolnienia
z tajemnicy, na podstawie art. 180 § 2 zdanie drugie KPK (co do której sąd zezwolił, zgodnie z wnioskiem
prokuratora, na przesłuchanie w stadium przygotowawczym na okoliczności objęte tajemnicą). Należy także mieć na
uwadze przepis 425 § 3 KPK, określający tzw. gravamen, przy czym chodzi tu o wykazanie, że strona lub inna osoba
formalnie uprawniona przez przepisy prawa do wnoszenia środka odwoławczego może to swoje prawo in concreto
skutecznie zrealizować. Zasadą jest, że odwołujący może skarżyć jedynie rozstrzygniecie (zawarte w orzeczeniu lub
zarządzeniu) lub ustalenia (zawarte w uzasadnieniu), naruszające jego prawa lub szkodzące jego interesom.
Gravamen to wprawdzie subiektywne, ale uzasadnione przekonanie skarżącego, że dane rozstrzygnięcie lub
ustalenie narusza jego prawa (szkodzi jego interesom prawnym). Daje się ono jednak stwierdzić według kryteriów
obiektywnych. Jak zasadnie wskazuje się w judykaturze, interes prawny, jako warunek uznania danego skarżącego

za uprawnionego do wniesienia środka odwoławczego, wiązać należy bezpośrednio z określonym rozstrzygnięciem,
które zaskarża, a nie z innymi rozstrzygnięciami, jakie może ono wywołać (zob. postanowienie SN z 15.12.2010 r., IV
KZ 72/10,
). Słusznie też zauważa się, że gravamen może być oceniany nie tylko pod kątem całości
wniesionego środka odwoławczego, ale także poszczególnych zarzutów (zob. postanowienie SN z 19.5.2011 r.,
I KZP 2/11,
).
W świetle tych uwarunkowań notariusz G.M. z pewnością nie jest osobą uprawnioną do wniesienia zażalenia,
w odniesieniu do zawartego (w punkcie 2 postanowienia Sądu Okręgowego w S. z 24.2.2020 r.) orzeczenia
o zwolnieniu z tajemnicy in concreto innej osoby notariusza M.H. W takim przypadku, rzecz jasna, notariusz G.M. nie
ma interesu faktycznego i prawnego w złożeniu zażalenia zaskarżającego w tej części ww. orzeczenie. Taka
konstatacja byłaby oczywiście zasadna, gdyby odczytywać wniesione zażalenie (notabene zgodnie z jego literalną
treścią), jako rzeczywiście zaskarżające postanowienie Sądu Okręgowego „w całości”. Niewątpliwie zakres
zaskarżenia powinien być wskazany w środku odwoławczym, gdyż oznaczenie granic zaskarżenia wytycza pole
kontroli w postępowaniu odwoławczym (art. 433 § 1 KPK). Już pierwsza norma zawarta w art. 425 § 2 KPK,
wyrażona w zdaniu pierwszym tego przepisu, określa zakres możliwości zaskarżenia orzeczenia w całości lub
w części. Wprawdzie generalnie zaskarżenie danego postanowienia „w całości” należy odnieść do sytuacji, w której
kwestionowane są wszystkie rozstrzygnięcia w nich zawarte, ale formułę „całość” lub „część” należy przecież
postrzegać w pewnym układzie podmiotowo-przedmiotowym. Sąd ad quem ustalając prawidłowy zakres zaskarżenia,
w przedmiotowym postępowaniu incydentalnym, dokonał zatem analizy treści zażalenia, zarzutów w nim ujętych,
tudzież zaprezentowanej argumentacji i oceniając te elementy we wzajemnym powiązaniu doszedł do przekonania,
że właściwe i racjonalne jest odczytanie wniesionego zażalenia, jako zaskarżającego przedmiotowe postanowienie
sądu I instancji „w całości” - co do osoby notariusza G.M.
Przechodząc do zagadnień merytorycznych przypomnieć wypada, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej
przez notariusza wynika z treści art. 18 § 1 PrNot. Otóż, „Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy
okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne”. Użyty
w ww. przepisie zwrot „okoliczności sprawy” dotyczy zatem wiadomości nie tylko bezpośrednio związanych
z czynnością notarialną, lecz także wiążących się z prywatnością stron. Z kolei sformułowanie „ze względu na
wykonane czynności notarialne” należy odnosić także do zachowania notariusza po sporządzonym
dokumencie. Wymagany wobec notariusza obowiązek dotyczy również przestrzegania bezstronności
w postaci „zabezpieczenia praw i słusznych interesów innych osób, dla których czynność może
spowodować skutki prawne”. Wyznaczony przez przywołany przepis zakres przedmiotowy tajemnicy notarialnej
jest zatem szeroki i obejmuje - co do zasady - wszelkie okoliczności sprawy, o których notariusz powziął wiadomość
ze względu na wykonywane czynności notarialne, a więc dane osobowe stron czynności, lub ich przedstawicieli,
dane osobowe innych osób biorących udział w czynności, a także dane osobowe osób, dla których czynność może
spowodować skutki prawne, rodzaj i treść czynności, w tym treść oświadczeń składanych przez strony oraz wszelkie
inne informacje uzyskane w związku z wykonywaniem czynności notarialnych (zob. W. Boć, Status prawny
notariusza, Wrocław 2010, s. 155; postanowienie SN z 29.10.2014 r., SDI 28/14,
).
Oczywiste jest, że tajemnica notarialna (podobnie jak każda inna tajemnica zawodowa), nie ma charakteru
bezwzględnego. PrNot zawiera przepisy, które pozwalają uznać, że notariusz - w pewnych sytuacjach - jest
zwolniony z mocy prawa od obowiązku zachowania tajemnicy (zob. art. 18 § 3 in principio, art. 18 § 4, art. 111 § 2 i §
3 PrNot). I tak np. w przepisie § 3 ww. ustawy przewidziano, że obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy
notariusz składa zeznania, jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo
ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza
Minister Sprawiedliwości. Nie ulega także wątpliwości, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej ma charakter
publicznoprawny. Zgodnie z orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego, obowiązek zachowania tajemnicy
zawodowej ustanowiono w interesie klientów, a nie zawodów prawniczych. Obowiązek ten nie może być traktowany
jako wyraz uprzywilejowania grupy zawodowej, lecz właśnie jest obowiązkiem związanym z wykonywaniem zawodu
zaufania publicznego (zob. wyroki TK: z 10.7.2000 r., SK 21/99,
; z 22.11.2004 r., SK 64/03,
).
Oznacza to, że prawo do prywatności i poufności informacji nie przysługuje notariuszom (adwokatom, radcom
prawnym), lecz ich klientom.

Komentarz
Sąd odwoławczy słusznie podzielił stanowisko sądu I instancji, co do braku możliwości ustalenia istotnych
okoliczności za pomocą innych środków dowodowych. Jak podniesiono, wbrew odmiennym twierdzeniom autora
zażalenia, dla prawidłowego przeprowadzenia postępowania przygotowawczego w sprawie, fakty te nie mogą być
ustalone jedynie za pomocą dokumentów znajdujących się w aktach sprawy. Bezspornie istotne jest, że pojęcie
dobra wymiaru sprawiedliwości należy utożsamiać przede wszystkim z koniecznością ustalenia prawdy materialnej
w toku prowadzonego postępowania karnego. Jeśli zatem pozyskanie informacji w odniesieniu do wiedzy, jaką
dysponuje notariusz we wskazanym zakresie, ma zatem istotne znaczenie dla rzetelnego przeprowadzenia śledztwa
i ustalenia ewentualnej odpowiedzialności karnej innych osób, to Sąd Okręgowy słusznie uznał, iż dobro wymiaru
sprawiedliwości, w niniejszej sprawie, przemawia za zwolnieniem notariusza z obowiązku zachowania tajemnicy

zawodowej.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 31.3.2020 r., II AKz 139/20

Publikacja podsumowuje, że decyzje sądów dotyczące zwolnienia z tajemnicy zawodowej w kontekście prawidłowego prowadzenia postępowań są istotne dla zapewnienia dobra wymiaru sprawiedliwości. Analiza przypadków zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy notarialnej oraz konieczności jej uchylenia w sytuacjach istotnych dla postępowania karnego pozwala zrozumieć istotę zachowania poufności informacji w zawodach zaufania publicznego. Zagadnienie gravamen oraz interpretacja norm prawnych stanowią istotny punkt dyskusji w omawianym kontekście