Wymuszenie rozbójnicze a usiłowanie dokonania czynu zabronionego
Czyn z art. 258 § 1 KK jest tzw. przestępstwem formalnym, a popełnienie przestępstwa będącego formą realizacji grupy nie jest jego skutkiem. Zakwalifikowanie zachowania sprawcy z art. 258 § 1 KK nie pochłania przestępstw popełnionych w ramach grupy. Publikacja omawia kwestie kwalifikacji zachowań oskarżonych i współdziałania w zorganizowanej grupie przestępczej. Przedstawione są również trzy odmiany współsprawstwa oraz analiza usiłowania dokonania czynu zabronionego z art. 282 KK w zw. z art. 12 i 65 KK.
Tematyka: przestępstwo formalne, grupa przestępcza, współdziałanie, współsprawstwo, usiłowanie, wymuszenie rozbójnicze, art. 282 KK, art. 12 KK, art. 65 KK, Sąd Najwyższy, II KK 8/19
Czyn z art. 258 § 1 KK jest tzw. przestępstwem formalnym, a popełnienie przestępstwa będącego formą realizacji grupy nie jest jego skutkiem. Zakwalifikowanie zachowania sprawcy z art. 258 § 1 KK nie pochłania przestępstw popełnionych w ramach grupy. Publikacja omawia kwestie kwalifikacji zachowań oskarżonych i współdziałania w zorganizowanej grupie przestępczej. Przedstawione są również trzy odmiany współsprawstwa oraz analiza usiłowania dokonania czynu zabronionego z art. 282 KK w zw. z art. 12 i 65 KK.
Czyn z art. 258 § 1 KK jest tzw. przestępstwem formalnym, a popełnienie przestępstwa będącego formą realizacji grupy nie jest jego skutkiem. Zakwalifikowanie zachowania sprawcy z art. 258 § 1 KK nie powoduje pochłonięcia przestępstw popełnionych w ramach grupy. Przeciwnie, przestępstwa popełnione w ramach grupy powinny być kwalifikowane według przepisów, których znamiona wyczerpuje zachowanie sprawcy”. Inaczej mówiąc, ustalenie, że oskarżony w określonym czasie i miejscu bierze udział w zorganizowanej grupie przestępczej, mającej na celu popełnianie określonych przestępstw, nie zwalnia sądu, w ramach stawianych zarzutów, z obowiązku zbadania, czy oskarżony ten wypełnił swoim zachowaniem znamiona konkretnego typu przestępstwa. Opis stanu faktycznego Wyrokiem z 23.5.2016 r., III 1056/07, Sąd Rejonowy dla Warszawy–Żoliborza w Warszawie: 1) uznał oskarżonego M.S. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 282 KK w zw. z art. 12 KK, w zw. z art. 65 KK i w zw. z art. 4 § 1 KK i za to na wskazanej podstawie wymierzył mu karę 2 lat pozbawienia wolności; 2) uznał oskarżonych M.S., D.W., A.B., M.B. i D.K. za winnych tego, że działając w zorganizowanej grupie mającej na celu popełnienie przestępstw, w okresie od 11.2003 r. do 26.1.2004 r. w Warszawie, działając w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu wraz z nieustalonym mężczyzną, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, grożąc gwałtownym zamachem na mienie W.W., jako właściciela i osoby prowadzącej Pub w Warszawie, usiłowali doprowadzić go do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem, w ten sposób, że żądali od niego zapłacenia pieniędzy w kwocie 100 USD płatne co miesiąc, począwszy od 1.2004 r., w zamian za tak zwaną ochronę, a 26.1.2004 r. D.W., A.B. i D.K. wspólnie i w porozumieniu zastosowali przemoc przez uderzanie siekierą w stoły, okna i rzucenie ławką w bar w wyniku czego dokonali uszkodzenia wyposażenia wskazanego wyżej Pubu, powodując straty na łączną kwotę 1500 zł na szkodę W.W. i A.W., lecz zamierzonego skutku nie osiągnęli z uwagi na postawę pokrzywdzonych, przy czym za podstawę skazania M.S. przyjęto art. 13 § 1 KK w zw. z art. 282 KK, w zw. z art. 12 KK, w zw. z art. 65 KK i w zw. z art. 4 § 1 KK i za to na podstawie art. 14 § 1 KK w zw. z art. 282 KK, w zw. z art. 65 KK i art. 4 § 1 KK wymierzono temu oskarżonemu karę 2 lat pozbawienia wolności; 3) na podstawie art. 85 KK i art. 86 § 1 KK wymierzył oskarżonemu M.S. karę łączną 3 lat pozbawienia wolności. Orzeczenie to zaskarżone zostało w całości apelacją wniesioną przez obrońcę oskarżonego, w której zarzucono obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na jego treść, a mianowicie: art. 7 KPK, art. 5 § 2 KPK w zw. z art. 410 KPK, art. 424 w zw. z art. 410 KPK, a także błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wydanego orzeczenia oraz rażącą niewspółmierność kary łącznej 3 lat pozbawienia wolności w sytuacji uzasadniającej zastosowanie kary łagodniejszej. W następstwie obrońca wniósł o zmianę wyroku i uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanych mu czynów, ewentualnie o uchylenie powyższego wyroku w zaskarżonym zakresie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z 5.6.2018 r., IX Ka 1319/17, orzeczenie Sądu I instancji w odniesieniu do oskarżonego M.S. zostało utrzymane w mocy. Wyrok Sądu odwoławczego zaskarżony został w całości kasacją wywiedzioną przez obrońcę skazanego, który zarzucił rażące naruszenie prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie: art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK przez brak rzetelnego rozpoznania zarzutów apelacyjnych oraz wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. W odpowiedzi na kasację prokurator wniósł o jej oddalenie, jako oczywiście bezzasadnej. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionych przez obrońcę skazanych, uchylił zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcie zawarte w pkt 2 wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy - Żoliborza w Warszawie w stosunku do M.S. i sprawę w tym zakresie przekazał Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Równocześnie Sąd oddalił kasację obrońcy skazanego M.S. w pozostałej części, jako oczywiście bezzasadną. W całości oddalił kasację obrońcy skazanego D.W., jako oczywiście bezzasadną. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w zakresie rozstrzygnięcia utrzymującego w mocy wyrok Sądu I instancji, co do przypisania skazanemu M.S. odpowiedzialności karnej za czyn polegający na usiłowaniu dokonania przestępstwa z art. 282 KK w zw. z art. 12 KK i art. 65 KK. Nadzwyczajny środek zaskarżenia wniesiony przez obrońcę skazanego M.S. okazał się zasadny w części, w której zarzucono brak prawidłowej kontroli odwoławczej w zakresie apelacyjnych zarzutów naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów i błędu w ustaleniach faktycznych związanych z kwestionowaniem popełnienia przez skazanego przestępstwa z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 282 KK, w zw. z art. 12 i 65 KK. Jak trafnie zauważył Sąd odwoławczy: „czyn z art. 258 § 1 KK jest tzw. przestępstwem formalnym, a popełnienie przestępstwa będącego formą realizacji grupy nie jest jego skutkiem. Zakwalifikowanie zachowania sprawcy z art. 258 § 1 KK nie powoduje pochłonięcia przestępstw popełnionych w ramach grupy. Przeciwnie, przestępstwa popełnione w ramach grupy powinny być kwalifikowane według przepisów, których znamiona wyczerpuje zachowanie sprawcy”. Inaczej mówiąc, ustalenie, że oskarżony w określonym czasie i miejscu bierze udział w zorganizowanej grupie przestępczej, mającej na celu popełnianie określonych przestępstw, nie zwalnia sądu, w ramach stawianych zarzutów, z obowiązku zbadania, czy oskarżony ten wypełnił swoim zachowaniem znamiona konkretnego typu przestępstwa. Na gruncie rozważanej sprawy konieczne było więc ustalenie, że skazany wypełnił swoim zachowaniem, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami, znamiona usiłowania wymuszenia rozbójniczego, tj. czynu z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 282 KK, w warunkach czynu ciągłego i w ramach zorganizowanej grupy przestępczej (art. 12 i 65 KK). W literaturze i orzecznictwie wyróżnia się trzy odmiany współsprawstwa: 1) tzw. współsprawstwo równoległe – polegające na wypełnieniu samoistnie przez każdego ze współdziałających wszystkich znamion typu czynu zabronionego przy jednoczesnym istnieniu między współdziałającymi porozumienia co do wspólnego wykonania tego czynu i świadomości jego wspólnego wykonania; 2) tzw. współsprawstwo dopełniające – polegające na wypełnieniu przez jednego ze współdziałających wszystkich znamion oraz realizacji części znamion przez drugiego ze współdziałających lub na wypełnieniu przez każdego ze współdziałających na podstawie porozumienia jedynie części znamion czynu zabronionego, przy czym po złożeniu ich zachowań i uczynieniu z nich jednej podstawy wartościowania łącznie doprowadzą one do wypełnienia wszystkich znamion czynu zabronionego; 3) współsprawstwo – polegające na wypełnieniu przez część współdziałających znamion czynu zabronionego oraz takim zachowaniu, co najmniej jednego z nich, które nie stanowiąc realizacji żadnego z elementów znamion czynu zabronionego, stanowi jednak istotny wkład w realizację wspólnego przedsięwzięcia wyrażający się tym, że bez jego udziału w ogóle nie doszłoby do popełnienia czynu zabronionego lub też doszłoby do jego popełnienia w inny sposób (zob. P. Kardas [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom I. Komentarz do art. 1–116, pod red. A. Zolla, Warszawa 2012, s. 311). Z przedstawionego wyliczenia wynika zatem, że po spełnieniu warunku podmiotowego, możliwe jest przyjęcie popełnienia czynu zabronionego w ramach współsprawstwa nawet wówczas, gdy współdziałający nie realizuje swoim zachowaniem nawet części znamion czynu zabronionego, o ile wykonywane przez niego czynności stanowią istotny wkład we wspólne przedsięwzięcie. Istota wymuszenia rozbójniczego sprowadza się do doprowadzenia innej osoby do rozporządzenia własnym mieniem przez zastosowanie przemocy, groźby zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie. Czyn przypisany skazanemu popełniony miał zostać w formie usiłowania, zatem nie doszło do rozporządzenia przez pokrzywdzonego swoim mieniem. Czynnościami czasownikowymi, które miały doprowadzić pokrzywdzonego do rozporządzenia mieniem, miały być groźba gwałtownego zamachu na mienie pokrzywdzonego W.W. i żądanie płacenia „haraczu”. Opis czynu zawarty w pkt 2 wyroku Sądu I instancji nie wskazuje czynności, które miały wykonywać poszczególne osoby, których działanie połączone miało być wspólnym porozumieniem. Nie wiadomo zatem jakie konkretne czynności wykonywać miał M.S. (opis przypisanego czynu wyklucza skazanego z kręgu osób, które 26.1.2004 r. zdemolowały lokal pokrzywdzonych i spowodowały szkodę majątkową). Kierując się powyższym należało uchylić zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy pkt 2 wyroku Sądu Rejonowego i przekazać sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie. W ponowionym postępowaniu Sąd odwoławczy będzie zobowiązany do rzetelnego rozpoznania apelacji obrońcy oskarżonego M.S. i – przy uwzględnieniu powyższych uwag – rozważenia, czy zachowania podejmowane przez oskarżonego w okresie od 11.2003 r. do 26.1.2004 r. miały istotne znaczenie z punktu widzenia realizacji wspólnego przestępczego przedsięwzięcia, a zatem czy uzasadniają przyjęcie, że oskarżony działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami usiłował dokonać wymuszenia rozbójniczego. Niejako następcze będzie rozważenie, czy ewentualne przestępstwo popełnione zostało w warunkach czynu ciągłego, a nadto w ramach zorganizowanej grupy przestępczej. Komentarz Opis czynu przypisanego skazanemu pozwala na stwierdzenie, że przestępstwo to miało zostać popełnione w postaci współsprawstwa (wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami). Istota współsprawstwa sprowadza się do wykonania czynu zabronionego wspólnie i w porozumieniu z inną osobą (osobami), przy czym każda z tych osób odgrywa istotną rolę w realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego. Konstytutywnymi elementami współsprawstwa są: od strony podmiotowej – porozumienie dotyczące wspólnego wykonania określonego czynu, od strony przedmiotowej – wspólne wykonanie czynu zabronionego. Wyrok Sądu Najwyższego z 14.1.2020 r., II KK 8/19
Nadzwyczajny środek zaskarżenia wniesiony przez obrońcę skazanego M.S. okazał się zasadny w części, w której zarzucono brak prawidłowej kontroli odwoławczej. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy rozstrzygnięcie dotyczące usiłowania dokonania przestępstwa z art. 282 KK. Wyrok Sądu Najwyższego z 14.1.2020 r., II KK 8/19 jest kluczowy dla zrozumienia omawianej problematyki.