Dopuszczalność przesłuchania obrońcy w charakterze świadka

Na gruncie wykładni językowej art. 178 pkt 1 KPK oczywiste jest, że przepis ten obejmuje tylko sytuację, gdy obrońca pozyskał określoną wiedzę w sposób pierwotny - właśnie dowiedział się czegoś w związku z tym, że był obrońcą. Sąd nie może wchodzić w szczegóły relacji między oskarżonym i jego obrońcą, a zatem musi poprzestać na deklaracjach obrońcy, co do źródła pochodzenia jego wiedzy i związku z wykonywaniem obrony, jednak nie można wykluczyć przesłuchania obrońcy, jako świadka, co do stanu jego wiedzy o określonych okolicznościach, jaką miał w okresie poprzedzającym wykonywanie funkcji obrońcy. Tak samo dopuszczalne wydaje się przesłuchanie dotyczące ściśle tego, czy adwokat w związku z określoną relacją zawodową łączącą go z oskarżonym i jego podmiotami gospodarczymi (inną niż obrona) uzyskał wiedzę, co do określonych okoliczności. Przed Sądem Okręgowym w Gdańsku toczy się postępowanie przeciwko K.G. oskarżonemu o popełnienie czynu z art. 284 § 2 KK w zw. z art. 294 § 1 KK. Postanowieniem z 20.8.2019 r. wydanym w sprawie Sąd Okręgowy w Gdańsku dopuścił z urzędu dowód z zeznań świadka M.M., będącego adwokatem, na okoliczności związane z reprezentowaniem P. w zakresie czynności podejmowanych w celu zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. Sp. z o.o. w D. kontenerów oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, zwalniając w tym zakresie świadka z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej.

Tematyka: przesłuchanie obrońcy, przesłuchanie adwokata, tajemnica obrończa, dowód z zeznań, postępowanie karne

Na gruncie wykładni językowej art. 178 pkt 1 KPK oczywiste jest, że przepis ten obejmuje tylko sytuację, gdy obrońca pozyskał określoną wiedzę w sposób pierwotny - właśnie dowiedział się czegoś w związku z tym, że był obrońcą. Sąd nie może wchodzić w szczegóły relacji między oskarżonym i jego obrońcą, a zatem musi poprzestać na deklaracjach obrońcy, co do źródła pochodzenia jego wiedzy i związku z wykonywaniem obrony, jednak nie można wykluczyć przesłuchania obrońcy, jako świadka, co do stanu jego wiedzy o określonych okolicznościach, jaką miał w okresie poprzedzającym wykonywanie funkcji obrońcy. Tak samo dopuszczalne wydaje się przesłuchanie dotyczące ściśle tego, czy adwokat w związku z określoną relacją zawodową łączącą go z oskarżonym i jego podmiotami gospodarczymi (inną niż obrona) uzyskał wiedzę, co do określonych okoliczności. Przed Sądem Okręgowym w Gdańsku toczy się postępowanie przeciwko K.G. oskarżonemu o popełnienie czynu z art. 284 § 2 KK w zw. z art. 294 § 1 KK. Postanowieniem z 20.8.2019 r. wydanym w sprawie Sąd Okręgowy w Gdańsku dopuścił z urzędu dowód z zeznań świadka M.M., będącego adwokatem, na okoliczności związane z reprezentowaniem P. w zakresie czynności podejmowanych w celu zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. Sp. z o.o. w D. kontenerów oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, zwalniając w tym zakresie świadka z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej.

Na gruncie wykładni językowej art. 178 pkt 1 KPK oczywiste jest, że przepis ten obejmuje tylko sytuację, gdy
obrońca pozyskał określoną wiedzę w sposób pierwotny - właśnie dowiedział się czegoś w związku z tym, że
był obrońcą. Natomiast nie można mówić o „dowiedzeniu się” w sytuacji, gdy obrońca określoną wiedzą
dysponował już wcześniej.
Sąd nie może wchodzić w szczegóły relacji między oskarżonym i jego obrońcą, a zatem musi poprzestać na
deklaracjach obrońcy, co do źródła pochodzenia jego wiedzy i związku z wykonywaniem obrony, jednak nie
można wykluczyć przesłuchania obrońcy, jako świadka, co do stanu jego wiedzy o określonych
okolicznościach, jaką miał w okresie poprzedzającym wykonywanie funkcji obrońcy. Tak samo dopuszczalne
wydaje się przesłuchanie dotyczące ściśle tego, czy adwokat w związku z określoną relacją zawodową
łączącą go z oskarżonym i jego podmiotami gospodarczymi (inną niż obrona) uzyskał wiedzę, co do
określonych okoliczności.
Opis stanu faktycznego
Przed Sądem Okręgowym w Gdańsku toczy się postępowanie przeciwko K.G. oskarżonemu o popełnienie czynu
z art. 284 § 2 KK w zw. z art. 294 § 1 KK. Postanowieniem z 20.8.2019 r. wydanym w sprawie Sąd Okręgowy
w Gdańsku dopuścił z urzędu dowód z zeznań świadka M.M., będącego adwokatem, na okoliczności związane
z reprezentowaniem P. w zakresie czynności podejmowanych w celu zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. Sp.
z o.o. w D. kontenerów oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, zwalniając
w tym zakresie świadka z obowiązku zachowania tajemnicy adwokackiej.
Na powyższe postanowienie zażalenie wniósł adw. M.M., który następnie 4.9.2019 r. zgłosił się w sprawie, jako
obrońca oskarżonego K.G., podtrzymując złożone przez siebie wcześniej zażalenie. Skarżący podniósł zarzut
naruszenia art. 6 ust. 1 i 3 PrAdw, art. 167 KPK, art. 180 § 2 KPK oraz art. 178 pkt 1 KPK przez dopuszczenie
dowodu z zeznań świadka adw. M.M. na okoliczności wskazane w postanowieniu, podczas gdy jego przesłuchanie
na objęte postanowieniem okoliczności jest niedopuszczalne, bowiem dotyczy faktów, o których adwokat M.M.
dowiedział się, wykonując funkcję obrońcy oskarżonego K.G. w sprawie karnej skarbowej.
Skarżący podniósł również zarzut obrazy art. 6 ust. 1 i 3 PrAdw, art. 167 KPK, art. 180 § 2 KPK przez dopuszczenie
dowodu z jego zeznań w charakterze świadka na powołane wyżej okoliczności, podczas gdy nie zaistniały
kumulatywnie przesłanki do zwolnienia go z tajemnicy adwokackiej, albowiem Sąd I instancji w uzasadnieniu
zaskarżonego postanowienia nie powołał się na przesłankę, aby zwolnienie z tajemnicy adwokackiej było niezbędne
dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a ponadto okoliczności mogą być ustalone na podstawie innego dowodu. Jak
wyjaśnił skarżący, w jego ocenie Sąd może zwrócić się do spółki D. S.A. o korespondencję kierowaną do tej spółki
przez M.M. Ponadto zwolnienie adwokata z tajemnicy adwokackiej powinno być ewentualnie dokonane po
przeprowadzeniu w sprawie wszystkich dowodów, a z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia wynika, że nie
przesłuchano w sprawie świadka R.R.
Zaskarżonemu postanowieniu skarżący zarzucił również błąd w ustaleniach faktycznych przez przyjęcie, że zaistniały
ustawowe przesłanki do zwolnienia M.M. z tajemnicy adwokackiej w zakresie wskazanym w rzeczonym
postanowieniu.
Uzasadnienie SA
Zdaniem Sądu Apelacyjnego na wstępie należało wyjaśnić, że kwestią o szczególnej wadze dla przedmiotowej
sprawy jest poczynienie ustaleń co do tego, czy ewentualną wiedzę o faktach, co do których Sąd I instancji zamierza
przesłuchać adw. M.M., a które zostały wskazane w tezie dowodowej, pozyskał on, pełniąc funkcję obrońcy, a zatem
czy w tym zakresie aktualizuje się zakaz dowodowy wyrażony w art. 178 pkt 1 KPK. Przepis ten stanowi, że nie
wolno przesłuchiwać jako świadka obrońcy albo adwokata lub radcy prawnego działającego na podstawie
art. 245 § 1 KPK, co do faktów, o których ten się dowiedział, udzielając porady prawnej lub prowadząc
sprawę. Warunkiem zawężającym ww. zakaz dowodowy jest określenie, że ma to być obrońca prowadzący sprawę,
a w odniesieniu do adwokata lub radcy prawnego ma to dotyczyć okoliczności, o których dowiedział się on, udzielając
pomocy prawnej. Co istotne, tajemnica obrończa dotyczy okoliczności, o których obrońca dowiedział się,
udzielając porady prawnej, oraz informacji uzyskanych przy prowadzeniu sprawy, niezależnie od źródła ich
pochodzenia. Takie ujęcie omawianego zakazu pozwala na odróżnienie go od tajemnicy adwokackiej, z której
istnieje możliwość zwolnienia (art. 180 § 2 KPK). Wzajemna relacja między art. 178 pkt 1 KPK a art. 180 § 2 KPK
oznacza, że drugi z tych przepisów dotyczy okoliczności, o których adwokat dowiedział się w związku
z wykonywaniem swojego zawodu, które jednak nie było udzielaniem pomocy prawnej w trybie art. 245 § 1 KPK lub



pełnieniem funkcji obrońcy. W tym zakresie obowiązuje bowiem względny zakaz dowodowy, a więc istnieje
możliwość zwolnienia świadka z tajemnicy w tym zakresie, pod warunkiem spełnienia przesłanek określonych w art.
180 § 2 KPK. Na gruncie tego przepisu chodzi o okoliczności, które stały się znane zarówno przed udzieleniem
pomocy, jak i po jej udzieleniu w zakresie objętym art. 178 pkt 1 KPK.
Wyjaśnić należy, że niewątpliwe jest, iż tzw. tajemnica obrończa zawiera się w zakresie pojęcia tajemnicy
adwokackiej. Niemniej nie zawsze tajemnica adwokacka stanowi tajemnicę obrończą, która to ma szczególne
znaczenie. Tajemnica obrończa sprzężona jest bowiem z udzielaniem pomocy prawnej w postaci obrony
w sprawie odpowiedzialności karnej sensu largo. Chodzi o to, że warunkiem sine qua non nieskrępowanej
i efektywnej realizacji konstytucyjnego prawa do obrony (w tym - do korzystania z pomocy obrońcy) jest zapewnienie
całkowitego zaufania oskarżonego do swego obrońcy (zob. uchwała 7 sędziów SN z 16.6.1994 r., I KZP 5/94).
Osoba obowiązana do zachowania tajemnicy zawodowej ma prawo odmowy zeznań co do okoliczności objętych
tajemnicą, natomiast obowiązek złożenia przez nią zeznań i ujawnienia tych okoliczności powstaje dopiero wtedy,
gdy sąd (prokurator) zwolni ją od obowiązku zachowania tej tajemnicy. Tajemnica obrończa natomiast ma charakter
bezwzględny. Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że fakt, iż adwokat pełnił wobec oskarżonego w przeszłości
lub też pełni aktualnie funkcję procesową obrońcy, nie oznacza jeszcze w żadnym razie niedopuszczalności
jego przesłuchania w toku postępowania karnego. Kwestią rozstrzygającą jest bowiem to, jakich okoliczności
miałoby przesłuchanie dotyczyć, a zwłaszcza czy miałyby to być okoliczności, o których wiedzę adwokat pozyskał
z racji wykonywania funkcji obrońcy. Już w tym miejscu należy zatem wskazać, że fakt, iż adw. M.M. - jako obrońca
w przedmiotowej sprawie - zapoznał się z całością akt tej sprawy, wcale jeszcze nie musi prowadzić do wniosku, że
nie może on być w tej sprawie przesłuchany jako świadek. Zwrócić bowiem trzeba uwagę, że art. 178 pkt 1 KPK
dotyczy faktów, o których adwokat dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę. Słowo
„dowiedział się” oznacza „uzyskał informację o czymś”. Na gruncie wykładni językowej art. 178 pkt 1 KPK oczywiste
zatem jest, że przepis ten obejmuje tylko sytuację, gdy obrońca pozyskał określoną wiedzę w sposób pierwotny,
a mianowicie właśnie dowiedział się czegoś w związku z tym, że był obrońcą. Natomiast nie można mówić
o „dowiedzeniu się” w sytuacji, gdy obrońca określoną wiedzą dysponował już wcześniej.
Niewątpliwe jest, że w treści uzasadnienia zaskarżonego postanowienia Sąd nie badał, czy ewentualną wiedzę, co
do faktów objętych tezą dowodową świadek uzyskał z racji wykonywania zawodu adwokata, czy też nawet z racji
bycia obrońcą oskarżonego K.G. Okoliczność, że adw. M.M. pełnił funkcję obrońcy oskarżonego w sprawie
prowadzonej przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. została bowiem ujawniona w zażaleniu świadka, zaś akta
sprawy nie zawierają żadnej dokumentacji dotyczącej powoływanego przez skarżącego postępowania
karnoskarbowego. Nie zmienia to jednak faktu, że kwestia ta ma istotne znaczenie dla oceny dopuszczalności
przesłuchania adw. M.M. i ewentualnego zakresu, w jakim mógłby on zostać przesłuchany. Nawet przyjęcie, że
skarżący był obrońcą w ww. sprawie (na tę okoliczność przedłożył dokument informujący naczelnika US
o wypowiedzeniu stosunku obrończego), nie oznacza automatycznie, że fakty, które miałyby podlegać ujawnieniu
w drodze przesłuchania adw. M.M., tj. kwestie zwrotu przedsiębiorstwu P. przez spółkę S. sp. z o.o. w D. kontenerów
oraz korespondencji ze spółką D. S.A. reprezentującą właściciela kontenerów, były przedmiotem postępowania
w sprawie. Istotne zatem jawi się, aby Sąd dokonał wpierw ustaleń dotyczących zakresu i przedmiotu powołanego
wyżej postępowania karnoskarbowego, chociażby przez wypożyczenie akt powyższej sprawy, a także ustalił, czy
adw. M.M. prowadził wyłącznie sprawę karną K.G., czy też był również jego pełnomocnikiem w innych sprawach lub
też prowadził tzw. obsługę prawną podmiotów gospodarczych prowadzonych przez oskarżonego. Istotne jest bowiem
podjęcie przynajmniej próby weryfikacji, czy wiedza, co do której M.M. miałby zostać przesłuchany jako świadek,
została przez niego uzyskana tylko w związku z wykonywaniem funkcji obrońcy, czy też być może miało to miejsce
w ramach innego stosunku.
Sąd nie wykazał w dostateczny sposób, aby zwolnienie z tajemnicy adwokackiej było jedynym sposobem ustalenia
okoliczności istotnych w sprawie. Kierując się zaprezentowaną wyżej argumentacją, Sąd Apelacyjny uznał, że
kwestie te powinien zweryfikować Sąd Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Komentarz
Realia rozpoznawanej sprawy wykazały zasadność zarzutów skarżącego w kwestii obrazy art. 180 § 2 KPK. Sąd
I instancji nie przeprowadził żadnych rozważań poprzestając na stwierdzeniu, że przesłuchanie adw. M.M. jest
niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Prawdą jest, że co do zasady, pojęcie dobra wymiaru sprawiedliwości
należy utożsamiać właśnie z koniecznością ustalenia prawdy materialnej w toku postępowania karnego
(postanowienie SA w Katowicach z 28.6.2017 r., II AKz 397/17). Sąd powinien jednak rozważyć doniosłość danej
okoliczności, co do której miałoby nastąpić przesłuchanie, dla poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych oraz
znaczenia tych ustaleń dla prawidłowego rozstrzygnięcia.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 11.9.2019 r., II AKz 789/19







Realia rozpoznawanej sprawy wykazały zasadność zarzutów skarżącego w kwestii obrazy art. 180 § 2 KPK. Sąd I instancji nie przeprowadził żadnych rozważań poprzestając na stwierdzeniu, że przesłuchanie adw. M.M. jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości. Prawdą jest, że co do zasady, pojęcie dobra wymiaru sprawiedliwości należy utożsamiać właśnie z koniecznością ustalenia prawdy materialnej w toku postępowania karnego. Sąd powinien jednak rozważyć doniosłość danej okoliczności, co do której miałoby nastąpić przesłuchanie, dla poczynienia prawdziwych ustaleń faktycznych oraz znaczenia tych ustaleń dla prawidłowego rozstrzygnięcia.