Przygotowanie przesłuchania i korzystanie z pomocy obrońcy po zmianach
5.10.2020 r. weszły w życie dwa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dotyczące przygotowania przesłuchania małoletnich w postępowaniu karnym oraz korzystania z pomocy obrońcy z urzędu. Rozwiązania te mają na celu zagwarantowanie właściwych warunków i ochrony dla osób przesłuchiwanych oraz zapewnienie sprawności procesu przyznawania obrońców z urzędu.
Tematyka: przesłuchanie małoletnich, pomoc obrońcy, przesłuchanie w postępowaniu karnym, obrońca z urzędu, rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości
5.10.2020 r. weszły w życie dwa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości dotyczące przygotowania przesłuchania małoletnich w postępowaniu karnym oraz korzystania z pomocy obrońcy z urzędu. Rozwiązania te mają na celu zagwarantowanie właściwych warunków i ochrony dla osób przesłuchiwanych oraz zapewnienie sprawności procesu przyznawania obrońców z urzędu.
5.10.2020 r. weszły w życie dwa rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości, wydane na podstawie upoważnień zawartych w Kodeksie postępowania karnego: rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28.9.2020 r. w sprawie sposobu przygotowania przesłuchania przeprowadzanego w trybie określonym w art. 185a–185c Kodeksu postępowania karnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1691) oraz rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 28.9.2020 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu (Dz.U. z 2020 r. poz. 1681). Zasadniczo wskazane akty wykonawcze odpowiadają w swojej treści dotychczasowym rozwiązaniom zagadnień, których dotyczą. Przepisy pierwszego z powyższych rozporządzeń dotyczą przesłuchania w postępowaniu karnym małoletniego w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej lub przeciwko wolności, wolności seksualnej i obyczajności oraz przeciwko rodzinie i opiece (określone w rozdziałach XXIII, XXV i XXVI KK). Zgodnie z art. 185d § 1 KPK, przesłuchanie takie przeprowadza się w odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach w siedzibie sądu lub poza jego siedzibą. Minister Sprawiedliwości określa zaś – właśnie w drodze rozporządzenia – sposób przygotowania przesłuchania w tym trybie oraz warunki, jakim powinny odpowiadać pomieszczenia przeznaczone do przeprowadzania takich przesłuchań, w tym ich wyposażenie techniczne, mając na względzie konieczność zapewnienia swobody wypowiedzi i poczucia bezpieczeństwa osób przesłuchiwanych. Rola biegłego psychologa Jeżeli małoletni jest świadkiem, który w chwili przesłuchania nie ukończył 15 lat, planowane pora i czas przesłuchania uwzględniają potrzeby wynikające z jego wieku, potrzebę nawiązania z nim kontaktu przez biegłego psychologa przed przystąpieniem do przesłuchania oraz potrzebę ewentualnych przerw w prowadzonej czynności. Rolą biegłego jest nawiązanie wstępnego kontaktu z małoletnim świadkiem oraz emocjonalne przygotowanie go do czynności procesowych. Sąd z kolei, przed rozpoczęciem przesłuchania powinien rozważyć, czy obecność w pokoju przesłuchań podczas przesłuchania przedstawiciela ustawowego lub innej wskazanej osoby pełnoletniej nie ograniczy swobody wypowiedzi świadka. Co więcej, sędzia, prokurator, obrońca i pełnomocnik pokrzywdzonego mogą uzgodnić z biegłym psychologiem sposób formułowania zadawanych świadkowi pytań, w szczególności dotyczących sfery intymnej. Ma to na celu uwzględnienie osobistych właściwości i stanu emocjonalnego konkretnej osoby małoletniej. Rola biegłego psychologa nie kończy się na etapie przed przesłuchaniem, gdyż w miarę potrzeby udziela on sędziemu pomocy w wyjaśnieniu w sposób zrozumiały dla świadka zasad przesłuchania, w tym pouczeń ustawowych dotyczących prawa odmowy składania zeznań, obowiązku mówienia prawdy oraz faktu utrwalania czynności w formie zapisu na nośnikach. Pokój przesłuchań Wielkość pokoju, w którym następuje przesłuchanie małoletniego musi odpowiadać liczbie osób biorących w nim udział, aby zapewnić swobodę przesłuchania świadka. Może on znajdować się w siedzibie sądu albo poza jego siedzibą (np. w siedzibie prokuratury, Policji, instytucji państwowej lub samorządowej lub podmiotu, do którego zadań należy pomoc małoletnim lub ofiarom przestępstwa zgwałcenia, albo w siedzibie innego podmiotu, o ile posiada on pokój przesłuchań spełniający wszystkie warunki). Powinien być izolowany od odgłosów dobiegających z zewnątrz w stopniu wystarczającym, by zapewnić należytą jakość zapisu dźwięku, a kolorystyka powinna być jasna i stonowana. Wyposażony jest w środki techniczne zapewniające bezpieczne (bez udziału osób nieupoważnionych) utrwalenie obrazu i dźwięku – dodatkowo w sposób umożliwiający uczestnikom znajdującym się w pokoju technicznym obserwację ze szczególnym uwzględnieniem mimiki twarzy świadka, jednak bez rozpraszania jego uwagi. W pokoju znajdować muszą się materiały umożliwiające uzyskiwanie zeznań od świadka (kredki, papier), a także umożliwiające obniżenie lęku i napięcia (poduszki, maskotki do przytulania). Jednocześnie jego usytuowanie powinno zapewniać brak styczności z oskarżonymi, zatrzymanymi lub pokrzywdzonymi innymi czynami. Wyodrębniona powinna zostać także poczekalnia, wyposażona w książki, czasopisma, kredki, papier i inne przedmioty zapewniające możliwość aktywnego spędzenia czasu oczekiwania. W poczekalni nie umieszcza się materiałów edukacyjnych i informacyjnych na temat przemocy i wykorzystywania seksualnego. Rozporządzenie wyodrębnia także pokój techniczny – stanowiący niejako zaplecze dla pokoju przesłuchań, w którym ma przebywać protokolant, prokurator, obrońca, pełnomocnik pokrzywdzonego oraz inne osoby, jeżeli ich obecność w pokoju przesłuchań mogłaby ograniczać swobodę wypowiedzi świadka. Pokój techniczny może przylegać do pokoju przesłuchań i być od niego oddzielony lustrem obserwacyjnym albo znajdować się w innym budynku, jeśli zapewniona zostanie techniczna łączność z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Pokój przesłuchań musi być przy tym wyposażony w środki techniczne zapewniające przekazywanie sędziemu oraz biegłemu pytań do świadka oraz wypowiedzi kierowanych przez uczestników przebywających w pokoju technicznym. Pomoc prawna z urzędu Odnośnie drugiego z rozporządzeń, wprowadzone rozwiązania mają zapewnić sprawne wyznaczanie obrońców z urzędu, ciągłość (po dokonaniu aktualizacji listy oraz w razie ustalenia nowej wyznaczanie kontynuuje się, począwszy od następnego obrońcy z urzędu po ostatnio wyznaczonym) oraz bieżącą aktualność danych. W pierwszym etapie do 30 października każdego roku rada okręgowej izby radców prawnych (okręgowa rada adwokacka) przedstawia prezesowi odpowiedniego sądu dwa wykazy: wykaz radców prawnych (adwokatów) deklarujących gotowość udzielania oskarżonym pomocy prawnej z urzędu oraz wykaz pozostałych radców prawnych (adwokatów). Wszyscy muszą być uprawnieni do obrony w postępowaniu karnym oraz mieć siedzibę zawodową na obszarze właściwości danego sądu. Przedstawione wykazy muszą być aktualizowane w razie nastąpienia zmiany w przekazanych danych. Niezmiennie w wykazach przedstawianych przez organy samorządu zawodowego nie wskazuje się adresu siedziby zawodowej obrońcy. W dalszej kolejności, prezes właściwego sądu ustala na podstawie przedstawionych wykazów, ułożoną w porządku alfabetycznym według nazwisk listę obrońców składającą się z dwóch części: części A, która obejmuje adwokatów i radców prawnych, deklarujących gotowość udzielania oskarżonym pomocy prawnej z urzędu oraz części B, która obejmuje pozostałych adwokatów i radców prawnych. W przypadku gdy prezes właściwego sądu, uwzględniając liczbę spraw, w których jest wyznaczany obrońca z urzędu, uzna, że przedstawione wykazy, deklarujących gotowość udzielania oskarżonym pomocy prawnej z urzędu, zawierają niewystarczającą liczbę adwokatów i radców prawnych, występuje o wskazanie (w terminie nie krótszym niż 7 dni) dodatkowych adwokatów i radców prawnych, deklarujących swoją gotowość, określając ich liczbę. W razie niewskazania lub wskazania ich w niewystarczającej liczbie, prezes sądu sam ustala na podstawie wszystkich wykazów listę obrońców składającą się z adwokatów i radców prawnych. Ustaloną listę przekazuje do wiadomości okręgowej radzie adwokackiej oraz radzie okręgowej izby radców prawnych. Obrońcę z urzędu wyznacza się z listy obrońców według kolejności wpływu wniosków i potrzeb wynikających z innych okoliczności uzasadniających jego wyznaczenie, uwzględniając posiadane informacje o braku sprzeczności interesów stron postępowania. Bierze się pod uwagę również adres do doręczeń adwokata lub radcy prawnego względem miejsca zamieszkania lub pobytu oskarżonego oraz względem siedziby sądu. W razie braku możliwości wyznaczenia obrońcy z urzędu z części A listy obrońców, wyznacza się obrońcę z części B listy.
Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości wprowadzają istotne zmiany dotyczące przeprowadzania przesłuchań małoletnich, wprowadzając nowe standardy dla pomieszczeń przesłuchań i wytyczne dotyczące udzielania pomocy prawnej z urzędu. Nowe przepisy mają na celu zapewnienie skutecznej ochrony prawnej zarówno małoletnich świadków, jak i oskarżonych.