Sporządzenie uzasadnienia wyroku na formularzu narusza prawo strony do rzetelnego procesu

Wraz z wejściem w życie przepisu art. 99a KPK, sporządzanie uzasadnienia wyroku na formularzu stało się standardem. Sąd Apelacyjny w Gdańsku odstąpił od tej praktyki, wskazując na naruszenie prawa strony do rzetelnego procesu. Uzasadnienie orzeczenia ma kluczowe znaczenie zarówno formalne, jak i merytoryczne, umożliwiając kontrolę, interpretację, a także legitymizację wyroku.

Tematyka: uzasadnienie wyroku, formularz uzasadnienia, naruszenie prawa, Sąd Apelacyjny, rzetelny proces, kontrola instancyjna, prawo do sądu, zmiany w przepisach KPK

Wraz z wejściem w życie w dniu 5.12.2019 r. przepisu art. 99a KPK, sporządzanie uzasadnienia wyroku na
formularzu według ustalonego wzoru stało się zasadą i jedyną dopuszczalną w KPK formą uzasadnienia
wyroku sądu I instancji, w tym wyroku nakazowego i wyroku łącznej oraz wyroku sądu odwoławczego
i wyroku wydanego w postępowaniu o wznowienie postępowania. Ustawodawca nie wprowadził żadnych
wyjątków, których zaistnienie umożliwiałoby sporządzenie uzasadnienia wyroku w tradycyjny sposób (z
pominięciem formularza).
Tymczasem, Sąd Apelacyjny w Gdańsku nie sporządził uzasadnienia wyroku z 17.6.2020 r. (II AKa 64/20,
) na formularzu wskazując, że taka forma narusza prawo strony do rzetelnego procesu.
Stan faktyczny

Sąd Apelacyjny w Gdańsku rozpoznawał sprawę na skutek apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego. Sprawa
dotyczyła usiłowania zabójstwa, popełnionego w stanie znacznego ograniczenia możliwości rozumienia znaczenia
czynu i kierowania swoim postępowaniem w rozumieniu art. 31 § 2 KK (art. 13 § 1 KK w zw. z art. 148 § 1 KK i art.
156 § 1 KK w zw. z art. 11 § 3 KK w zw. z art. 31 § 2 KK).
Przyczyny odstąpienia od sporządzenia uzasadnienia wyroku na formularzu
Obowiązek sporządzenia uzasadnienia orzeczenia jest nie tylko wymogiem formalnym, lecz także ma istotne
znaczenie merytoryczne. Uzasadnienie ma bowiem umożliwić stronom, a zwłaszcza oskarżonemu, jego kontrolę
oraz poznać motywy rozstrzygnięcia. Uzasadnienie pełni nie tylko funkcje procesowe, lecz także buduje autorytet
wymiaru sprawiedliwości i kształtuje zewnętrzne przekonanie o sprawiedliwości orzeczenia.
Nawiązując do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego stwierdzono, że uzasadnienie spełnia różne funkcje:
sprzyjania samokontroli organu orzekającego, albowiem to sąd musi wykazać, że orzeczenie jest materialnie
i formalnie prawidłowe, słuszne oraz odpowiada wymogom sprawiedliwości; wyjaśniająco-interpretacyjną (w tym
dokumentacyjną i ułatwiającą realizację orzeczenia po jego uprawomocnieniu się); kontrolną zewnętrzną sensu
stricto, umożliwiając dokonanie oceny wyroku przez organ wyższej instancji; kontrolną zewnętrzną sensu largo,
dokonywaną przez sądy, doktrynę, opinię publiczną i praktykę; wreszcie legitymizacyjną, umożliwiającą akceptację
orzeczenia w skali indywidualnej i jego legitymizację społeczną. Za podstawową uznaje się funkcję kontrolną
zewnętrzną.
U zasadnienie jest elementem prawa do rzetelnego procesu sądowego. Pozwala na zapoznanie się
z argumentami sądu, leżącymi u podstaw wydanego rozstrzygnięcia, wskazuje stronom, że ich sprawa została
właściwe rozpoznana, a stanowiska wysłuchane.
Zrozumienie motywów wyroku wpływa także na jego wykonalność, a jeśli przysługuje środek zaskarżenia – na
przeprowadzenie prawidłowej kontroli instancyjnej, która będzie niemożliwa lub znacznie utrudniona, jeśli nie będzie
znana motywacja wydania zaskarżonego rozstrzygnięcia. Brak uzasadnienia lub jego niezrozumiałość, może
spowodować wręcz ograniczenie prawa do odwoławczego etapu postępowania, a co za tym idzie - prawa do
sądu.

Mając na uwadze całokształt powyższej argumentacji skonstatowano, że formularz urzędowy uzasadnienia wyroku
nie spełnia wymogów art. 424 KPK oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 6 ust. 1-3 Europejskiej Konwencji
o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Stwierdzenie to było wystarczające dla sporządzenia
uzasadnienia w tradycyjny sposób tj. z pominięciem urzędowego formularza.

Komentarz
Orzeczenie w omawianym zakresie stanowi powielenie stanowiska wyrażonego w uzasadnieniu wyroku Sądu
Rejonowego w Bydgoszczy z 29.1.2020 r. (III K 566/19,
). Te orzeczenia, jak i kolejne, do których nie zostanie
sporządzone uzasadnienie na formularzu z powołaniem na sprzeczność przepisu art. 99a KPK z art. 424 KPK oraz
art. 45 ust. 1 Konstytucji RP oraz z art. 6 ust. 1-3 EKPCz, mogą stanowić asumpt do wprowadzenia zmian w KPK.

Zmiany legislacyjne mogłyby polegać albo na zrezygnowaniu z formularzy albo na wprowadzeniu ustawowych
wyjątków uzasadniających odstąpienie od sporządzenia uzasadnienia na formularzu (np. w sprawie zawiłej lub
z ważnych przyczyn, które to okoliczności uzasadniają odrodzenie sporządzenia uzasadnienia postanowienia,
zgodnie z art. 98 § 2 KPK).
Rozstrzygnięcie sądu odwoławczego może podlegać kontroli nadzwyczajnej w przypadku wniesienia kasacji. Nie jest
więc wykluczone, że Sąd Najwyższy będzie musiał rozstrzygnąć, jeśli będzie to przedmiotem nadzwyczajnego
środka zaskarżenia, czy w realiach niniejszej sprawy niesporządzenie uzasadnienia na formularzu stanowi rażące
naruszenie prawa, które mogło mieć istotny wpływ na treść orzeczenia (art. 523 § 1 i 3 KPK).

Wyrok Sąd Apelacyjny w Gdańsku z 17.6.2020 r., II AKa 64/20

Sąd Apelacyjny w Gdańsku odstąpił od sporządzenia uzasadnienia wyroku na formularzu, argumentując naruszenie prawa strony do rzetelnego procesu. Konieczność zrozumienia motywacji wyroku ma istotne znaczenie dla kontroli instancyjnej i prawa do sądu. Sprawa może wpłynąć na ewentualne zmiany w przepisach KPK.