Granice obowiązków spoczywających na sądzie odwoławczym

Artykuł omawia granice obowiązków leżących na sądzie odwoławczym, szczególnie w kontekście wymogów uzasadnienia wyroku określonych w art. 457 § 3 KPK. Przeanalizowane zostają zarzuty dotyczące rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego oraz kwestię działalności opozycyjnej jako motywu skazania. Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego oraz postępowanie Sądu Najwyższego w sprawie kasacji są również przedmiotem analizy.

Tematyka: Granice obowiązków, sąd odwoławczy, uzasadnienie wyroku, rażące naruszenie prawa procesowego, działalność opozycyjna, Sąd Najwyższy, kasacja

Artykuł omawia granice obowiązków leżących na sądzie odwoławczym, szczególnie w kontekście wymogów uzasadnienia wyroku określonych w art. 457 § 3 KPK. Przeanalizowane zostają zarzuty dotyczące rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego oraz kwestię działalności opozycyjnej jako motywu skazania. Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego oraz postępowanie Sądu Najwyższego w sprawie kasacji są również przedmiotem analizy.

Artykuł 424 § 1 pkt 1 KPK, wyznaczający wymogi uzasadnienia wyroku jest przepisem skierowanym do sądu
I instancji, a nie bezpośrednio do sądu odwoławczego, do którego w zakresie wymogów uzasadnienia
zastosowanie ma przede wszystkim art. 457 § 3 KPK. Granice obowiązków spoczywających na sądzie
odwoławczym określa w szczególności art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 433 § 2 KPK.
Opis stanu faktycznego
Postanowieniem z 10.3.2015 r. Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu, Ko 54/14, nie uwzględnił wniosku P.R.
o uznanie skazującego go wyroku Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy z 23.7.1987 r., So 90/87,
za nieważny w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z 23.2.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 2099 ze
zm.; dalej UznOrzNiewU).
Po rozpoznaniu zażalenia pełnomocnika wnioskodawcy Sąd Najwyższy Izba Wojskowa postanowieniem z 28.5.2015
r., WZ 5/15, utrzymał w mocy postanowienie Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu.
Od powyższego prawomocnego orzeczenia kasację 5.8.2019 r. wniósł Zastępca Prokuratora Generalnego do Spraw
Wojskowych, zarzucając mu „rażące naruszenie przepisów prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść
orzeczenia, a mianowicie: art. 424 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 7 KPK i art. 5 § 2 KPK polegające na tym, że sąd,
utrzymując w mocy zaskarżone postanowienie, nie podał przekonywających przesłanek orzeczenia, bowiem nie
odniósł się do wszystkich istotnych faktów i dowodów zgromadzonych w sprawie, a mających znaczenie dla
rozstrzygnięcia. Skoncentrował się natomiast wyłącznie na wskazaniu okoliczności mogących świadczyć o tym, że
P.R. nie działał na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, co w konsekwencji doprowadziło do oceny materiału
dowodowego z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów określonej w art. 7 KPK, a także w ślad za Sądem
I Instancji, mimo dokonania wszechstronnych ustaleń faktycznych, niedające się usunąć wątpliwości, co do motywów
odmowy służby wojskowej oraz zastępczej służby wojskowej przez P.R. rozstrzygnął na niekorzyść wnioskodawcy,
co doprowadziło do obrazy prawa materialnego, a mianowicie art. 1 ust. 1 UznOrzNiewU, przez jego
niezastosowanie w sytuacji, w której wnioskodawca wprost deklarował, iż odmowa pełnienia zastępczej służby
wojskowej była elementem działalności na rzecz wolności i niepodległości Polski, a przesłuchani w sprawie
świadkowie to potwierdzili, zaś dołączone do akt historycznych materiały prasowe, druki ulotne i inne materiały
jednoznacznie wskazywały, iż odmowa pełnienia przez wnioskodawcę zastępczej służby wojskowej była
działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.”
Podnosząc ten zarzut, skarżący wniósł o uchylenie postanowienia Izby Wojskowej Sądu Najwyższego z 28.5.2015 r.
oraz utrzymanego nim w mocy postanowienia Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu i przekazanie sprawy do
Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu celem ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej na korzyść przez Zastępcę Prokuratora Generalnego do Spraw
Wojskowych, postanowił oddalić kasację, jako oczywiście bezzasadną.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się oczywiście bezzasadna. Jednocześnie jednak, mimo treści art. 535
§ 3 KPK, zgodnie z którym oddalenie kasacji oczywiście bezzasadnej nie wymaga pisemnego uzasadnienia, Sąd
Najwyższy uznał za zasadne przedstawienie pisemnych motywów rozstrzygnięcia ze względu na istotny walor
społeczny sprawy.
W przypadku niniejszej kasacji wystąpiły dwa samoistne powody uznania jej za oczywiście bezzasadną. Pierwszy
wynika z błędnego wskazania przez skarżącego wzorców kontroli kasacyjnej, drugi zaś związany jest z istotą
postawionych zarzutów. Samoistną podstawą uznania kasacji za oczywiście bezzasadną jest stwierdzenie, że żaden
ze wskazanych w kasacji Zastępcy Prokuratora Generalnego do Spraw Wojskowych przepisów nie mógł zostać
naruszony przez Sąd odwoławczy. Nie może być zatem skutecznym wzorcem kontroli w trybie kasacji. Okoliczność
ta, wobec braku wystąpienia w sprawie bezwzględnych przesłanek odwoławczych z art. 439 § 1 KPK, przesądza
o braku podstaw do uwzględnienia kasacji. Zdaniem skarżącego, doszło w niniejszej sprawie do naruszenia przez
Sąd Najwyższy Izbę Wojskową przepisów art. 424 § 1 pkt 1 KPK w zw. z art. 7 KPK i art. 5 § 2 KPK. Tymczasem nie
budzi wątpliwości, że art. 424 § 1 pkt 1 KPK, wyznaczający wymogi uzasadnienia wyroku jest przepisem
skierowanym do sądu I instancji, a nie bezpośrednio do sądu odwoławczego, do którego w zakresie wymogów
uzasadnienia zastosowanie ma przede wszystkim art. 457 § 3 KPK. Granice obowiązków spoczywających na sądzie
odwoławczym określa w szczególności art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 433 § 2 KPK (zob. wyrok Sądu Najwyższego



z 27.8.2008 r., IV KK 64/08, 
). Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego powinno zawierać elementy
uzasadnienia wyroku sądu I instancji określone w art. 424 KPK jedynie w przypadku wyroku zmieniającego
orzeczenie sądu I instancji przez orzeczenie odmiennie co do istoty (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26.3.2008 r., V
KK 376/07, 
), który jednak w niniejszej sytuacji nie wystąpił. Nie sposób zatem przyjąć, by Sąd Odwoławczy
mógł, choćby hipotetycznie, dopuścić się naruszenia wskazanego przepisu art. 424 § 2 pkt 1 KPK.
Brak wskazania zarzutu naruszenia choćby jednego przepisu, który stosowany był przez Sąd wydający skarżone
prawomocne orzeczenie, przesądza o tym, że niezależnie od uzasadnienia zarzutu i przy braku wad, o których mowa
w art. 439 § 1 KPK, kasacja uwzględniona być nie może. W złożonym w 2015 r. wniosku P.R. wskazał, że w jego
ocenie przyczyną skazania była działalność opozycyjna. Fakt tej działalności nie budził w toku postępowania żadnych
wątpliwości, potwierdzili go świadkowie przesłuchani w sprawie, w 2015 r. oraz wskazują na to inne zgromadzone
dowody. Jednocześnie jednak, wbrew stanowisku zajętemu w kasacji, stanowiącemu w istocie powtórzenie poglądu
wyrażonego w zażaleniu, a wcześniej w samym wniosku P.R., Sądy obu instancji orzekające w sprawie wniosku
o unieważnienie trafnie wskazały, że o ile nie ma podstaw ani powodów negowania działalności opozycyjnej
wnioskodawcy, o tyle akta sprawy karnej So 90/87 z 1987 r. przekonują jednoznacznie, że działalność ta nie miała
wpływu na wydany w tym konkretnym postępowaniu wyrok.
Przypomnieć należy zatem, co ma odzwierciedlenie w aktach sprawy So 90/87, że z uchylaniem się P.R. od służby
wojskowej w Obronie Cywilnej związane były jego jednoznaczne oświadczenia i wyjaśnienia, iż powodem tej odmowy
była chęć postępowania w zgodzie z własnym sumieniem („postępuję zgodnie z własnym sumieniem, żaden inny
powód nie przychodzi mi do głowy”, tak brzmi protokół rozprawy z 23.7.1987 r.), kroczenia drogą miłości, z tym, że
wnioskodawca nie mógł popierać wojska, czołgów ani zabijania. Ponadto oświadczenia i wnioski P.R. o zgodę na
odpracowanie służby wojskowej w szpitalu uzasadniane były złym stanem zdrowia.
Na względy polityczne, które nie pozwalają na odbycie zasadniczej służby wojskowej powoływał się P.R. jedynie
uprzednio, wnioskując o zmianę karty powołania („podanie motywuję poglądami politycznymi, które nie pozwalają mi
na odbycie zasadniczej służby wojskowej”) oraz uznając LWP za „ostoję totalitaryzmu w państwie Polskim i na
świecie”. Rzecz jednak w tym, że jak jednoznacznie wynika z akt sprawy karnej So 90/87, późniejsza odmowa
pełnienia służby wojskowej i to w formacji Obrony Cywilnej, w której przecież nie prowadzono wyszkolenia
wojskowego i nie była składana przysięga wojskowa, uzasadniana była przez P.R. wielokrotnie i za każdym razem
kwestiami sumienia, światopoglądu, niechęcią do wojska. W tych okolicznościach trafnie uznały Sądy rozpoznające
wniosek P.R., że brak jest jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, by orzekający w jego sprawie Sąd skazał go za
działalność opozycyjną.
Nie może także budzić wątpliwości prawdziwość oświadczenia wnioskodawcy, że nie ujawniał pobudek
patriotycznych w toku postępowania w 1987 r., ponieważ przyjął wówczas taką linię obrony. Powyższe potwierdzają
jednoznacznie ustalenia Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu i Sądu odwoławczego, dokonane na podstawie
akt sprawy zakończonej wyrokiem Sądu Pomorskiego Okręgu Wojskowego w Bydgoszczy z 23.7.1987 r., So 90/87,
z których wynika, że intencje patriotyczne i pobudki niepodległościowe P.R. nie zostały w toku tego postępowania
ujawnione, zaś zgodnie z przyjętą linią obrony wnioskodawcy powodami odmowy służby w Obronie Cywilnej były
powody zdrowotne oraz sumienie i niechęć do wojska oraz munduru.
W konsekwencji powyższego nie sposób przyjąć, że wskazane w 2015 r. rzeczywiste powody i intencje działania
wnioskodawcy, nieujawnione jednak w toku postępowania toczącego się w 1987 r., niemające zatem żadnego
odzwierciedlenia ani w ówczesnych oświadczeniach i wyjaśnieniach wnioskodawcy, ani w pozostałej części materiału
dowodowego, w ustaleniach orzekającego ówcześnie sądu ani w jego rozstrzygnięciu, mogą stanowić podstawę
uznania, iż skazanie wnioskodawcy nastąpiło w sprawie za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, czy też z powodu takiej działalności. W tym zakresie zatem ustalenia dokonane przez Sąd I instancji oraz
poddane kontroli przez Sąd Odwoławczy uznać należy za prawidłowe, a zarzuty z nimi związane za oczywiście
bezzasadne.

Komentarz
W układzie procesowym sprawy, w którym Sąd Odwoławczy utrzymał w mocy postanowienie Wojskowego Sądu
Okręgowego w Poznaniu, a ponadto nie przeprowadzał samodzielnie postępowania dowodowego, nie sposób uznać,
by stosował również pozostałe wskazane w kasacji przepisy, tj. art. 5 § 2 KPK i art. 7 KPK. Zatem ani pierwszy
z nich, określający regułę in dubio pro reo, ani drugi, wyrażający zasadę swobodnej oceny dowodów, nie mogły być
podstawą wydania zaskarżonego kasacją orzeczenia Sądu odwoławczego. Przypomnieć należy, że kasacja jest
nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia od wyroku sądu odwoławczego, a zatem niedopuszczalne jest podnoszenie
w niej zarzutu naruszenia przepisu, który nie był podstawą wydania kwestionowanego prawomocnego orzeczenia.
Okoliczność ta powinna być znana wnoszącemu kasację podmiotowi w rzeczy samej profesjonalnemu.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 22.1.2020 r., I KK 30/19







Sąd Najwyższy uznał kasację za oczywiście bezzasadną, argumentując brakiem podstaw do jej uwzględnienia. Uzasadnienie wyroku sądu odwoławczego musi opierać się na elementach uzasadnienia wyroku sądu I instancji. Zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego nie znalazły potwierdzenia w postanowieniu Sądu Najwyższego. Decyzja Sądu Najwyższego z 22.1.2020 r., I KK 30/19, podsumowuje całe postępowanie.