Swobodna ocena dowodów w kontekście wiarygodności zeznań świadka

Sąd oceniając wiarygodność zeznań świadka opiera się bądź na bezpośrednim wrażeniu, jakie wywiera nań osoba świadka, jego zachowanie i sposób składania zeznań, bądź na analizie treści zeznań i porównaniu jej z innymi danymi materiału procesowego, bądź na obu tych źródłach. Zarzut obrazy art. 7 KPK w powiązaniu z art. 410 KPK jest zasadny tylko wówczas, gdy naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów było spowodowane pominięciem istotnej okoliczności zdarzenia bądź nieujawnieniem jej na rozprawie z naruszeniem przepisów dotyczących gromadzenia i przeprowadzenia dowodów. Opis stanu faktycznego dotyczy wyroku Wojskowego Sądu Okręgowego w Poznaniu, który uznał oskarżonych za winnych i wymierzył im kary pozbawienia wolności. Apelacje złożyli prokurator, obrońcy oraz oskarżeni. Sąd Najwyższy utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Tematyka: wiarygodność zeznań, ocena dowodów, postępowanie karne, swobodna ocena dowodów, apelacja, Sąd Najwyższy, zasada swobodnej oceny dowodów

Sąd oceniając wiarygodność zeznań świadka, opiera się bądź na bezpośrednim wrażeniu, jakie wywiera nań
osoba świadka, jego zachowanie się i sposób składania zeznań, bądź na analizie treści zeznań i porównaniu
jej z innymi danymi materiału procesowego, bądź wreszcie na obu tych źródłach.
Zarzut obrazy art. 7 KPK w powiązaniu z art. 410 KPK, jest zasadny tylko wówczas, gdy naruszenie, ujętej
w art. 7 KPK zasady swobodnej oceny dowodów, było spowodowane pominięciem istotnej okoliczności
zdarzenia bądź nieujawnieniem jej na rozprawie z naruszeniem przepisów dotyczących gromadzenia
i przeprowadzenia dowodów.
Opis stanu faktycznego
Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu wyrokiem z 14.3.2019 r., So 8/13:
1) uznał oskarżonego J.S. za winnego, że w okresie od 3.2005 r. do 1.2007 r. w B., działając w krótkich odstępach
czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z W.S. przekraczał swoje uprawnienia
w zakresie zarządzania gospodarką finansową i materiałową w ten sposób, iż w wymienionym okresie zatwierdzał do
wypłaty faktury wystawione przez Z.R. za wykonywane usługi budowlano-remontowe wiedząc nieprawdziwej treści
faktur Z.R., co skutkowało poświadczeniem nieprawdy, tj. popełnienia przestępstwa określonego w art. 231 § 1 KK
w zb. z art. 271 § 1 KK, w zw. z art. 12 KK i za to wymierzył mu karę jednego roku pozbawienia wolności, której
wykonanie warunkowo zawiesił na okres dwóch lat próby;
2) uznał oskarżonego W.S. za winnego tego, że w okresie od marca 2005 r. do stycznia 2007 r. w B., działając
w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu J.S. przekraczał
swoje uprawnienia w zakresie planowania i kierowania zabezpieczeniem w techniczne środki materiałowe, w ten
sposób, że w wymienionym okresie poświadczał Z.R. nieprawdziwą treść wystawianych faktur VAT za wykonywane
usługi remontowo-budowlane, co skutkowało poświadczeniem nieprawdy, tj. popełnienia przestępstwa określonego
w art. 231 § 1 KK w zb. z art. 271 § 1 KK, w zw. z art. 12 KK, a w okresie od 2.2007 r. do 9.2008 r. w B., działając
w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, wspólnie i w porozumieniu z Z.R., przekraczał
swoje uprawnienia w zakresie planowania i kierowania zabezpieczeniem w techniczne środki materiałowe, w ten
sposób, że w wymienionym okresie wskazywał Z.R. wysokość kwot i nieprawdziwą treść wystawianych faktur za
wykonywane usługi remontowo-budowlane, co skutkowało poświadczeniem nieprawdy, tj. popełnienia przestępstwa
określonego w art. 231 § 1 KK w zb. z art. 271 § 1 KK w zw. z art. 12 KK i za te czyny skazał go na karę 1 roku i 8
miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawiesił na okres 3 lat próby.
Od tego wyroku apelację złożyli prokurator oraz obrońca oskarżonego J.S. Z kolei obrońca oskarżonego W.S. złożył
zażalenie na zawarte w wyroku rozstrzygnięcie o kosztach postępowania.
Prokurator zaskarżył powyższy wyrok w całości na niekorzyść oskarżonych, zarzucając obrazę przepisów
postępowania mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 7 KPK i art. 424 § 1 pkt 1 KPK, poprzez
przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów oraz wynikający z tejże obrazy błąd w ustaleniach faktycznych
przyjętych za podstawę orzeczenia. Podnosząc ten zarzut wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości
i przekazanie sprawy Wojskowemu Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania. Podczas
rozprawy apelacyjnej obecny na niej oskarżyciel publiczny zmodyfikował wniosek z apelacji i wniósł o rozstrzygnięcie
merytoryczne przez uznanie oskarżonych za winnych czynów z art. 231 § 2 KK w zb. z art. 271 § 3 KK, w zw. z art.
12 § 1 KK.
Obrońca oskarżonego J.S. w swojej apelacji podniósł zarzut obrazy przepisów postępowania karnego, tj. art. 7 KPK,
art. 410 KPK oraz 424 § 1 pkt 1 KPK, polegający na dowolnej ocenie materiału dowodowego, z pominięciem
istotnych partii materiału dowodowego oraz zaniechaniem wskazania tych dowodów.
Natomiast obrońca oskarżonego W.S., zaskarżając powyższy wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach,
zarzucił obrazę przepisów postępowania karnego, a mianowicie art. 624 § 1 KPK, przez zasądzenie od oskarżonego
kosztów postępowania, mimo wszelkich podstaw ku temu, aby uznać, że uiszczenie ich byłoby dla oskarżonego zbyt
uciążliwe z uwagi na jego sytuację majątkową i rodzinną. W konsekwencji wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia
przez zwolnienie oskarżonego od zwrotu na rzecz Skarbu Państwa kosztów postępowania w całości lub w części.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu apelacji wniesionych przez prokuratora na niekorzyść oskarżonych J.S. i W.S.,
apelacji obrońcy J.S. oraz zażalenia obrońcy W.S., utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.
Uzasadnienie SN

Zdaniem Sądu Najwyższego złożone w niniejszej sprawie apelacje nie zasługują na uwzględnienie. Brak jest również
podstaw do podzielenia zarzutów zażalenia.
Nie można było podzielić zarzutu z apelacji oskarżyciela publicznego z następującego powodu. Otóż, kluczową
kwestią dla prawidłowego rozstrzygnięcia, co do zakresu odpowiedzialności karnej oskarżonych J.S. i W.S. była
ocena zeznań świadka Z.R., przy czym Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu ocenił relację tego świadka w kwestii
wręczania wymienionym oskarżonym korzyści majątkowych, jako niewiarygodną.
Odnosząc się do zarzutów z apelacji, na wstępie należało przypomnieć, że przepisy polskiej procedury karnej nie
zawierają katalogu reguł oceny wiarygodności dowodu, w tym zeznań świadków. Stwierdza się, że dużą rolę przy
dokonywaniu oceny odgrywa element subiektywnej oceny sędziego. W wyroku z 3.4.1935 r., I K 138/35, Sąd
Najwyższy zauważył, że sąd oceniając wiarygodność zeznań świadka, opiera się bądź na bezpośrednim wrażeniu,
jakie wywiera nań osoba świadka, jego zachowanie się i sposób składania zeznań, bądź na analizie treści zeznań
i porównaniu jej z innymi danymi materiału procesowego, bądź wreszcie na obu tych źródłach. Z przeprowadzonych
badań wynika, że każdy sędzia ma własny, indywidualny zbiór kryteriów, które wykorzystuje przy ocenie
wiarygodności zeznań. Nie można też wykluczyć, że wiedza na temat wykorzystywanych w praktyce kryteriów jest
wiedzą ukrytą i że chociaż poszczególne wskazania stanowią podstawę ocen, to jednocześnie nie są uświadomione.
Wskazuje się, że sędziowie prawdopodobnie nie są w pełni świadomi czynników, które istotnie wpływają na
dokonywanie oceny wartości dowodowej zeznań. Jasne jest przy tym, że istniejąca swoboda sędziowska w zakresie
dokonywania oceny dowodów, nie może być dowolnością w odrzucaniu lub uznawaniu dowodów za wiarygodne. Sąd
powinien wykazać, że u podstaw takiej decyzji legły racjonalne przesłanki i ocena ta zgodna jest z dyrektywami
zawartymi w art. 7 KPK, a zatem dokonana została z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania oraz
wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego. Oczywistym przy tym jest, że oceniając zeznania świadka sąd może je
we fragmentach uznać ze prawdziwe, a w innych za niewiarygodne.
Apelacja obrońcy J.S. również w ocenie Sądu nie zasługiwała na uwzględnienie. W orzecznictwie trafnie przyjmuje
się, że zarzut obrazy art. 7 KPK w powiązaniu z art. 410 KPK, jest zasadny tylko wówczas, gdy naruszenie, ujętej
w art. 7 KPK zasady swobodnej oceny dowodów, było spowodowane pominięciem istotnej okoliczności zdarzenia
bądź nieujawnieniem jej na rozprawie z naruszeniem przepisów dotyczących gromadzenia i przeprowadzenia
dowodów. W sytuacji zaś, gdy orzekający sąd prawidłowo ujawnił na rozprawie dowody, które pozwoliły na wydanie
rozstrzygnięcia w sprawie i poddał je ocenie, nie można podzielić zarzutu obrazy przepisu art. 410 KPK. Podnosząc
zarzut naruszenia przepisu art. 410 KPK. należy w środku odwoławczym wykazać istnienie określonych braków
w ujawnieniu dowodów oraz w wyjaśnieniu całokształtu okoliczności sprawy.
W realiach przedmiotowej sprawy, nie można podzielić tezy, że w apelacji obrońcy oskarżonego J.S. wykazano, iż
Wojskowy Sąd Okręgowy w Poznaniu naruszył powołane wyżej przepisy. Orzeczona wobec oskarżonego J.S. kara
uwzględnia wszystkie okoliczności wiążące się z ustawowymi dyrektywami jej wymiaru. Okoliczności obciążające
oraz łagodzące zostały wskazane w pisemnym uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W realiach sprawy nie można
przyjąć, aby ta kara była karą rażąco niewspółmiernie surową.
W ocenie Sądu zażalenie również na uwzględnienie nie zasługiwało. Poza sporem jest, iż unormowanie z art. 624 §
1 KPK ma zastosowanie w sytuacjach wyjątkowych, gdyż zasadą jest, że w sprawach z oskarżenia publicznego, gdy
sąd nie znajduje podstaw do zwolnienia oskarżonego od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych to ma
obowiązek je zasądzić. Tylko, jeżeli istnieją, w realiach konkretnej sprawy, podstawy do uznania, że uiszczenie
kosztów byłoby zbyt uciążliwe ze względu na sytuację: a) rodzinną, b) majątkową, c) wysokość dochodów, jak
również wtedy, gdy przemawiają za tym względy słuszności, sąd może zwolnić oskarżonego w całości lub w części
od zapłaty na rzecz Skarbu Państwa kosztów sądowych. Nie można zasadnie wywodzić, że taka sytuacja miała
miejsce w przypadku oskarżonego W.S., który jest emerytem wojskowym. Każda osoba występująca w procesie
karnym w charakterze oskarżonego, musi liczyć się z tym, że w przypadku skazania zostanie obciążona kosztami
sądowymi. Prawo polskie, co do zasady, nie gwarantuje oskarżonym bezpłatnych postępowań karnych. (por. wyjątek
z art. 625 KPK).
Mając przedstawione wyżej względy na uwadze Sąd Najwyższy utrzymał w mocy zaskarżony wyrok.

Komentarz
Tło rozpoznawanej sprawy ujawnia ważny wątek, jakim jest sędziowska ocena dowodów osobowych. Należy
podkreślić, że w doktrynie trafnie podnosi się, iż nie ma pewnych metod i jednoznacznych kryteriów oceny
wiarygodności zeznań świadków. Z natury rzeczy nie ma „złotych środków”, konspektów, szablonów, wzorców,
których można użyć do osiągnięcia pewności, ponad wszelką wątpliwość, że konkretny świadek jest wiarygodny,
szczery i składa pełne zeznania. Nie jest też możliwe, aby poruszając się w granicach wyznaczonych przez
swobodną ocenę dowodów, sprecyzować „automatyczne” kryteria. Kluczem do rozwiązania problemu jest w rzeczy
samej intuicja procesowa (tożsama z intuicją chirurgiczną), która ma rację bytu wyłącznie w warunkach wnikliwej
analizy materiału dowodowego. Taka wszakże została dokonana w przez Sąd orzekający, zatem decyzja Sądu
Najwyższego jest słuszna.

Wyrok Sądu Najwyższego z 15.1.2020 r., I KA 9/19

Złożone apelacje nie zasłużyły na uwzględnienie, brak podstaw do podzielenia zarzutów zażalenia. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że ocena wiarygodności zeznań świadka opiera się na wielu czynnikach, a swoboda sędziowska w ocenie dowodów musi być uzasadniona racjonalnie zgodnie z przepisami. Apelacje i zarzuty nie zostały uwzględnione, a wyrok został utrzymany w mocy.