Przeszkoda procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej a brak tożsamości czynów

Sąd Najwyższy analizuje kwestię przeszkody procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej a braku tożsamości czynów, przywołując orzecznictwo i rozważając konkretne przypadki. Omawiane są decyzje sądów niższych instancji oraz argumenty strony skarżącej. Autor kasacji zarzuca rażące naruszenia przepisów prawa procesowego i materialnego, argumentując konieczność uchylenia postanowień i przekazania spraw do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy uwzględnia kasację Ministra Sprawiedliwości, uchylając wcześniejsze postanowienia i przekazując sprawę do ponownego rozpatrzenia. Uzasadnienie Sądu Najwyższego wskazuje na błędy Sądu odwoławczego i konieczność dokładniejszej kontroli postępowania.

Tematyka: Sąd Najwyższy, przeszkoda procesowa, powaga rzeczy osądzonej, tożsamość czynów, kasacja, Minister Sprawiedliwości, Prokurator Generalny, błąd sądowy, ponowne rozpoznanie, analiza przepisów

Wielokrotnie zwracał na to uwagę Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie podkreślając, że poprzednie
prawomocne skazanie za przestępstwo z art. 107 § 1 KKS w warunkach czynu ciągłego (art. 6 § 2 KKS),
popełnione w innym miejscu, z wykorzystaniem innych podmiotów gospodarczych, w którym czas jego
popełnienia obejmuje okres popełnienia czynu z art. 107 § 1 KKS, co do którego jeszcze toczy się
postępowanie karne skarbowe, nie stanowi w tym późniejszym procesie przeszkody procesowej w postaci
powagi rzeczy osądzonej, albowiem nie jest spełniony warunek tożsamości czynów.
Stan faktyczny
Postanowieniem z 27.12.2017 r., sygn. akt II K 789/16, Sąd Rejonowy w Radzyniu Podlaskim, działając na podstawie
art. 17 § 1 pkt 7 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS umorzył postępowanie karne przeciwko M.D.W. oskarżonemu
o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 9 § 3 KKS, w zw. z art. 37 § 1 pkt 4 KKS polegające na tym,
że będąc prezesem zarządu spółki z o.o. H.F.L. z siedzibą w L. 9.2.2016 r. urządzał gry hazardowe wbrew dyspozycji
art. 3, art. 6 ust. 1, art. 9, art. 14 ust. 1 i art. 23a ust. 1 GryHazardU, przy czym czynu tego dopuścił się w ciągu 5 lat
po uiszczeniu grzywny wynoszącej 120 stawek dziennych wymierzonej za umyślne przestępstwo skarbowe z art. 107
§ 1 KKS, orzeczonej wyrokiem Sądu Rejonowego w Elblągu.
Zażalenia na to postanowienie wnieśli prokurator Prokuratury Okręgowej w Lublinie, oraz Naczelnik Urzędu Celno-
Skarbowego w B. W obu skargach podniesiono, na podstawie art. 438 pkt 3 KPK, błąd w ustaleniach faktycznych
mający wpływ na treść orzeczenia przez przyjęcie, że czyny zarzucone w akcie oskarżenia są elementem składowym
czynu ciągłego, za który został on prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w O. z 26.4.2017 r., w sprawie
II K 161/16, co w konsekwencji doprowadziło do niesłusznego umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt
7 KPK.
W konkluzji skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania. Po rozpoznaniu obu zażaleń Sąd Okręgowy w Lublinie, postanowieniem z 21.2.2018 r.,
w sprawie XI Kz 35/18, utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie. Kasację od postanowienia Sądu odwoławczego
wniósł na podstawie art. 521 § 1 KPK w zw. z art. 113 § 1 KKS Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny.
Zaskarżając to orzeczenie w całości na niekorzyść, na podstawie art. 523 § 1 KPK, art. 526 § 1 KPK, art. 537 § 1 i 2
KPK i art. 113 § 1 KKS autor kasacji zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść postanowienia naruszenie
przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 98 § 1 KPK, w zw. z art. 457 § 3 KPK,
w zw. z art. 113 § 1 KKS, polegające na zaniechaniu dokonania przez Sąd Okręgowy w Lublinie prawidłowej oraz
wszechstronnej kontroli odwoławczej oraz nienależytym rozważeniu i ustosunkowaniu się w uzasadnieniu orzeczenia
do zarzutów podniesionych w zażaleniach.
Podnosząc powyższy zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz utrzymanego
nim w mocy postanowienia Sądu I instancji i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Radzyniu Podlaskim do
ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej na niekorzyść oskarżonego przez
Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego, postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Radzyniu Podlaskim.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna i należało ją uwzględnić. Została również złożona
w terminie wskazanym w art. 524 § 3 KPK, zgodnie z którym niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na
niekorzyść oskarżonego wniesionej po upływie roku od daty uprawomocnienia się orzeczenia.
Trafnie podniósł skarżący, że Sąd odwoławczy dopuścił się rażącego naruszenia przepisów prawa procesowego
i materialnego, a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 98 § 1 KPK, w zw. z art. 457 § 3 KPK, w zw. z art. 113 § 1
KKS, skoro w wyniku dokonania nieprawidłowej kontroli instancyjnej utrzymał w mocy wadliwe postanowienie Sądu
I instancji wydane z rażącym naruszeniem przepisów prawa materialnego i procesowego, to jest art. 6 § 2 KKS i art.
17 § 1 pkt 7 KPK. Sąd Okręgowy błędnie uznał, że zachodziły podstawy do umorzenia niniejszego postępowania
z uwagi na zaistnienie ujemnej przesłanki w postaci powagi rzeczy osądzonej z tego powodu, iż czyny, których
popełnienie zarzucono M.D.W. w niniejszej sprawie, były tożsame i zostały popełnione w wykonaniu z góry
powziętego tego samego zamiaru, co również czyny, w zakresie których postępowanie karne przeciwko temu
oskarżonemu zostało prawomocnie zakończone wskazanym wcześniej wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrołęce.

Umarzając postępowanie w niniejszej sprawie Sąd I instancji dokonał wykładni przepisu art. 6 § 2 KKS, wskazując,
że zachowania, o które oskarżony został M.D.W., są elementem składowym mieszczącym się w ramach czasowych
czynu ciągłego, za które został on już prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrołęce z 26.4.2017 r.,
w sprawie II K 161/16. Jak bowiem wynika z odpisu tego wyroku, M.D.W. został uznany za winnego jednego
przestępstwa skarbowego z art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 9 § 3 KKS w zw. z art. 6 § 2 KKS, popełnionego w okresie
od 3.9.2015 r. do 27.6.2016 r. przez podejmowanie wymienionych w akcie oskarżenia kilkunastu zachowań
w krótkich odstępach czasu, w wykonaniu tego samego zamiaru. Sąd stwierdził, że skoro w przedmiotowej sprawie II
K 789/16, zarzucono oskarżonemu popełnienie czynu 9.2.2016 r., a więc w okresie objętym ww. prawomocnym
wyrokiem, to zachodziła tożsamość czynu zarzuconego oskarżonemu w akcie oskarżenia w niniejszej sprawie oraz
czynu opisanego w prawomocnym wyroku Sądu Rejonowego w Ostrołęce.
Utrzymując w mocy postanowienie Sądu I instancji, Sąd Okręgowy uznał, że zarówno czyn zarzucony oskarżonemu
w niniejszym postępowaniu, jak również czyny objęte prawomocnym skazującym wyrokiem Sądu Rejonowego
w Ostrołęce z 26.4.2017 r., w sprawie II K 161/16, za czyn z art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 9 § 3 KKS w zw. z art. 6 § 2
KKS przy wykorzystaniu konstrukcji czynu ciągłego, stanowią jednolitą całość. W tej sytuacji, prawomocne skazanie
za czyn ciągły wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrołęce z 26.4.2017 r., w rozumieniu przepisów ustawy Kodeks
karny skarbowy, stworzyło stan materialnej prawomocności w stosunku do okresu objętego czynem zarzuconym
M.D.W. w niniejszej sprawie. Zgodnie zaś z art. 17 § 1 pkt 7 KPK, nie wszczyna się postępowania, a wszczęte
umarza, gdy postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo
wszczęte toczy się.
Podkreślić należy, że w niniejszej sprawie, w której doszło do umorzenia postępowania, czyn będący jego
przedmiotem oraz czyny, co do których orzeczono wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrołęce, zostały popełnione przy
użyciu automatów do gier o różnych nazwach i numerach seryjnych oraz w różnych miejscowościach na terenie
kraju. Przestępstwa przypisane wyrokiem Sądu Rejonowego w Ostrołęce popełnione zostały w M, B., w O., w N. i G.,
zaś w niniejszej sprawie - w M.P. Okoliczności te wykluczają możliwość przyjęcia, że miała miejsce tożsamość czynu
zarzuconego M.D.W. w przedmiotowej sprawie oraz czynu objętego prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego
w Ostrołęce z 26.4.2017 r., II K 161/16. Tym samym wykluczona została możliwość umorzenia postępowania
prowadzonego w sprawie II K 789/16 z uwagi na przyjęcie, że postępowanie karne co do tych samych czynów tej
samej osoby zostało już prawomocnie zakończone.
Reasumując nie ulega wątpliwości, że prawomocne skazanie za przestępstwo z art. 107 § 1 KKS, popełnione
w innym miejscu, w innej konfiguracji osobowej i przy użyciu innych automatów, nawet przy uprzednim przyjęciu
przez Sąd skazujący za przestępstwa podobne działania w warunkach czynu ciągłego (art. 6 § 2 KKS), w którym
czas jego popełnienia obejmuje okres popełnienia obecnie osądzanego czynu z art. 107 § 1 KKS, nie stanowi
przeszkody w postaci powagi rzeczy osądzonej, albowiem nie jest spełniony warunek tożsamości czynów. Sąd
odwoławczy w niniejszej sprawie dopuścił się więc rażącego i mającego istotny wpływ na treść postanowienia
naruszenia wskazanych w kasacji przepisów prawa procesowego i materialnego. W rezultacie więc, Sąd Najwyższy
uwzględniając kasację Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego wniesioną na niekorzyść oskarżonego,
na mocy art. 537 § 2 KPK uchylił zaskarżone postanowienie w całości oraz utrzymane nim w mocy postanowienie
Sądu I instancji i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Radzyniu Podlaskim do ponownego rozpoznania,
w czasie którego Sąd ten dokona także dookreślenia czasu, w którym zarzucany oskarżonemu czyn miałby zostać
popełniony i będzie mieć na uwadze wskazówki Sądu Najwyższego wyrażone w niniejszym uzasadnieniu.

Komentarz
Nie ma możliwości przyjęcia konstrukcji tożsamości czynu w rozumieniu art. 6 § 1 i 2 KKS w odniesieniu do innego,
wcześniej prawomocnie osądzonego przestępstwa z art. 107 § 1 KKS w zw. z art. 6 § 2 KKS, popełnionego w innym
miejscu i w stosunku do innego automatu. W rezultacie, zachowanie osoby, która nie posiadając koncesji na
prowadzenie kasyna podejmuje działanie w postaci urządzania gry na automatach w różnych miejscach
(miejscowościach, lokalach) i utrzymuje taki stan, stanowi każdorazowo – od strony prawnokarnej – inny czyn,
podjęty z zamiarem naruszenia przepisów w każdym z tych miejsc, tym bardziej, że automaty do gier eksploatowane
przez podmioty posiadające koncesję na prowadzenie kasyna muszą być każdorazowo zarejestrowane przez
naczelnika urzędu celno-skarbowego, co oznacza dopuszczenie automatu do eksploatacji (art. 23a GryHazardU).
Każdorazowe urządzanie gier na automatach wymaga podjęcia działań od nowa – nie ma przecież żadnego
elementu już istniejącego, albo takiego, który pojawia się na początkowym etapie realizacji czynu przestępczego
i jest później wykorzystany. Sprawca niczego nie wykorzystuje dla realizacji znamion czynu zabronionego. Co więcej,
uwzględniając różnicę między sformułowaniem „ten sam zamiar” oraz zwrotem „taki sam zamiar”, należy stwierdzić,
że nie spełnia przesłanki subiektywnej czynu ciągłego przypadek, w którym sprawca podejmuje poszczególne
zachowania z nowym, pojawiającym się przed rozpoczęciem kolejnych zachowań zamiarem. W tym właśnie należy
upatrywać trafność rozstrzygnięcia dokonanego przez Sąd Najwyższy.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 9.1.2020 r., III KK 74/19

Sąd Najwyższy uznaje kasację za zasadną, uchylając wcześniejsze postanowienia i przekazując sprawę do ponownego rozpoznania. Decyzja opiera się na analizie przepisów prawa procesowego i materialnego oraz błędów popełnionych przez sądy niższych instancji. Uzasadnienie wskazuje na konieczność dokładniejszej kontroli postępowania oraz uwzględnienia argumentów strony skarżącej.