Nielegalny pobyt na terytorium państwa członkowskiego
Obywatel państwa trzeciego może zostać pozbawiony wolności za nielegalny pobyt na terytorium państwa członkowskiego, mimo decyzji w sprawie powrotu. Sprawa dotyczy interpretacji dyrektywy 2008/115/WE oraz możliwości państw członkowskich karania takich jednostek. Trybunał uznał, że istnieje możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności w określonych warunkach, z poszanowaniem zasad dyrektywy. Decyzja nakazująca powrót towarzyszy zakazowi wjazdu, który ma skutki dopiero po faktycznym opuszczeniu terytorium państw członkowskich.
Tematyka: obywatel państwa trzeciego, nielegalny pobyt, dyrektywa 2008/115/WE, Trybunał Sprawiedliwości, kara pozbawienia wolności, zakaz wjazdu, powrót, bezpieczeństwo narodowe, porządek publiczny
Obywatel państwa trzeciego może zostać pozbawiony wolności za nielegalny pobyt na terytorium państwa członkowskiego, mimo decyzji w sprawie powrotu. Sprawa dotyczy interpretacji dyrektywy 2008/115/WE oraz możliwości państw członkowskich karania takich jednostek. Trybunał uznał, że istnieje możliwość orzeczenia kary pozbawienia wolności w określonych warunkach, z poszanowaniem zasad dyrektywy. Decyzja nakazująca powrót towarzyszy zakazowi wjazdu, który ma skutki dopiero po faktycznym opuszczeniu terytorium państw członkowskich.
Obywatel państwa trzeciego może zostać pozbawiony wolności, jeśli pomimo decyzji w sprawie powrotu, nadal nielegalnie przebywa na terytorium państwa członkowskiego. Pytanie prejudycjalne Czy dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/115/WE z 16.12.2008 r. w sprawie wspólnych norm i procedur stosowanych przez państwa członkowskie w odniesieniu do powrotów nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (Dz.Urz. UE L z 2008 r. Nr 348, s. 98) należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które przewiduje, że karę pozbawienia wolności można orzec wobec nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego, względem którego zostało ukończone postępowanie w sprawie powrotu określone w tej dyrektywie, mimo że zainteresowany nie opuścił rzeczywiście terytorium państw członkowskich, jeżeli zarzucane zachowanie jest definiowane jako nielegalny pobyt ze świadomością zakazu wjazdu, orzeczonego w szczególności z powodu uprzedniej karalności zainteresowanego lub zagrożenia, jakie stanowi on dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego? Stanowisko TS Trybunał stwierdził, że państwa członkowskie są uprawnione do przyjęcia lub pozostawienia przepisów regulujących, z poszanowaniem zasad dyrektywy 2008/115/UE i jej celu, sytuację, w której środki przymusu nie pozwoliły na skuteczne przeprowadzenie wydalenia nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego. W konsekwencji ta dyrektywa nie stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które zezwala na poddanie karze pozbawienia wolności obywatela państwa trzeciego, wobec którego zastosowano postępowanie w sprawie powrotu określone w dyrektywie i który nielegalnie przebywa na omawianym terytorium bez uzasadnionego powodu niepodjęcia działań zmierzających do powrotu (wyrok TS z 6.12.2011 r., Achughbabian, C-329/11, EU:C:2011:807, pkt 46, 48, 50). W związku z tym TS stwierdził, że na podstawie tego orzecznictwa Królestwo Niderlandów, co do zasady, może uregulować możliwość wymierzenia obywatelowi państwa trzeciego kary pozbawienia wolności, w której postępowanie w sprawie powrotu, przewidziane w dyrektywie 2008/115/UE, zostało ukończone, lecz zainteresowany nadal nielegalnie przebywa na jego terytorium bez uzasadnionego powodu niepodjęcia działań zmierzających do powrotu. Zgodnie z art. 11 ust. 1 dyrektywy 2008/115/UE decyzji nakazującej powrót towarzyszy zakaz wjazdu, jeżeli nie wyznaczono terminu dobrowolnego wyjazdu lub jeżeli zobowiązanie do powrotu nie zostało wykonane. W pkt 45–51 wyroku z 26.7.2017 r., Ouhrami (C-225/16, EU:C:2017:590) Trybunał wskazał zasadniczo, że z użycia wyrażenia „zakaz wjazdu”, z treści art. 3 pkt 4 i 6 dyrektywy 2008/115/UE, z treści i celu tego art. 11 ust. 1, jak również z systematyki tej dyrektywy, która wprowadza wyraźne rozróżnienie między decyzją nakazującą powrót z jednej strony a decyzją o wydaleniu z drugiej strony, wynika, że taki zakaz powinien uzupełniać decyzję nakazującą powrót, zakazując zainteresowanemu przez określony czas po „powrocie”. Zatem do chwili dobrowolnego lub przymusowego wykonania zobowiązania do powrotu nielegalny pobyt obywatela państwa trzeciego podlega decyzji nakazującej powrót, a nie decyzji o zakazie wjazdu; ta ostatnia decyzja wywołuje skutki dopiero od chwili, gdy obywatel ten rzeczywiście opuści terytorium państw członkowskich. Trybunał uznał, że w sytuacji takiej jak w sprawie w postępowaniu głównym, w której zainteresowany nie opuścił Niderlandów po wydaniu decyzji nakazującej powrót i nałożone w niej zobowiązanie do powrotu nie zostało w związku z tym nigdy wykonane, zainteresowany znajduje się w sytuacji nielegalności wynikającej z początkowego nielegalnego pobytu, a nie z późniejszego nielegalnego pobytu, który byłby konsekwencją naruszenia zakazu wjazdu w rozumieniu art. 11 dyrektywy 2008/115/UE (wyrok Ouhrami, pkt 55). W ocenie TS w takiej sytuacji zainteresowanego nie można by ukarać za naruszenie zakazu wjazdu, gdyż do takiego naruszenia właśnie nie doszło. Zdaniem niderlandzkiego rządu regulacja krajowa ma na celu penalizację każdego nielegalnego pobytu obywatela państwa trzeciego świadomego orzeczenia wobec niego zakazu wjazdu, niezależnie od tego, czy zakaz ten został przez danego obywatela rzeczywiście naruszony. Niderlandzki ustawodawca zdecydował w drodze tego przepisu o penalizacji każdego „kwalifikowanego nielegalnego pobytu”, to jest każdego nielegalnego pobytu obywatela państwa trzeciego, który wie lub ma poważne podstawy, by przypuszczać, że został wobec niego wydany zakaz wjazdu, podczas gdy „zwykły nielegalny pobyt” nie jest w prawie niderlandzkim karany. Gdyby sąd odsyłający miał przyjąć tę powyższą wykładnię, to TS wskazał, że państwa członkowskie co do zasady mogą stosować karę pozbawienia wolności wobec każdego obywatela państwa trzeciego, wobec którego zastosowano procedurę powrotu i który nadal nielegalnie przebywa na ich terytorium bez uzasadnionego powodu niepodjęcia działań zmierzających do powrotu, tym bardziej mogą one przewidzieć taką karę wyłącznie wobec tych spośród tych obywateli, którzy, przykładowo, byli uprzednio karani lub stanowią zagrożenie dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego. Trybunał przypomniał, że wymierzanie sankcji karnych obywatelom państw trzecich, wobec których zastosowano procedurę powrotu i którzy nielegalnie przebywają na terytorium jednego z państw członkowskich, gdy brak jest uzasadnionego powodu przemawiającego przeciwko powrotowi, podlega pełnemu poszanowaniu praw podstawowych, w szczególności praw gwarantowanych w europejskiej Konwencji o ochronie prawa człowieka i podstawowych wolności (wyrok Achughbabian, pkt 49). I tak zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka ustawa uprawniająca sąd do pozbawienia osoby wolności powinna być wystarczająco dostępna, precyzyjna i przewidywalna w zakresie jej stosowania, tak aby uniknąć wszelkiego ryzyka arbitralności (wyrok ETPC z 21.10.2013 r. w sprawie Del Río Prada przeciwko Hiszpanii, CE:ECHR:2013:1021JUD004275009, § 125). Trybunał podkreślił, że zadaniem sądu odsyłającego jest ustalenie, czy powyżej wskazane wymogi spełnia stosowanie niderlandzkiej regulacji w sytuacji takiej jak w niniejszej sprawie. Reasumując TS orzekł, że dyrektywę 2008/15/UE, a w szczególności jej art. 11, należy interpretować w ten sposób, że nie stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu państwa członkowskiego, które przewiduje, że karę pozbawienia wolności można orzec wobec nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego, względem którego zostało ukończone postępowanie w sprawie powrotu określone w tej dyrektywie, mimo że zainteresowany nie opuścił rzeczywiście terytorium państw członkowskich. Pod warunkiem, że zarzucane zachowanie jest definiowane jako nielegalny pobyt ze świadomością zakazu wjazdu orzeczonego w szczególności z powodu uprzedniej karalności zainteresowanego lub zagrożenia, jakie stanowi on dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego, pod warunkiem że zarzucane zachowanie nie jest definiowane poprzez odniesienie do tego zakazu wjazdu oraz że uregulowanie to jest wystarczająco dostępne, precyzyjne i przewidywalne w zakresie jego stosowania, tak aby uniknąć wszelkiego ryzyka arbitralności. Dokonanie stosownych ustaleń należy do sądu odsyłającego. Komentarz W licznych orzeczeniach Trybunał dokonywał wykładni dyrektywy 2008/115/UE w odniesieniu do kwestii dotyczącej pozbawienia wolności obywateli państw trzecich ze względu na niezgodność z prawem ich pobytu w państwie członkowskim. Co do zasady Trybunał jednolicie uznaje, że nałożenie na taką osobę kary pozbawienia wolności z samej swej natury, podważa cel dyrektywy 2008/115/UE, jakim jest zapewnienie prawidłowego powrotu zainteresowanej osoby. Niemniej w orzecznictwie TS zaakceptowano dwie sytuacje, w których przeszkodzie orzeczeniu kary pozbawienia wolności wobec obywatela państwa trzeciego ze względu na nielegalny pobyt jest zgodne z dyrektywą 2008/115/UE, a mianowicie w sytuacji gdy ma zastosowanie ustanowiona w dyrektywie 2008/115/UE procedura powrotu, a obywatel państwa trzeciego przebywa nielegalnie na tym terytorium bez uzasadnionego powodu niepodjęcia działań zmierzających do powrotu („sytuacja Achughbabiana”) oraz w sytuacji gdy zastosowano procedurę powrotu, a zainteresowana osoba ponownie wjechała na terytorium tego państwa członkowskiego z naruszeniem zakazu wjazdu („sytuacja Celaja). Ponadto z wyroku w sprawie Ouhrami wynika, że do chwili dobrowolnego lub przymusowego wykonania zobowiązania do powrotu i, w rezultacie, rzeczywistego powrotu zainteresowanego do państwa pochodzenia, państwa tranzytowego lub innego państwa trzeciego, nielegalny pobyt zainteresowanego podlega decyzji nakazującej powrót. Odwołując się do tego ostatniego wyroku TS wskazał, że w niniejszej w sprawie, w której zainteresowany nie opuścił państwa członkowskiego po wydaniu decyzji nakazującej powrót i nałożone w niej zobowiązanie do powrotu nie zostało w związku z tym nigdy wykonane, znajduje się on w sytuacji nielegalności wynikającej z początkowego nielegalnego pobytu, a nie z późniejszego nielegalnego pobytu, który byłby konsekwencją naruszenia zakazu wjazdu w rozumieniu art. 11 dyrektywy 2008/115/UE. Zatem zdaniem TS uregulowaniu państwa członkowskiego, które przewiduje, że karę pozbawienia wolności można orzec wobec nielegalnie przebywającego obywatela państwa trzeciego, wobec którego zostało ukończone postępowanie w sprawie powrotu, mimo że zainteresowany nie opuścił rzeczywiście terytorium państwa członkowskiego, jeżeli zarzucane zachowanie jest definiowane jako nielegalny pobyt ze świadomością zakazu wjazdu orzeczonego w szczególności z powodu uprzedniej karalności zainteresowanego lub zagrożenia, jakie stanowi on dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa narodowego. Przy czym Trybunał zaznaczył, że sąd krajowy powinien zbadać, czy zarzucane zachowanie nie jest definiowane poprzez odniesienie do tego zakazu wjazdu oraz że uregulowanie to jest wystarczająco dostępne, precyzyjne i przewidywalne w zakresie jego stosowania, tak aby uniknąć wszelkiego ryzyka arbitralności. Wyrok TS z 17.9.2020 r., JZ (Kara pozbawienia wolności w przypadku zakazu wjazdu), C 806/18
Trybunał Europejski stwierdził, że państwa członkowskie mogą uregulować możliwość wymierzenia kary pozbawienia wolności obywatelowi państwa trzeciego, który nielegalnie przebywa na ich terytorium. Istotne jest, aby zarzucane zachowanie było związane z nielegalnym pobytem i nie było definiowane poprzez naruszenie zakazu wjazdu. TS podkreślił konieczność precyzji i przewidywalności takich uregulowań, aby uniknąć arbitralności.