Wyrok łączny w kontekście tożsamych rodzajowo środków karnych

Tożsame rodzajowo środki karne orzeczone w jednostkowych wyrokach mogą być łączone, co podlega odrębnemu wykonaniu do czasu prawomocnego połączenia w wyroku łącznym. Zagadnienie prawne dotyczące skumulowania zakazów prowadzenia pojazdów mechanicznych w jednym wyroku łącznym było przedmiotem analizy Sądu Okręgowego w R. oraz Sądu Najwyższego. Ostateczna decyzja Sądu Najwyższego z 26.5.2020 r. (I KZP 13/19) wprowadziła jasność w tej kwestii.

Tematyka: wyrok łączny, tożsame rodzajowo środki karne, art. 90 § 2 KK, art. 577 KPK, Sąd Najwyższy, uchwała, skumulowanie kar, zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych, wykładnia prawa

Tożsame rodzajowo środki karne orzeczone w jednostkowych wyrokach, które mogą być łączone (art. 90 § 2
KK), do czasu ich prawomocnego połączenia w wyroku łącznym podlegają odrębnemu wykonaniu według
reguł przewidzianych w art. 43 § 2, 2a, i 3 KK. Okresy, w jakich środki te zostały odrębnie wykonane przed ich
prawomocnym połączeniem w wyroku łącznym, należy wymienić, jako zaliczone na poczet orzeczonego
łącznego środka karnego (art. 577 KPK w zw. z art. 90 § 2 KK).
Opis stanu faktycznego
Zagadnienie prawne, sformułowane w postanowieniu Sądu Okręgowego w R., wyłoniło się na tle następujących
okoliczności. Mianowicie, Sąd Rejonowy w R., wyrokiem łącznym z 21.5.2019 r., m.in., na podstawie art. 569 § 1
KPK w zw. z art. 85 § 1 i 2 KK, art. 85aa KK, art. 86 § 1 i 2 KK oraz art. 90 § 2 KK, orzeczone wobec M.Z. trzema
jednostkowymi wyrokami trzy środki karne w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na
okresy 3 lat, 2 lat i roku połączył i orzekł łączny środek karny zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów
mechanicznych na okres 6 lat, na poczet którego, na podstawie art. 53 § 4 KK, zaliczył okres jego wykonywania
w sprawie najwcześniej zakończonej od 9.8.2017 r., jako pierwszego wprowadzonego do wykonania w sprawach
połączonych. Apelację od wskazanego wyroku łącznego wniósł obrońca, zarzucając m.in. naruszenie art. 90 § 2 KK
przez skumulowanie wszystkich zakazów, „podczas gdy sytuacja skazanego po wyroku łącznym nie może być
gorsza, gdyby wykonywał jednostkowe wyroki oddzielnie” oraz błędne określenie daty początkowej wykonywania
środka karnego w postaci zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 3 lat i ustalenia daty
początkowej tego środka karnego na dzień 18.1.2017 r.
Sąd Okręgowy w R. przy rozpoznawaniu apelacji obrońcy uznał, że wyłoniło się zagadnienie prawne wymagające
zasadniczej wykładni ustawy, a zatem 29.10.2019 r. wystąpił do Sądu Najwyższego o udzielenie odpowiedzi na
przytoczone na wstępie pytanie prawne. Prokurator Prokuratury Krajowej, w piśmie z 18.12.2019 r., wniósł o odmowę
podjęcia uchwały, wskazując, że nie zostały spełnione wszystkie przesłanki określone w art. 441 § 1 KPK.
Sąd Najwyższy w sprawie M.Z., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 26.5.2020 r., przekazanego na
podstawie art. 441 § 1 KPK przez Sąd Okręgowy w R., postanowieniem z 29.10.2019 r. zagadnienia prawnego
wymagającego zasadniczej wykładni ustawy: Czy art. 577 KPK,stosowany odpowiednio na podstawie art. 90 § 2 KK,
w przypadku połączenia w wyroku łącznym zakazów prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych orzeczonych
za pozostające w zbiegu realnym przestępstwa, pozwala na zaliczenie na poczet łącznego zakazu prowadzenia
pojazdów kilku okresów, które w części biegną „równolegle”?,
podjął następującej treści uchwałę: Tożsame rodzajowo środki karne orzeczone w jednostkowych wyrokach, które
mogą być łączone (art. 90 § 2 KK), do czasu ich prawomocnego połączenia w wyroku łącznym podlegają odrębnemu
wykonaniu według reguł przewidzianych w art. 43 § 2, 2a 9 3 KK. Okresy, w jakich środki te zostały odrębnie
wykonane przed ich prawomocnym połączeniem w wyroku łącznym, należy wymienić, jako zaliczone na poczet
orzeczonego łącznego środka karnego (art. 577 KPK w zw. z art. 90 § 2 KK).
Uzasadnienie SN
Wprawdzie krytyczne uwagi prokuratora pod adresem motywacyjnej części postanowienia Sądu pytającego nie były
do końca pozbawione racji, Sąd Najwyższy - podzielając kierunek interpretacyjny zarysowany przez prokuratora -
zdecydował się podjąć uchwałę zawierającą odpowiedź na postawione pytanie prawne.
W pierwszej kolejności, przed dokonaniem wykładni art. 577 KPK, w rozważanym tu zakresie, wskazać należało - co
ugruntowane jest w judykaturze i doktrynie (zob. postanowienie SN z 20.12.2007 r., I KZP 34/07, OSNKW 2008, z. 1,
poz. 2, z glosami aprobującymi: T. Krawczyk, OSP 2009, Nr 5, s. 375-380 i J.A. Kulesza, WPP 2009, Nr 4, a. 151-
159; wyrok SN z 7.3.2012 r., III KK 306/11,
; por. także D. Kala, M. Klubińska, Kara łączna i wyrok łączny,
Kraków 2017, s. 122-123) - że środki karne, o jakich mowa w art. 39 pkt 2-3 KK, które nie zostały połączone, nie są
wykonywane kumulatywnie, ale według zasad określonych w art. 43 § 2 KK, co oznacza, że okresy, na jakie je
orzeczono, biegną odrębnie dla każdego środka karnego od momentu uprawomocnienia się danego wyroku, chyba
że skazany odbywa karę pozbawienia wolności, chociażby orzeczoną za inne przestępstwo, albo też - w wypadku
zakazu prowadzenia pojazdów - skazany nie wykonał nałożonego przez sąd obowiązku zwrotu dokumentu
uprawniającego do prowadzenia pojazdu; wówczas okres, na jaki orzeczono środek karny, nie biegnie (art. 43 § 2a
i § 3 KK).
Co prawda pogląd wyrażony w wymienionych wyżej orzeczeniach odnoszono do środków karnych niepodlegających
ze swej istoty łączeniu, a więc takich, które nie są tożsame rodzajowo czy zakresowo, ale niewątpliwie należy go

odnosić także do sytuacji skazanych, wobec których orzeczono środki karne tego samego rodzaju, które podlegają
łączeniu, tyle że nie zostały jeszcze połączone w wyroku łącznym w jeden łączny środek karny. Trzeba silnie
podkreślić, że unormowanie przewidziane w art. 43 § 2 KK wyklucza możliwość przyjęcia przerwania biegu okresu
obowiązywania zakazu z przyczyn innych niż określone w tym przepisie, np. z powodu obowiązywania zakazu tego
samego rodzaju orzeczonego w innej sprawie (zob. wyrok SN z 11.9.2008 r., IV KK 282/08, OSNKW 2008, z. 12,
poz. 97).
Warto zaakcentować, że żaden przepis ustaw karnych (KK, KPK, KKW) nie stanowi, aby bieg okresów, na jakie
orzeczono co najmniej dwa środki karne zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, które stosownie do
dyspozycji art. 90 § 2 KK podlegałyby łączeniu, miałby ulegać swoistemu zawieszeniu do czasu wydania wyroku
łącznego albo - alternatywnie - aby środki te miały być wykonywane kumulatywnie, a więc jeden po drugim, a dopiero
po orzeczeniu łącznego środka karnego ich efektywny okres wykonywania mógłby (w razie zastosowania zasady
absorpcji albo asperacji) ulec skróceniu.
Modyfikacji w zakresie wykonywania kilku środków karnych, których nie połączono według reguł z art. 90 § 2 KK, nie
wprowadza art. 80 KKW, bowiem normuje on jedynie wykonywanie kilku kar skutkujących pozbawienie wolności,
a także kar porządkowych i środków przymusu oraz środków zabezpieczających, które taki skutek powodują. Nie
odnosi się natomiast do wykonywania środków karnych. Użyte w art. 80 § 2 KKW pojęcie „środki” nie obejmuje
swoim zakresem środków karnych (zob. szersze rozważania w tym zakresie zawarte w postanowieniu SN
z 20.12.2007 r., I KZP 34/07,
).
Przechodząc już wprost do wykładni przepisu wskazanego w pytaniu prawnym, trzeba przypomnieć, że art. 577 KPK
nakazuje wymienienie w wyroku łącznym, w miarę potrzeby, okresów zaliczonych na poczet kary łącznej. Nie
powinno nastręczać jakichkolwiek wątpliwości, że unormowanie to należy odpowiednio stosować - w celu uniknięcia
podwójnego wykonania środka karnego, to znaczy najpierw jednostkowego środka, a następnie łącznego - gdy wyrok
łączny zawiera orzeczenie o łącznym środku karnym. Okresy, o których mowa w komentowanym przepisie, to
również okresy zatrzymania prawa jazdy lub innego odpowiedniego dokumentu, zgodnie z dyspozycją art. 63 § 3 i 4
KK. Rzecz jasna, ustalenie okresów, w jakich wykonywane były środki karne zakazu prowadzenia pojazdów
mechanicznych, musi się odbywać przy uwzględnieniu treści art. 43 § 2, 2a i 3 KK). Przedstawianego punktu
widzenia nie są w stanie skutecznie podważyć wyrażane od lat krytyczne uwagi co do trafności obowiązujących
obecnie, ale także i pod rządami Kodeksu postępowania karnego z 1969 r., unormowań oraz zgłaszane w tym
zakresie postulaty de lege ferenda, skoro kwestia ta była i jest niezmiennie przez ustawodawcę regulowana.
Wszelkie próby skorygowania tego stanu rzeczy w drodze orzeczniczej musiałyby polegać na sięgnięciu po analogię
legis, która - zważywszy na kierunek wykładni (na niekorzyść oskarżonego) - jest w prawie karnym niedopuszczalna.
Ewentualnych niesprawiedliwości, na które zwraca uwagę w swoim postanowieniu Sąd Okręgowy w R.,
a związanych z iluzorycznością dolegliwości wynikających z jednoczesnego wykonywania kilku tożsamych rodzajowo
środków karnych, przy braku ingerencji ustawodawczej w tym zakresie, uniknąć będzie można nie w drodze
dokonywania niedopuszczalnej kreatywnej wykładni, ale w sprawnym podejmowaniu przez sąd właściwy z urzędu
oraz przez podmioty uprawnione do inicjowania postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego (głównie
prokuraturę) działań zmierzających do wyrokowania łącznego obejmującego jednostkowe środki karne.
Przedstawione rozważania skłoniły Sąd Najwyższy do podjęcia uchwały o treści uwidocznionej w części
dyspozytywnej. Sąd odwoławczy, rozstrzygając sprawę w postępowaniu apelacyjnym i uwzględniając treść niniejszej
uchwały (art. 441 § 3 KK), rozważy także z urzędu, czy i w jakim zakresie możliwe będzie w dacie wyrokowania
połączenie orzeczonych wobec skazanego jednostkowych środków karnych zakazu prowadzenia wszelkich
pojazdów mechanicznych z uwagi na treść art. 85 § 2 KK w zw. z art. 90 § 2 KK, zabraniających połączenia tych
środków karnych, których wykonanie zostało w całości zakończone (zob. wyroki SN z 9.1.2019 r., V KK 499/18,
i 27.6.2019 r., V KK 235/18,
).

Komentarz
Sąd Najwyższy, podejmując uchwałę, zajął słuszne stanowisko. Zagadnienie prawne, wbrew twierdzeniom
Prokuratora, wymagało zasadniczej wykładni prawa. Uchwała ma walor uniwersalny. Z jednej strony, rozwiewa
wątpliwości, które w toku postępowania sprzyjają jedynie nieuzasadnionym wypowiedziom stron, których zadaniem
jest przekonanie organu orzekającego o słuszności wygłoszonej tezy. Z drugiej strony gwarantuje jednolitą i słuszną
zarazem linię orzeczniczą.

Uchwała Sądu Najwyższego z 26.5.2020 r., I KZP 13/19

Uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca sprawę dotyczącą wykładni art. 577 KPK przyniosła klarowność w zakresie łączenia tożsamych rodzajowo środków karbnych w wyroku łącznym. Decyzja ta stanowi ważne wyjaśnienie dla praktyki sądowej, eliminując ewentualne wątpliwości i zapewniając jednolitą linię orzeczniczą.