Warunki uznania zagadnienia prawnego

Tematyka: zagadnienie prawne, Sąd Najwyższy, art. 82 SNU, kasacja, postępowanie skargowe, art. 30 § 1 KPK, uchwała, skarga, wyrok kasatoryjny, art. 439 § 1 KPK

Kluczowym warunkiem dla skutecznego przedstawienia zagadnienia prawnego Sądowi Najwyższemu
w trybie art. 82 SNU, jest to, aby przepis (lub przepisy) prawa, którego wykładnia prawna budzi wątpliwości,
stanowił podstawę rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Najwyższym rozpoznającym kasację lub
inny środek odwoławczy; nie budzi wątpliwości, że zagadnienie takie można przedstawić także w trybie
postępowania skargowego uregulowanego w rozdziale 55a Kodeksu postępowania karnego.
Opis stanu faktycznego
Przekazane składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego zagadnienie prawne powstało w następującej sytuacji
procesowej. Wyrokiem Sądu Rejonowego w M. z 13.11.2018 r., wydanym w trybie art. 335 § 1 KPK, D.S. został
uznany winnym ciągu przestępstw z art. 209 § 1a KK, za który wymierzono mu karę 10 miesięcy ograniczenia
wolności połączonej z obowiązkiem wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze
30 godzin w stosunku miesięcznym. Ponadto oskarżonego zobowiązano do łożenia na utrzymanie małoletniego
syna. W sprawie tej orzekał asesor sądowy.
Od wyroku apelację na niekorzyść oskarżonego wniósł Prokurator Rejonowy w M., zarzucając zaskarżonemu
orzeczeniu obrazę przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 209 § 1 KK. Wyrokiem Sądu Okręgowego w C.
z 27.2.2019 r., wyrok Sądu I instancji został uchylony, a sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania. Od
orzeczenia prokurator wniósł skargę na wyrok sądu odwoławczego, zarzucając temu rozstrzygnięciu obrazę
przepisów postępowania, mającą wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 437 § 2 KPK in fine.
Sąd Najwyższy, rozpoznając 6.11.2019 r. skargę na posiedzeniu w sprawie IV KS 22/19, powziął wątpliwości, co do
wykładni przepisów prawa będących podstawą wydanego rozstrzygnięcia i na podstawie art. 82 SNU postanowił
odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić składowi 7 sędziów Sądu Najwyższego zagadnienie prawne, wyrażone
w pytaniu: „Czy zgodnie z art. 30 § 1 Kodeksu postępowania karnego, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie
jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po 1.1.2016 r.?”
W pisemnym stanowisku odnoszącym się do przedstawionego zagadnienia prawnego, prokurator reprezentujący
Prokuraturę Krajową wniósł o podjęcie uchwały, o następującej treści: „Zgodnie z art. 30 § 1 KPK, sąd może na
posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po 1.1.2016 r.”
Pisemne stanowisko przedstawiło również Stowarzyszenie Absolwentów i Aplikantów Krajowej Szkoły Sądownictwa
i Prokuratury, które – w razie zaistnienia warunków do podjęcia uchwały – wnioskowało o udzielenie pozytywnej
odpowiedzi na kluczowe pytanie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu przedstawionego następującego zagadnienia prawnego: „Czy, zgodnie z art. 30 § 1
KPK, sąd może na posiedzeniu orzekać w składzie jednego asesora sądowego wydając wyrok skazujący po
1.1.2016 r.?”, postanowił odmówić podjęcia uchwały.
Uzasadnienie SN
Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów podkreślił, że zagadnienie prawne zostało przedstawione na podstawie art. 82
SNU. Przepis ten stanowi, że: „Jeżeli Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację lub inny środek odwoławczy, poweźmie
poważne wątpliwości co do wykładni przepisów prawa będących podstawą wydanego rozstrzygnięcia, może
odroczyć rozpoznanie sprawy i przedstawić zagadnienie prawne do rozstrzygnięcia składowi 7 sędziów tego sądu”.
W konsekwencji bezspornym jest, że kluczowym warunkiem dla skutecznego przedstawienia zagadnienia prawnego
Sądowi Najwyższemu w trybie art. 82 SNU jest to, aby przepis (lub przepisy) prawa, którego wykładnia prawna budzi
wątpliwości, stanowił podstawę rozstrzygnięcia sprawy zawisłej przed Sądem Najwyższym rozpoznającym kasację
lub inny środek odwoławczy; nie budzi wątpliwości, że zagadnienie takie można przedstawić także w trybie
postępowania skargowego uregulowanego w rozdziale 55a KPK.
Z uzasadnienia postanowienia z 6.11.2019 r. (IV KS 22/19, niepubl.) wynika, że Sąd Najwyższy rozpoznając skargę
na wyrok kasatoryjny swoje rozstrzygnięcie uzależnił od wykładni przepisu art. 30 § 1 KPK. Ocenił, że gdyby przepis
ten zawierał normę, której treść nie uprawnia asesora sądowego do orzekania wyrokiem na posiedzeniu, to taka
wykładnia tego przepisu stanowiłaby przesłankę do oddalenia skargi na wyrok kasatoryjny, nawet gdyby skarga
prokuratora była zasadna. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że wówczas kierunek orzeczenia sądu II
instancji był trafny, lecz jego motywacja już taka by nie była. Z tego powodu należało w pierwszej kolejności ustalić,
czy do rozstrzygnięcia skargi na wyrok sądu odwoławczego w tej sprawie kwestia składu sądu I instancji, a więc
wydania wyroku przez asesora sądowego ma znaczenie. Pozytywne ustalenie w tym zakresie, w sytuacji spełnienia

innych przesłanek, skutkowałoby istnieniem warunku do podjęcia uchwały. Brak spełnienia takiego warunku
powodowałby zaś wydanie postanowienia o odmowie podjęcia uchwały.
Badając istnienie tego warunku należało stwierdzić, co następuje. Przepis art. 539a § 3 KPK zawiera dwie podstawy
skargi na wyrok sądu odwoławczego. Pierwsza podstawa dotyczy naruszenia przez sąd odwoławczy przepisu art.
437 § 2 KPK, zaś druga uchybień określonych w art. 439 § 1 KPK. Nie budzi wątpliwości, że druga podstawa skargi
obejmuje li tylko postępowanie odwoławcze, a więc zaistnienie na etapie tego postępowania uchybienia
wymienionego w art. 439 § 1 KPK. Przedmiotem skargi jest przecież wyrok sądu odwoławczego (art. 539a § 1 KPK),
a zatem przepis art. 439 § 1 KPK - wymieniony, wprost jako podstawa skargi - może dotyczyć tylko postępowania
odwoławczego. Uchybienie z art. 439 § 1 KPK musi zaistnieć na tym etapie postępowania i dotykać wyroku sądu
odwoławczego. W tym układzie procesowym określona podstawa skargi ma więc służyć temu, aby wyrok kasatoryjny
nie był obarczony rażącym błędem, zaś zarzut skargi skierowany jest przeciwko wyrokowi sądu odwoławczego nie
z tego powodu, że wadliwie dopatrzył się on uchybienia z art. 439 § 1 KPK w postępowaniu przed sądem I instancji
i niezasadnie uchylił wyrok, a sprawę przekazał do ponownego rozpoznania (w tym zakresie zarzut dotyczy
naruszenia art. 437 § 2 KPK), ale dlatego, iż w samym procedowaniu przed sądem odwoławczym zaistniało
uchybienie, które mieści się w art. 439 § 1 KPK (S. Steinborn, Skarga na wyrok kasatoryjny sądu odwoławczego na
tle systemu środków zaskarżenia w polskim procesie karnym [w:] Verba scripta manent. Proces karny, prawo karne
skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015-2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice
Zbrojewskiej, red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2017, s. 425; J. Zagrodnik, Instytucja skargi na wyrok
sądu odwoławczego (rozdział 55a) - zarys problematyki [w:] Verba scripta manent. Proces karny, prawo karne
skarbowe i prawo wykroczeń po zmianach z lat 2015-2016. Księga pamiątkowa poświęcona Profesor Monice
Zbrojewskiej, red. T. Grzegorczyk, R. Olszewski, Warszawa 2017, s. 528-529; D. Świecki [w:] Kodeks postępowania
karnego. Komentarz, t. II, red. D. Świecki, Warszawa 2017, s. 602-603). W tym zakresie skarga bezpośrednio nie ma
na celu ochrony reformatoryjnego orzekania przez sąd odwoławczy, skoro nie kwestionuje się w niej powodu
uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania. Skarga w tym zakresie ma przyspieszyć tok
postępowania karnego, albowiem skoro wskutek kasatoryjnego wyroku sądu odwoławczego miałoby się toczyć
postępowanie przed sądem I instancji, zaś wyrok taki nie mógłby być kwestionowany w drodze kasacji lub
wznowienia postępowania, to uchylenie wyroku kasatoryjnego w trybie skargi pozostawia proces karny dalej na
etapie postępowania odwoławczego. Objęcie wyroku kasatoryjnego skargą opartą na uchybieniach z art. 439 § 1
KPK ma także ten skutek, że daje instrument zapobiegający dalszemu toczeniu się postępowania karnego wskutek
wydania wyroku, który w obrocie prawnym nie powinien zaistnieć, co z kolei zapobiega także określonym
reperkusjom, które mogłyby zaistnieć, gdyby postępowanie karne toczyło się przed sądem I instancji (por. J. Matra s
[w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, red. K. Dudka, Warszawa 2018, s. 1237).
Skarga w niniejszej sprawie nie dotyczy jednak uchybienia z art. 439 § 1 KPK zaistniałego przed sądem
odwoławczym, albowiem jej podstawą jest art. 437 § 2 KPK. Rozważając możliwe zastosowanie (odpowiednie) art.
439 § 1 KPK w postępowaniu zainicjowanym wniesioną skargą na wyrok kasatoryjny (art. 539a § 3 KPK) podkreślić
wypada, że w piśmiennictwie ujmuje się trzy płaszczyzny odpowiedniego stosowania przepisów odniesienia do tej
instytucji, w której zawarto przepis odsyłający do tych przepisów odniesienia. Jest to stosowanie tych przepisów
wprost, bez żadnych zmian, dalej - stosowanie przepisów z pewnymi modyfikacjami oraz trzecia płaszczyzna, którą
trudno uznać za stosowanie, skoro wskazuje się, iż przepisy te nie mogą być stosowane z uwagi na ich
bezprzedmiotowość lub sprzeczność z przepisami ustanowionymi dla tych stosunków, dla których miałyby być
odpowiednio stosowane. Zważywszy na ten podział oraz treść art. 539f KPK stwierdzić należy, że odpowiednie
stosowanie może polegać na stosowaniu przepisów odniesienia w dwóch pierwszych płaszczyznach. Nie sposób
przyjąć, aby ustawodawca odesłał do przepisów prawa, które nie mogą być w ogóle stosowane.

Komentarz
Zaprezentowane rozważania jawią twierdzenie, że Sąd Najwyższy słusznie zdecydował odmawiając podjęcia
uchwały. Chodzi o to, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego nie ma znaczenia dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy na etapie postępowania skargowego, ponieważ kwestia obsady sądu I instancji,
w tym orzekanie przez asesora sądowego, nie może być w tym postępowaniu badana z urzędu na podstawie art. 439
§ 1 KPK. Kwestia ta natomiast mogłaby stanowić przedmiot rozstrzygania w postępowaniu skargowym, gdyby
powodem uchylenia wyroku sądu I instancji było zastosowanie art. 439 § 1 pkt 2 KPK i uznanie, że asesor nie może
wydać wyroku, a w skardze pogląd ten był podważany zarzutem obrazy art. 439 § 1 KPK w zw. z art. 437 § 2 KPK.
Godne podkreślenia jest trafne uznanie przez Sąd Najwyższy niecelowości prowadzenia rozważań merytorycznych
w aspekcie argumentów przedstawionych w postanowieniu, z uwagi na kluczowe zagadnienie, jakim w rzeczy samej
jest prymat sprawności postępowania.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 26.5.2020 r., I KZP 14/19

Rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia prawnego nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy na etapie postępowania skargowego, gdyż kwestia obsady sądu I instancji nie może być w tym postępowaniu badana z urzędu na podstawie art. 439 § 1 KPK. Decyzja Sądu Najwyższego była trafna z uwagi na prymat sprawności postępowania.