Przestępstwo stypizowane w art. 178a § 1 i 4 in fine KK, jako przestępstwo podobne do występku niezastosowania się do zakazu prowadzenia pojazdów z art. 244 KK

Przestępstwo z art. 178a § 1 i 4 in fine KK jest przestępstwem podobnym do występku niezastosowania się do zakazu prowadzenia pojazdów z art. 244 KK. Publikacja analizuje zarzuty prokuratora w odniesieniu do skazanego R.C. oraz decyzje sądowe dotyczące recydywy i uchylenia wyroków. Szczegółowa argumentacja prawna w kontekście jednorodzajowości przestępstw i interpretacji przepisów prawa karnego pozwala na pełne zrozumienie sprawy.

Tematyka: przestępstwo, art. 178a KK, art. 244 KK, recydywa, zakaz prowadzenia pojazdów, Sąd Najwyższy, analiza prawna, jednorodzajowość przestępstw

Przestępstwo z art. 178a § 1 i 4 in fine KK jest przestępstwem podobnym w rozumieniu art. 115 § 3 KK do
występku niezastosowania się do zakazu prowadzenia pojazdów, o którym mowa w art. 244 KK i może
stanowić podstawę przypisania oskarżonemu tego ostatniego przestępstwa, jako popełnionego w warunkach
recydywy (art. 64 § 1 KK).
Opis stanu faktycznego
R.C. został oskarżony o to, że 19.1.2018 r. na drodze publicznej kierował samochodem marki Honda Accord mimo
orzeczonego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych mocą wyroku Sądu Rejonowego w Z.
z 23.1.2013 r., to jest o czyn z art. 244 KK. Sąd Rejonowy w Z., wyrokiem z 4.10.2018 r., uznał oskarżonego R.C. za
winnego zarzuconego mu występku z art. 244 KK i skazał go na karę 6 miesięcy ograniczenia wolności, polegającej
na obowiązku wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku
miesięcznym.
Od powyższego orzeczenia apelację wniósł prokurator, zaskarżając wyrok w całości na niekorzyść oskarżonego R.C.
Skarżący zarzucił obrazę prawa materialnego, a mianowicie art. 64 § 1 KK przez jego niezastosowanie
i nieprzypisanie oskarżonemu czynu wyczerpującego znamiona art. 244 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, podczas gdy
dopuścił się on zarzucanego mu czynu w warunkach powrotu do przestępstwa. Podnosząc powyższe zarzuty,
prokurator wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia przez przyjęcie w opisie i kwalifikacji prawnej czynu
przypisanego R.C. działania w warunkach powrotu do przestępstwa w rozumieniu art. 64 § 1 KK oraz wymierzenie za
przypisany czyn kary 6 miesięcy pozbawienia wolności i orzeczenie środka karnego w postaci zakazu prowadzenia
wszelkich pojazdów mechanicznych na okres 3 lat.
Sąd Okręgowy w C. wyrokiem z 10.1.2019 r. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, a kosztami postępowania obciążył
Skarb Państwa. Wyrok ten został, w trybie art. 521 § 1 KPK, zaskarżony na niekorzyść skazanego kasacją
Prokuratora Generalnego.
Skarżący zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego,
a mianowicie art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, polegające na nienależytym rozważeniu i ustosunkowaniu
się w uzasadnieniu orzeczenia do zarzutu i argumentów podniesionych w apelacji prokuratora, co skutkowało rażącą
obrazą prawa materialnego, a mianowicie art. 64 § 1 KK przez brak jego zastosowania i przypisania oskarżonemu
R.C. czynu wyczerpującego znamiona art. 244 KK w zw. z art. 64 § 1 KK, w sytuacji gdy oskarżony dopuścił się
przypisanego mu przez Sąd I instancji występku w warunkach powrotu do przestępstwa i w konsekwencji czego
doszło do niezasadnego utrzymania w mocy wyroku Sądu Rejonowego w Z.
Wskazując powyższe, skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w C. i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego wniesionej na niekorzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w C. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja okazała się zasadna w stopniu oczywistym, co umożliwiało jej uwzględnienie na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 KPK. Analiza pisemnych motywów Sądu Okręgowego w C. wskazuje, że Sąd ten
wprawdzie rozpoznał zarzut obrazy prawa materialnego, podniesiony w apelacji prokuratora, uczynił to jednak
w sposób pobieżny i odbiegający od rzetelności, naruszając tym samym - w stopniu rażącym - dyspozycje art. 433 §
2 KPK oraz art. 457 § 3 KPK. Brak wszechstronnego rozważenia argumentacji apelującego, wyrażający się
w szczególności przez błędne, albowiem wybiórcze, odwołanie się do orzecznictwa Sądu Najwyższego, doprowadził
w konsekwencji do wadliwego utrzymania w mocy wyroku przypisującego oskarżonemu zarzucany mu występek bez
uwzględnienia, że został on popełniony w warunkach powrotu do przestępstwa, o jakim mowa w art. 64 § 1 KK.
Spełniony został zatem także drugi warunek uwzględnienia nadzwyczajnego środka zaskarżenia, wynikający z art.
523 § 1 zd. 1 KPK, a to wobec oczywistego, istotnego wpływu uchybienia na treść orzeczenia.
Rozważania dotyczące podobieństwa przestępstw w rozumieniu art. 64 § 1 KK, w zakresie obejmującym czyny
zabronione określone w art. 178a § 4 KK i art. 244 KK rozpocząć należy od przypomnienia, że zgodnie z definicją

legalną zawartą w art. 115 § 3 KK przestępstwami podobnymi są w szczególności przestępstwa należące do tego
samego rodzaju. Z punktu widzenia rozpoznawanej sprawy nie ma znaczenia drugie zdanie powołanego art. 115 § 3
KK, że o zaliczeniu dwóch lub większej liczby przestępstw do „tego samego rodzaju” decydują dobra prawne,
przeciwko którym przestępstwa te były wymierzone. Jednorodzajowe są zatem przestępstwa wymierzone przeciwko
dobrom prawnym tego samego rodzaju, niekoniecznie dobrom identycznym (por. postanowienie Sądu Najwyższego
z 23.5.2013 r., IV KK 68/13,
). O zaliczeniu przestępstw do tego samego rodzaju powinien zatem rozstrzygać
wynik porównania dóbr prawnych, przeciwko którym te przestępstwa są skierowane. Decydująca nie jest tożsamość,
lecz jednorodzajowość przedmiotu ochrony. Oznacza to, że przestępstwami należącymi do jednego rodzaju są
przestępstwa wymierzone przeciwko dobrom prawnym tego samego rodzaju, ale niekoniecznie skierowane
przeciwko dobrom identycznym. Podstawy do osądu, kiedy dwa nieidentyczne dobra prawne należy uważać za
jednorodzajowe, dostarcza oczywiście w pierwszej kolejności systematyka części szczególnej i wojskowej kodeksu
karnego. Wspólność rodzajowa przedmiotu ochrony stanowi wiodące kryterium grupowania kodeksowych przepisów
określających poszczególne typy czynu zabronionego w rozdziały. Nie oznacza to jednak, że nie mogą być
jednorodzajowymi przestępstwa kwalifikowane na podstawie przepisów umieszczonych w różnych rozdziałach
kodeksu (albo nawet w różnych ustawach). Niektóre przepisy służą ochronie nie tylko dóbr wymienionych w tytule
danego rozdziału, lecz także innych jeszcze dóbr (tzw. uboczny przedmiot ochrony), a one też in concreto mogą być
podstawą ustalenia jednorodzajowości przestępstw.
Dokonując analizy kryteriów oceny jednorodzajowości przestępstwa z art. 244 KK z przestępstwem przypisanym
oskarżonemu prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Z. z 23.1.2013 r., Sąd Okręgowy nie dostrzegł, że
przedmiotem rozważań należało objąć art. 178a § 4 KK, nie zaś wyłącznie § 1 tego przepisu. Przepis art. 178a § KK
cechuje niejednorodny charakter normatywny: pierwsza jego część wyraża instytucję nadzwyczajnego obostrzenia
kary, polegającą na specyficznej recydywie w zakresie przestępstw komunikacyjnych. Odmienny charakter ma druga
część art. 178a § 4 KK. W tej części art. 178a § 4 KK wysławia typ czynu zabronionego, bowiem okoliczności w nim
wskazane związane są ściśle z oceną społecznej szkodliwości czynu sprawcy prowadzącego pojazd mechaniczny
w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego (zob. postanowienie SN z 19.1.2012 r., I KZP 22/11,
). Należy wyraźnie odróżnić sytuację, kiedy sprawca czynu określonego w art. 178a § 1 KK był wcześniej
prawomocnie skazany za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka
odurzającego albo za przestępstwo określone w art. 173, 174, 177 lub art. 355 § 2 KK popełnione w stanie
nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, od przypadku, w którym sprawca dopuścił się czynu
określonego w art. 178a § 1 KK w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
orzeczonego w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Jeżeli zatem art. 178a § 4 in fine KK wysławia typ czynu zabronionego, należy rozważyć przedmiot ochrony tego
przestępstwa. Bez wątpienia zasadniczym przedmiotem ochrony jest bezpieczeństwo w komunikacji, które może
zostać zagrożone przez uczestniczenie w niej, w charakterze prowadzącego pojazd mechaniczny osoby, wobec
której orzeczono zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych w związku ze skazaniem za przestępstwo.
Okoliczność ta nie budzi wątpliwości w kontekście zamieszczenia tego przepisu w rozdziale XXI KK, grupującym
przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji. Natomiast ubocznym przedmiotem ochrony, wynikającym
ściśle ze znamion typu czynu, jest także autorytet wymiaru sprawiedliwości, który sprawca narusza nie wykonując
wcześniej orzeczonego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, okazując tym samym lekceważenie dla
wyroków sądowych (zob. cyt. postanowienie SN z 19.1.2012 r., I KZP 22/11,
). Analogiczne stanowisko, choć
niewypowiedziane wprost, wynika z przywołanego przez Sąd, postanowienia SN z 10.4.2018 r. (III KK 97/18,
). Pogląd taki jest również prezentowany w doktrynie (zob. R.A. Stefański, Glosa do postanowienia SN
z 19.1.2012 r., I KZP 22/11, OSP 2012, Nr 5, poz. 50, s. 330).
Podsumowując rozważania Sąd wyraził pogląd, że jeżeli oskarżonemu uprzednio prawomocnie przypisano nie tylko
czyn polegający na prowadzeniu pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości, ale także w okresie obowiązywania
zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych, wówczas przestępstwo takie, kwalifikowane z art. 178a § 4 in fine KK
w zw. z § 1 tego przepisu, jest - w rozumieniu art. 115 § 3 KK - przestępstwem podobnym do popełnionego następnie
występku niezastosowania się do zakazu prowadzenia pojazdów stypizowanego w art. 244 KK.

Komentarz
Zaistniała w niniejszej sprawie sytuacja procesowa oskarżonego w pełni aktualizuje zawarte w argumentacji Sądu
Najwyższego kryteria uznania za podobne przypisanego mu prawomocnie przestępstwa z art. 178a § 4 in fine KK ze
stanowiącym przedmiot niniejszego postępowania przestępstwem z art. 244 KK. Słuszna argumentacja otworzyła
możliwość przyjęcia działania w warunkach recydywy podstawowej sprawcy, który dopuścił się występku
określonego w art. 244 KK, będąc uprzednio skazanym za prowadzenie w stanie nietrzeźwości pojazdu
mechanicznego w ruchu drogowym, w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych
w związku ze skazaniem za przestępstwo, przy spełnieniu pozostałych przesłanek w myśl dyspozycji art. 64 § 1 KK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 26.5.2020 r., IV KK 737/19

Wyrok Sądu Najwyższego uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia, uwzględniając argumentację prokuratora dotyczącą recydywy i podobieństwa przestępstw. Analiza kryteriów jednorodzajowości przestępstw oraz interpretacja art. 115 § 3 KK w kontekście czynów z art. 178a § 4 KK i art. 244 KK pozwoliły na uznanie podobieństwa i konieczność uwzględnienia recydywy w rozważaniach sądowych.