Podstawa skargi na wyrok sądu odwoławczego

Tematyka: skarga, wyrok sądu odwoławczego, art. 539a KPK, Sąd Najwyższy, postępowanie lustracyjne, UjawDokIPNU, IPN-KŚZNP

Oparcie skargi na wyrok sądu odwoławczego na innej podstawie niż wymieniona w art. 539a § 3 KPK
powinno spowodować wydanie przez prezesa sądu odwoławczego zarządzenia o odmowie jej przyjęcia,
a w razie niezasadnego przyjęcia, pozostawienie jej bez rozpoznania przez Sąd Najwyższy (art. 530 § 2 KPK,
art. 531 KPK w zw. z art. 539f). Dotyczy to także sytuacji, gdy strona tylko formalnie powołuje jedną ze
wskazanych w art. 539a § 3 KPK podstaw, podczas gdy w rzeczywistości uchybienie sądu odwoławczego
wiąże z naruszeniem innych przepisów prawa.
Opis stanu faktycznego
Sąd Okręgowy w K., orzeczeniem z 4.11.2019 r., uznał, że J.B. złożył zgodne z prawdą oświadczenie lustracyjne.
Apelację od tego orzeczenia wniósł prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej -
Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, zarzucając obrazę prawa materialnego, tj. art. 3a ust. 1
ustawy z 18.10.2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990
oraz o treści tych dokumentów (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 306 ze zm.; dalej: UjawDokIPNU), polegającą na błędnej
wykładni tego przepisu przez przyjęcie, że do stwierdzenia realizacji materialnego - rzeczywistego aspektu
współpracy niezbędne jest wartościowanie informacji przekazanych przez lustrowanego i ocena skutków tej
współpracy, co doprowadziło do niezasadnego uznania, iż zachowanie lustrowanego J.B. nie spełniało kryteriów
współpracy, o jakiej mowa w powołanym przepisie, a miało jedynie charakter pozorny, albowiem wymieniony
przekazał tylko informacje dotyczące rzeczy powszechnie znanych, ogólnodostępnych lub zupełnie nieistotnych.
Sąd Apelacyjny w K., orzeczeniem z 28.2020 r., uchylił zaskarżone orzeczenie Sądu Okręgowego w K. i przekazał
sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
Na powyższe orzeczenie skargę wniósł obrońca osoby lustrowanej, zaskarżając je w całości na korzyść
lustrowanego. Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucił naruszenie art. 437 § 2 zdanie drugie KPK.
W odpowiedzi na skargę prokurator Oddziałowego Biura Lustracyjnego Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu wniósł o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu skargi obrońcy lustrowanego, pozostawił skargę bez rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego, przed merytorycznym odniesieniem do sformułowanego w skardze zarzutu naruszenia
prawa, należało rozstrzygnąć dwie kwestie, a mianowicie, dopuszczalność wniesienia w postępowaniu lustracyjnym
skargi na orzeczenie uchylające sądu odwoławczego oraz możliwość podnoszenia w skardze zarzutów związanych
z przekroczeniem przez sąd odwoławczy granic rozpoznania środka odwoławczego.
Poza sporem jest, że skarga na wyrok sądu odwoławczego, która została wprowadzona do Kodeksu postępowania
karnego ustawą z 11.3.2016 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2016 r. poz. 437 ze zm.), stanowi dopełnienie przeobrażeń modelu karnego postępowania odwoławczego
w kierunku apelacyjno-reformatoryjnego, zapoczątkowanego w wyniku zmian dokonanych w postępowaniu karnym
ustawą z 13.9.2013 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2013
r. poz. 1247 ze zm.). Znajduje przy tym zastosowanie jedynie w tych sprawach, w których akt oskarżenia wniesiono
po 30.6.2015 r., albowiem jedynie w takich sprawach, w postępowaniu odwoławczym zastosowanie będzie miał art. §
2 zdanie drugie KPK, określający trzy podstawy do wydania wyroku kasatoryjnego (zob. np. postanowienia Sądu
Najwyższego: z 28.7.2016 r., IV KZ 39/16,
i z 19.92019 r., IV KS 40/19,
).
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjęto, że instytucja skargi, poza ściśle ujmowanym
postępowaniem karnym, znajdzie zastosowanie w takich reżimach procesowych, do których znajdują odpowiednie
zastosowanie przepisy Kodeksu postępowania karnego, a mianowicie w sprawach dyscyplinarnych radców prawnych
(uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 14.9.2017 r., I KZP 9/17,
), lekarzy i lekarzy dentystów
(postanowienie Sądu Najwyższego z 28.8.2018 r., I KZ 1/18,
), adwokatów (postanowienie Sądu Najwyższego
z 20.11.2018 r., I DSI 1/18,
), a także prokuratorów, na podstawie poprzedniego stanu prawnego.
Postępowanie lustracyjne, prowadzone na podstawie UjawDokIPNU, jest szczególnym rodzajem postępowania
o charakterze represyjnym (zob. np. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 11.5.2007 r., K 2/07,
; wyroki Sądu
Najwyższego: z 20.2.2019 r., II KK 187/18,
; z 20.3.2018 r., II KK 392/17,
; także, na podstawie
poprzedniej ustawy lustracyjnej, zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 19.1.2005 r., II KK 231/05,
). Jest ono

uregulowane w Rozdziale 3 UjawDokIPNU, którego przepisy (art. 17-21i) nie regulują jednak w sposób zupełny tego
postępowania, a sam ustawodawca nakazuje w zakresie nieuregulowanym tą ustawą odpowiednie stosowanie
przepisów Kodeksu postępowania karnego (art. 19 UjawDokIPNU). W tym przepisie prawodawca wprost przy tym
podkreśla, że odpowiednie stosowanie przepisów procedury karnej dotyczy w szczególności dalszych etapów
postępowania lustracyjnego - postępowania odwoławczego i kasacyjnego.
Odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego do postępowania
odwoławczego w postępowaniu lustracyjnym ma w tym wypadku charakter odesłania zewnętrznego i dynamicznego,
charakteryzującego się tym, że ustawodawca nie sprecyzował wersji czasowej aktu prawnego, do którego następuje
odwołanie (por. § 159 i 160 TechPrawodR, załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20.6.2002 r.
w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 283). Oznacza to, że odesłanie zawarte w art. 19
UjawDokIPNU dotyczy przepisów Kodeksu postępowania karnego w brzmieniu, jakie każdorazowo, w czasie
obowiązywania przepisu odsyłającego, będą one przybierać (zob. powołaną uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z 14.9.2017 r., I KZP 9/17,
). Wprowadzenie 1.7.2015 r. zmian w modelu karnego postępowania
odwoławczego spowodowało zatem, że przeobrażeniu uległo też postępowanie odwoławcze w postępowaniu
lustracyjnym. Oznacza to między innymi, że zastosowanie w nim znajdzie aktualnie przepis art. 437 § 2 zdanie drugie
KPK, określający podstawy uchylenia przez sąd odwoławczy zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, z tym jednak zastrzeżeniem, że nie wszystkie z podstaw w nim
określonych będą mogły być stosowane wprost (dotyczy to art. 454 § 1 KPK).
Z uwagi na to, że głównym motywem, jaki przyświecał ustawodawcy, gdy wprowadzał regulacje zawarte w Rozdziale
55a KPK, było zabezpieczenie nowego, apelacyjno-reformatoryjnego, modelu postępowania odwoławczego, trudno
uznać, że takie ratio legis miałoby nie znajdować uzasadnienia w postępowaniu lustracyjnym. Brak kompleksowego
uregulowania kwestii związanych z postępowaniem w przedmiocie skargi w postępowaniu prowadzonym na
podstawie UjawDokIPNU, niesprzeczność instytucji skargi z charakterem i istotą postępowania lustracyjnego, a także
brak wyraźnego wyłączenia w UjawDokIPNU przepisów o skardze, prowadzi do wniosku, że instytucja skargi,
przewidziana w Rozdziale 55 Kodeksu postępowania karnego, znajduje, choć odpowiednio (art. 19 UjawDokIPNU),
zastosowanie także w postępowaniu lustracyjnym. Na marginesie należało zauważyć, że w przeszłości Sąd
Najwyższy rozpoznał już skargę obrońcy lustrowanego na uchylające orzeczenie sądu odwoławczego. Powyższe
stwierdzenie pozwala na ocenę skargi obrońcy lustrowanego co do powołania w niej dopuszczalnych podstaw
skargowych.
Należało przypomnieć uchwałę składu siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z 22.5.2019 r. (I KZP 1/19,
),
w której wprost wskazano, że określone w art. 539a § 3 KPK podstawy skargi na wyrok kasatoryjny nie uprawniają -
co do zasady - Sądu Najwyższego do badania naruszenia przez sąd drugiej instancji przepisów wyznaczających
granice rozpoznania środka odwoławczego oraz granice możliwych następstw tego rozpoznania. Wbrew
zapatrywaniu skargi, teza ta w żadnym wypadku nie oznacza „sankcjonowania oczywistego uchybienia, skutkującego
wydaniem orzeczenia na niekorzyść lustrowanego w sytuacji, w której nie powinno ono było zapaść” ani tym bardziej
tego, że Sąd Najwyższy miałby „przymykać oczy na niezgodne z prawem procesowym działania sądów
powszechnych, jeśli ma narzędzia, aby ten stan rzeczy konwalidować”.
Uznając, że skarga obrońcy lustrowanego, która tylko formalnie zarzuca naruszenie art. 437 § 2 zdanie drugie KPK,
w rzeczywistości oparta jest na innym, niż wymienionym w art. 539a § 3 KPK, naruszeniu prawa, należało pozostawić
ją bez rozpoznania, a to po myśli art. 531 § 1 KPK w zw. z art. 539f KPK.

Komentarz
Z uwagi na powołane wyżej stanowisko autora skargi, należy podkreślić, odsyłając także do argumentacji
przedstawionej w uzasadnieniu powołanej uchwały z 22.5.2019 r., że postępowanie skargowe jest szczególnym
rodzajem postępowania, w ramach którego Sąd Najwyższy uzyskał kompetencję do ingerencji w toczące się jeszcze
przed sądem powszechnym postępowanie. Uprawnienie to ma w istocie charakter formalny, poza wypadkami
niektórych uchybień wymienionych w art. 439 § 1 KPK, a tym samym prowadzi wyłącznie do ustalenia, przed którym
z sądów, pierwszej instancji czy odwoławczym, ma się nadal toczyć postępowanie karne. Tak wąskie określenie
podstaw skargowych, wynikające z treści przepisu art. 539a § 3 KPK, nie uzasadnia dokonywania szerszej kontroli
skargowej, która w tej mierze zbliżałaby kontrolę tę do kontroli przeprowadzanej w wyniku wniesienia kasacji.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 9.7.2020 r., IV KS 19/20.

Postępowanie lustracyjne, prowadzone na podstawie UjawDokIPNU, wymaga odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego. Skarga na wyrok sądu odwoławczego powinna być oparta na właściwej podstawie, zgodnie z art. 539a § 3 KPK. Decyzja Sądu Najwyższego w sprawie IV KS 19/20 potwierdza konieczność zastosowania ścisłych kryteriów przy rozpatrywaniu skarg na wyroki kasacyjne.