Podstawa wpisu do rejestru sprawców czynów na tle seksualnym
Przyjęcie, że wpis danych sprawcy do rejestru publicznego ma charakter kary wpływa na jego dopuszczalność w odniesieniu do osób, które popełniły czyny przed wejściem w życie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Artykuł omawia podstawy usunięcia danych z rejestru sprawców czynów na tle seksualnym oraz proces prawny związany z wnioskami o wyłączenie danych z rejestru. Analizowane są także przepisy intertemporalne oraz decyzje sądów dotyczące umieszczenia danych w rejestrze.
Tematyka: rejestr sprawców czynów na tle seksualnym, przeciwdziałanie zagrożeniom przestępczością, postępowanie karne, usunięcie danych z rejestru, przepisy intertemporalne, Sąd Najwyższy, Sąd Apelacyjny, interpretacja przepisów, kasacja, wpis do rejestru publicznego
Przyjęcie, że wpis danych sprawcy do rejestru publicznego ma charakter kary wpływa na jego dopuszczalność w odniesieniu do osób, które popełniły czyny przed wejściem w życie ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym. Artykuł omawia podstawy usunięcia danych z rejestru sprawców czynów na tle seksualnym oraz proces prawny związany z wnioskami o wyłączenie danych z rejestru. Analizowane są także przepisy intertemporalne oraz decyzje sądów dotyczące umieszczenia danych w rejestrze.
Przyjęcie, że wpis danych sprawcy do rejestru publicznego ma charakter kary wpływa na jego dopuszczalność w odniesieniu do osób, które popełniły przed wejściem w życie ustawy z 13.5.2016 r. o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym (Dz.U. z 2016 r. poz. 862, dalej: PrzestSekU16) czyny zakwalifikowane na podstawie przepisów wymienionych w art. 2 i art. 29 ust. 1 PrzestSeksU16. Reguły intertemporalne wynikające z art. 29 i 30 PrzestSekU nie powinny być sprzeczne z zakazem wstecznego stosowania prawa. Podstawa usunięcia z rejestru sprawców czynów na tle seksualnym Postanowieniem z 8.3.2017 r., III K 121/16, Sąd Okręgowy w Świdnicy umorzył wobec J.K. postępowanie karne o czyny z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 197 § 3 pkt 2 KK oraz z art. 190 § 1 KK i orzekł tytułem środka zabezpieczającego umieszczenie go w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym. Następnie, postanowieniem z 23.2018 r., III K 121/16, SO w Świdnicy zmienił postanowienie SO w Świdnicy z 8.3.2017 r. i zastosował wobec J.K. środek zabezpieczający w postaci terapii w Centrum Zdrowia Psychicznego w S. Pismem z 29.6.2018 r. J.K. wniósł o usunięcie jego danych z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z dostępem publicznym, umieszczonych w związku z orzeczeniem Sądu Okręgowego w Świdnicy, w sprawie III K 121/16. Zarządzeniem Przewodniczącego III Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Świdnicy z 5.7.2018 r. wydanym w sprawie III Ko 114/18, na podstawie art. 122 § 1 KPK w zw. z art. 29 ust. 2 i 8 PrzestSekU16, odmówiono przyjęcia wniosku J.K. z 29.6.2018 r. o wyłączenie zamieszczenia jego danych w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym z uwagi na upływ dwumiesięcznego terminu wskazanego w art. 29 ust. 2 PrzestSekU16. Pismem z 19.7.2018 r. J.K. wniósł o przywrócenie terminu do złożenia wniosku o wyłączenie zamieszczenia danych o jego osobie z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym, podnosząc, że nie wiedział, iż PrzestSekU16 weszła w życie 1.10.2017 r. i od wskazanej daty biegł okres 2 miesięcy na złożenie przedmiotowego wniosku. Sąd Okręgowy w Świdnicy postanowieniem z 26.9.2018 r., 111 Ko 119/18 przywrócił J.K. termin do złożenia stosownego wniosku, lecz w konsekwencji nie uwzględnił oczekiwań w nim zawartych, ponieważ nie zachodzi wyjątkowy przypadek, uzasadniony dobrem małoletniego pokrzywdzonego. Określone wyżej postanowienie zostało zaskarżone w całości przez skazanego J.K., który zarzucił mu przede wszystkim niesprawiedliwość, podnosząc, iż znalazł się w Rejestrze z najbardziej okrutnymi przestępcami, co uniemożliwia mu normalne życie i rozwój działalności gospodarczej. Postanowieniem z 26.11.2018 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu, II AKzw 2088/18, zmienił postanowienie SO w Świdnicy, w ten sposób, że uwzględnił wniosek J.K. i wyłączył dane skazanego z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Prokurator Generalny zaskarżył kasacją postanowienie Sądu II instancji w całości na niekorzyść J.K. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego, postanowił uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu we Wrocławiu. Uzasadnienie SN Zdaniem SN kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna w stopniu oczywistym. W badanej sprawie, w pierwszej kolejności należało rozważyć dopuszczalność wniesienia kasacji nadzwyczajnej od orzeczenia w przedmiocie wyłączenia danych J.K. z Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Zgodnie z art. 521 § 1 KPK przedmiotem zaskarżenia kasacją nadzwyczajną może być każde prawomocne orzeczenie sądu kończące postępowanie. Kluczowe jest rozstrzygnięcie, czy to zaskarżone kasacją postanowienie jest orzeczeniem kończącym postępowanie w sprawie nieumieszczenia danych J.K. w Rejestrze. W uchwale 7 sędziów z 29.11.2016 r., I KZP 6/16, Sąd Najwyższy stwierdził, że: „Ocena czy konkretne rozstrzygnięcie stanowi orzeczenie kończące postępowanie zależy od tego, czy po jego wydaniu możliwy jest jeszcze normalny (zwykły) bieg tego postępowania (…). Przesłanką prawa do kasacji jest niedopuszczalność zwykłego biegu postępowania w konkretnej sprawie”. Dokonując zatem w oparciu o to kryterium oceny zaskarżonego postanowienia zauważyć należy, że przepisy ustawy o przeciwdziałaniu zagrożeniom przestępczością na tle seksualnym nie zawierają regulacji pozwalających skorygować to postanowienie SA we Wrocławiu z 26.11.2018 r. przez jego uchylenie lub wydanie nowego postanowienia w tym przedmiocie. Prawomocne postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu o wyłączeniu w Rejestrze Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym danych J.K. posiada zatem nie tylko atrybut prawomocności (wydane bowiem zostało wskutek zażalenia, o którym mowa w art. 9 ust.5 PrzestSekU16), ale także trwałości i stabilności, skoro nie może być podważone przez zwykłe środki odwoławcze oraz zmienione w toku zwykłego postępowania. Ocena zasadności podniesionego w kasacji zarzutu pozwala na twierdzenie, że dla jej dokonania pierwszorzędne znaczenie mają dwie kwestie. W pierwszej kolejności należało odnieść się do wykładni art. 29 i 30 PrzestSekU16, aby stwierdzić, czy przepisy te rzeczywiście – tak jak to przyjął Sąd Apelacyjny – wzajemnie się wykluczają. Zgodnie z art. 29 ust. 1 PrzestSekU16, w terminie 12 miesięcy od wejścia w życie wskazanej wyżej ustawy w rejestrze z dostępem ograniczonym zamieszcza się dane o osobach prawomocnie skazanych za popełnienie przestępstw, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa oraz wobec których prawomocnie orzeczono środki zabezpieczające w sprawach o przestępstwa, jeśli w kwalifikacji prawnej przyjętej w prawomocnym orzeczeniu, które zapadło przed wejściem w życie niniejszej ustawy, powołano wymienione w art. 29 ust. 1 pkt 1 PrzestSekU16 przepisy (art. 197 § 3 pkt 2 lub § 4 KK, art. 197 § 1 KK - gdy pokrzywdzonym był małoletni, art. 168 § 1 KK z 1969 r. - gdy pokrzywdzonym był małoletni, art. 168 § 2 KK z 1969 r., jeśli sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem, art. 204 § 1 KK z 1932 r. - gdy pokrzywdzonym był małoletni). W punkcie 2 tego przepisu zawarta została regulacja dotycząca umieszczania na tych samych zasadach danych w rejestrze publicznym, ale tylko w odniesieniu do osób, których czyn został zakwalifikowany z art. 197 § 3 pkt 2 lub 4 KK lub art. 168 § 2 KK, jeśli sprawca działał ze szczególnym okrucieństwem. Skoro wymieniony przepis dotyczy osób, wobec których prawomocne orzeczenia zapadły przed wejściem w życie ustawy, to tym samym odnosi się on do czynów popełnionych przed wejściem w życie PrzestSekU16. Przepis art. 30 PrzestSekU16 także dotyczy czynów popełnionych przed wejściem w życie PrzestSekU16. Zdanie drugie art. 30 PrzestSekU16 dotyczy natomiast czynów popełnionych przed wejściem w życie PrzestSekU16, gdy prawomocne orzeczenie kończące postępowanie zapadło po dniu wejścia w życie PrzestSekU16. Jeśli w przyjętej, w takim orzeczeniu, kwalifikacji prawnej powołano przepis wskazany w art. 29 ust. 1 pkt 1 PrzestSekU16, wówczas stosuje się odpowiednio art. 29 ust. 1 pkt 1 PrzestSekU16, czyli dane o takich osobach umieszcza się w rejestrze z dostępem ograniczonym. Poszukując takiego znaczenia tych przepisów, które pozwoli na ich zastosowanie w sposób niewykluczający się, zwrócić należało uwagę na ich zakresy odniesienia. Oba przepisy odnoszą się do czynów popełnionych przed wejściem w życie PrzestSekU16, co do których prawomocne orzeczenie zapadło również przed wejściem w życie PrzestSekU16. Odmienny jest jednak katalog przepisów, które mają być powołane w kwalifikacji prawnej czynu, aby omawiane przepisy intertemporalne znalazły zastosowanie. Podczas gdy art. 30 zdanie pierwsze PrzestSekU16 dotyczy czynów, o których mowa w art. 2 PrzestSekU16, czyli czynów wypełniających znamiona przestępstw zawartych w rozdziale XXV Kodeksu karnego z 1997 r. z wyłączeniem wymienionych w art. 2 PrzestSekU16 przepisów, to w art. 29 ust.1 PrzestSekU16 wymienione zostały konkretne przepisy, a nawet wymagane okoliczności czynu. Ta różnica zakresów odniesienia prowadzi do wniosku, że art. 30 zdanie pierwsze PrzestSekU16 odnosi się do szerszego katalogu przepisów niż art. 29 ust. 1 PrzestSekU16. Z drugiej strony, niektóre z przepisów wymienionych w art. 29 ust. 1 PrzestSekU16 - przepisy zawarte w Kodeksie karnym z 1969 r. i 1932 r. - nie mieszczą się w katalogu przepisów wynikających z art. 30 zdanie pierwsze PrzestSekU16. Chociaż w odniesieniu do niektórych przepisów zakresy odniesienia tych dwóch przepisów intertemporalnych pokrywają się, to ich porównanie prowadzi do wniosku, że w odniesieniu do większości przepisów należących do tych katalogów tworzą one odrębne zbiory. Tylko w odniesieniu do prawomocnych orzeczeń, gdy w kwalifikacji prawnej powołano art. 197 § 3 pkt 2 lub § 4 KK albo art. 197 § 1 KK, jeśli pokrzywdzonym był małoletni, zastosowanie znajdują te dwa przepisy intertemporalne. Biorąc pod uwagę to, że w art. 29 ust. 1 PrzestSekU16 nadmienione przepisy zostały przez prawodawcę wyraźnie wyszczególnione w katalogu przepisów, a zastosowanie do nich art. 30 zdanie pierwsze PrzestSekU16 wynika z ogólnego odniesienia do art. 2 PrzestSekU16, to przyjąć należy, że przepis ten zawiera normę stanowiącą regułę, mającą charakter lex generalis. Z kolei w art. 29 ust. 1 PrzestSekU16 zawarto normę mającą charakter lex specialis. W odniesieniu do prawomocnych orzeczeń, gdy w kwalifikacji prawnej czynu powołano nadmienione przepisy, zastosowanie powinien znaleźć art. 29 ust. 1 PrzestSekU16. Tym samym, nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu II instancji, jakoby wskazane przepisy wykluczały się. Komentarz Na tle rozpoznawanej sprawy poza sporem jawi się twierdzenie, że Sąd Najwyższy dokonał słusznego rozstrzygnięcia przez uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania. Niewątpliwie w toku postępowania odwoławczego Sąd powinien wziąć pod uwagę możliwość zastosowania takiej wykładni art. 29 ust. 1 i art. 30 zdanie pierwsze PrzestSekU16, która nie prowadzi do ich wzajemnego wykluczania, a następnie rozważyć możliwość dokonania wpisu do rejestru z perspektywy zasady nullum crimen sile lege poenali anteriori uwzględniając przy tym różnice między wpisem do rejestru publicznego i rejestru o ograniczonym dostępie. Postanowienie SN z 9.7.2020 r., V KK 551/19
Sąd Najwyższy uchylił postanowienie Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, co miało związek z interpretacją przepisów dotyczących umieszczenia danych w rejestrze sprawców przestępstw na tle seksualnym. W analizie przeprowadzonej przez SN wskazano na konieczność uwzględnienia różnic między wpisami do rejestru publicznego a rejestru o ograniczonym dostępie.