Uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia

Uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rodzi się wraz z chwilą powtórnej negatywnej decyzji prokuratora w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego. Pokrzywdzony ma możliwość skorzystania z tego uprawnienia po umorzeniu postępowania. Termin do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rozpoczyna swój bieg po spełnieniu określonych przesłanek prawnych.

Tematyka: uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia, umorzenie postępowania, decyzja prokuratora, termin do złożenia aktu oskarżenia, postępowanie przygotowawcze

Uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rodzi się wraz z chwilą powtórnej negatywnej decyzji prokuratora w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego. Pokrzywdzony ma możliwość skorzystania z tego uprawnienia po umorzeniu postępowania. Termin do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rozpoczyna swój bieg po spełnieniu określonych przesłanek prawnych.

Uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rodzi się wraz z chwilą powtórnej negatywnej
decyzji prokuratora w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego i wykorzystaniu przez
pokrzywdzonego środków prawnych przewidzianych w art. 306 § 1 i art. 306 § 1a KPK, w zakresie pierwszej
decyzji w tym przedmiocie. Niezłożenie przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia w terminie
przewidzianym w art. 55 § 1 KPK nie powoduje wygaśnięcia tego uprawnienia na stałe. W sytuacji podjęcia
przez prokuratora postępowania na podstawie art. 327 § 1 KPK, a następnie powtórnego jego umorzenia, na
nowo rozpoczyna swój bieg termin do realizacji uprawnienia, które pokrzywdzony nabył już wcześniej, a więc
w chwili spełnienia przesłanek przewidzianych w art. 330 § 2 KPK.
Opis stanu faktycznego
8.6.2016 r. Z.Ł. złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przez komornika sądowego M.K. przestępstwa z art.
231 KK. Postanowieniem z 11.7.2016 r. wszczęto śledztwo w przedmiotowej sprawie PR Ds. 39.2016.
Postanowieniem z 26.10.2016 r., wydanym przez funkcjonariusza KPP w Tomaszowie Lubelskim i zatwierdzonym
postanowieniem prokuratora Prokuratury Rejonowej w Tomaszowie Lubelskim z 28.10.2016 r., śledztwo zostało
umorzone na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK wobec braku znamion czynu zabronionego.
W wyniku złożonego przez Z.Ł. zażalenia, postanowieniem z 27.2.2017 r., II Kp 490/16 Sąd Rejonowy
w Tomaszowie Lubelskim uchylił postanowienie o umorzeniu śledztwa w sprawie PR Ds. 39.2016.
Postępowanie przygotowawcze kontynuowano w sprawie PR Ds. 440.2017 z 3.4.2017 r., zostało ponownie
umorzone na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK, postanowieniem wydanym przez funkcjonariusza KPP w Tomaszowie
Lubelskim, zatwierdzonym postanowieniem prokuratora Prokuratury Rejonowej w Tomaszowie Lubelskim z 6.4.2017
r., wobec stwierdzenia braku znamion czynu zabronionego.
Doręczając odpis postanowienia o umorzeniu postępowania, Z.Ł. pouczono o możliwości złożenia zażalenia do sądu
oraz wniesienia subsydiarnego aktu oskarżenia. 12.5.2017 r. Z.Ł. złożył zażalenie na powyższe postanowienie.
Postanowieniem z 21.4.2017 r., II Kp 240/17 Sąd Rejonowy w Tomaszowie Lubelskim utrzymał w mocy zaskarżone
postanowienie.
Postanowieniem z 17.10.2017 r., prokurator Prokuratury Rejonowej w Tomaszowie Lubelskim, na mocy art. 327 § 1
KPK, podjął na nowo umorzone śledztwo w sprawie PR Ds. 440.2017 które prowadzono następnie w sprawie PR Ds.
2159.2017 r. Postępowanie to na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK zostało ponownie umorzone postanowieniem
z 29.11.2017r., wydanym przez funkcjonariusza KPP w Tomaszowie Lubelskim i zatwierdzonym postanowieniem
prokuratora Prokuratury Rejonowej w Tomaszowie Lubelskim z 30.11.2017 r.
Postanowienie o umorzeniu śledztwa zostało doręczone pokrzywdzonemu 12.12.2017 r., z kolejnym pouczeniem
o możliwości wniesienia do Sądu subsydiarnego aktu oskarżenia.
Subsydiarny akt oskarżenia przeciwko M.K., złożony przez pełnomocnika Z.Ł., wpłynął do Sądu Rejonowego
w Tomaszowie Lubelskim 9.1.2018 r.
Oskarżonemu zarzucono w nim popełnienie czynu z art. 231 § 1 KK, polegającego na tym, że 21.7.2011 r.
w Tomaszowie Lubelskim, woj. Lubelskie, przekroczył uprawnienia jako Komornik Sądowy Sądu Rejonowego
w Tomaszowie Lubelskim w ten sposób, iż prowadząc postępowanie egzekucyjne wobec dłużnika Z.Ł. w sprawie Km
1128/04 dokonał zajęcia konta bankowego w BGŻ w Warszawie, nie dysponując wnioskiem o wszczęcie egzekucji
pochodzącym od osoby uprawnionej, działając tym samym na szkodę interesu prywatnego.
Postanowieniem SO w Zamościu z 7.3.2018 r., II 2 Ko 23/18, wobec wyłączenia od rozpoznawania sprawy sędziów
sądu właściwego miejscowo, sprawa została przekazana do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Hrubieszowie.
Sąd Rejonowy w Hrubieszowie postanowieniem z 20.3.2019 r., II K 216/18, na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK
umorzył postępowanie wobec oskarżonego M.K.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez pełnomocnika oskarżyciela subsydiarnego oraz samego Z.Ł.
Sąd Okręgowy w Zamościu postanowieniem z 17.7.2019 r., II Kz 178/19, uchylił orzeczenie Sądu Rejonowego
w Hrubieszowie i umorzył postępowanie w sprawie na podstawie art. 17 § 1 pkt 9 KPK. Powodem takiego
rozstrzygnięcia było uznanie przez Sąd Odwoławczy, że błędem było przyjęcie subsydiarnego aktu oskarżenia




złożonego przez pełnomocnika oskarżyciela posiłkowego w sytuacji, gdy pokrzywdzony nie wyczerpał drogi
procesowej, uprawniającej go do wystąpienia z oskarżeniem.
Kasację na niekorzyść oskarżonego wniósł Prokurator Generalny, zarzucając w niej rażące i mające istotny wpływ na
treść postanowienia naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 330 § 2 KPK w zw. art. 55 § 1 KPK
oraz art. 327 § 1 KPK, polegające na dokonaniu ich wadliwej wykładni i w konsekwencji błędnym uznaniu, że
w realiach niniejszej sprawy pokrzywdzony Z.Ł., który wykorzystał uprawnienia określone w art. 306 § 1a KPK
zaskarżając pierwsze postanowienie o umorzeniu śledztwa, w wyniku czego zostało ono uchylone przez Sąd,
a następnie, wobec wydania przez prokuratora ponownego postanowienia o umorzeniu postępowania, skierował do
Sądu w ustawowym terminie subsydiarny akt oskarżenia, wobec uprzedniego podjęcia na nowo tegoż śledztwa
i kolejnego jego umorzenia nie uzyskał statusu oskarżyciela subsydiarnego, co będzie mogło nastąpić dopiero po
złożeniu przez niego zażalenia na postanowienie prokuratora, ewentualnym uchyleniu go przez Sąd i ponownym
umorzeniu postępowania, skutkiem czego było niezasadne postąpienie w myśl art. 433 § 1 KPK, prowadzące do
zaniechania merytorycznego rozpoznania zażalenia Z.Ł. na postanowienie Sądu I instancji i w konsekwencji wadliwe,
z rażącym naruszeniem art. 17 § 1 pkt 9 KPK, umorzenie postępowania zainicjowanego prawidłowo skierowaną
skargą subsydiarną.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu 3.9.2020 r. sprawy M.K., oskarżonego o czyn określony w art. 231 § 1 KK z powodu
kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego, postanowił uchylić zaskarżone
postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Zamościu w postępowaniu
odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem SN kasacja jest oczywiście zasadna w stopniu wymaganym przez art. 535 § 5 KPK w brzmieniu
obowiązującym od 5.10.2019 r. (zmienionym przez art. 1 pkt 93 ustawy z 19.7.2019 r. o zmianie ustawy Kodeks
postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2019 r. poz. 1694).
Zasadnicze znaczenie w przedmiotowej sprawie ma okoliczność uprzedniego dwukrotnego umorzenia przez
prokuratora postępowania przygotowawczego toczącego się na skutek złożenia przez pełnomocnika Z.Ł.
zawiadomienia o podejrzeniu popełnienia przestępstwa i fakt każdorazowego skontrolowania tych decyzji przez
właściwy sąd. Uznać należy, że w realiach niniejszej sprawy niewątpliwie spełnione zostały przesłanki przewidziane
w art. 330 § 2 KPK.
Przyznać należy rację skarżącemu, że choć każdorazowe wydanie postanowienia o podjęciu postępowania
przygotowawczego niweczyło de facto ostatnią wydaną w sprawie decyzję merytoryczną, to nie niweczyło
pozostałych zdarzeń, do jakich doszło w toku tego postępowania, a które miały miejsce przed jej wydaniem. Wszak
prowadzone postępowania przygotowawcze, choć nadawano im różne sygnatury, stanowiły de facto jedno
postępowanie dotyczące jednej i tej samej sprawy, wszczętej na skutek złożenia przez Z.Ł. zawiadomienia
o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, w toku którego pokrzywdzony wykorzystywał określone środki prawne
w celu realizacji swoich praw jako strony postępowania, a których realizacja w zaistniałym układzie procesowym
rodziła dalsze uprawnienia po jego stronie.
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Sądu Okręgowego, że w omawianej na wstępie sytuacji, w przypadku
ponownego podjęcia przez prokuratora postępowania przygotowawczego na podstawie art. 327 § 1 KPK
i powtórnego jego umorzenia, zastosowanie znajdą ogólne reguły przewidziane w art. 330 § 2 KPK, zaś skorzystanie
przez pokrzywdzonego z uprawnienia do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia możliwe będzie dopiero po
uprzednim skontrolowaniu ponownej decyzji prokuratora przez właściwy sąd.
Zważyć bowiem należy, że uprawnienie do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia rodzi się wraz z chwilą powtórnej
negatywnej decyzji prokuratora w zakresie prowadzenia postępowania przygotowawczego i wykorzystaniu przez
pokrzywdzonego środków prawnych przewidzianych w art. 306 §1 i §1a KPK w zakresie pierwszej decyzji w tym
przedmiocie. Niezłożenie przez pokrzywdzonego subsydiarnego aktu oskarżenia w terminie przewidzianym w art. 55
§ 1 KPK nie powoduje wygaśnięcia tego uprawnienia na stałe. W sytuacji podjęcia przez prokuratora postępowania
na podstawie art. 327 § 1 KPK, a następnie powtórnego jego umorzenia, na nowo rozpoczyna swój bieg termin do
realizacji uprawnienia, które pokrzywdzony nabył już wcześniej, a więc w chwili spełnienia przesłanek przewidzianych
w art. 330 § 2 KPK.
Inna interpretacja powyższego prowadziłaby do wniosku, że pokrzywdzony po podjęciu przez prokuratora
umorzonego postępowania traci uprawnienie do bycia oskarżycielem subsydiarnym, które to uprawnienie już
przecież nabył. Co więcej, mogłoby to w ekstremalnym przypadku prowadzić do sytuacji, że uprawnienia tego nigdy
nie nabędzie wobec kolejnych decyzji o podejmowaniu postępowania, które następnie byłoby po raz kolejny
umarzane.





Przyjąć zatem należy, że raz nabytych uprawnień do wystąpienia z subsydiarnym aktem oskarżenia pokrzywdzony
nie traci, natomiast ewentualne późniejsze umorzenia podjętego postępowania otwierają pokrzywdzonemu jedynie
kolejne terminy do realizacji tego uprawnienia.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy SO, mając na względzie uwagi poczynione w niniejszym uzasadnieniu,
powinien rozpoznać merytorycznie środki odwoławcze wniesione przez pokrzywdzonego i jego pełnomocnika.

Komentarz
Nie może budzić najmniejszych wątpliwości, że Sąd Okręgowy w Zamościu dopuścił się rażącego naruszenia
dyspozycji art. 330 § 2 KPK w zw. art. 55 § 1 KPK, które w rzeczy samej wpłynęło na treść orzeczenia.
Uwzględniając powyższe, kasację należało uznać za oczywiście zasadną, a co za tym idzie uchylić zaskarżone
postanowienie i w konsekwencji sprawę przekazać do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym
Sądowi Okręgowemu w Zamościu.

Postanowienie SN z 3.9.2020 r., III KK 194/20







Sąd Najwyższy uchylił postanowienie umarzające postępowanie wobec oskarżonego, decydując o ponownym rozpatrzeniu sprawy. Uznał, że pokrzywdzony nie traci nabytego uprawnienia do złożenia subsydiarnego aktu oskarżenia w przypadku kolejnych umorzeń postępowania. Decyzja SN wpłynęła na dalszy przebieg postępowania.