Nowelizacja przepisów dotyczących gwarancji procesowych przysługujących pokrzywdzonym

Ostatnie zmiany w ustawie dotyczącej Kodeksu postępowania karnego mają na celu doprecyzowanie przepisów gwarantujących procesowe prawa pokrzywdzonym. Nowelizacja wiąże się z dostosowaniem prawa polskiego do standardów europejskich, w tym dyrektyw dotyczących praw ofiar przestępstw. Zmiany obejmują m.in. prawa pokrzywdzonych do informacji, pomocy prawnej, odszkodowania oraz środków ochrony.

Tematyka: nowelizacja, Kodeks postępowania karnego, gwarancje procesowe, pokrzywdzeni, prawa ofiar, dyrektywy europejskie, domniemanie wieku, środki ochrony, odszkodowanie, pomoc prawna, dzieci, postępowanie karne

Ostatnie zmiany w ustawie z 6.6.1997 r. Kodeks postępowania karnego (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 30 ze zm.,
dalej jako KPK) dotyczą doprecyzowania przepisów dotyczących gwarancji procesowych przysługujących
pokrzywdzonym i wiążą się z dostosowaniem przepisów KPK do prawa europejskiego.
• Omawiane zmiany KPK zawarte są w ustawie z 16.12.2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego
(Dz.U. 2021 r. poz. 155), która weszła w życie 9.2.2021 r.
• Zmiany wiążą się z koniecznością dostosowania polskich przepisów do przepisów dyrektywy Parlamentu
Europejskiego i Rady 2012/29/UE z 25.10.2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia
i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępującej decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW (Dz.Urz. UE L z 2012 r. Nr
315, s. 57-73) i dyrektywy Parlamentu i Rady 2011/93/UE z 13.12.2011 r. w sprawie zwalczania niegodziwego
traktowania w celach seksualnych i wykorzystywania seksualnego dzieci oraz pornografii dziecięcej, zastępującej
decyzję ramową Rady 2004/68/WSiSW (Dz.Urz. UE L z 2011 r. Nr 335, s. 1-14).
Cześć regulacji zawartych w dyrektywie 2012/29/UE i w dyrektywie 2011/93/UE została już wcześniej wprowadzona
do KPK, a także do ustawy z 6.6.1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 53 ze zm.). Chodzi m.in.
o przepisy dotyczące prawa pokrzywdzonego do informacji o przysługujących mu uprawnieniach oraz informacji na
temat postępowania, a także prawa do tłumaczenia, do bycia wysłuchanym, do pomocy prawnej, do zwrotu
poniesionych wydatków, do odszkodowania, do środków ochrony. Chodzi także o przepisy związane ze specjalnymi
funduszami, z których mogą korzystać pokrzywdzeni, jak Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Fundusz Pomocy
Postpenitencjarnej. Ponadto chodzi też o przepisy dotyczące przestępstw na tle seksualnym oraz te, odnoszące się
do specjalnych praw pokrzywdzonych dzieci, w tym prawo do szczególnego trybu przesłuchania i nagrywania takich
przesłuchań.
Najnowsza nowelizacja KPK zakłada wprowadzenie do KPK nowych artykułów - 49b i 52a. Nowy artykuł 49b KPK
ustanawia zasadę domniemania wieku pokrzywdzonego i stanowi, że w sytuacji, gdy wątpliwości co do wieku
pokrzywdzonego nie da się usunąć, a zachodzi uzasadnione przypuszczenie, że jest on małoletni, stosuje się do
niego przepisy KPK dotyczące małoletnich pokrzywdzonych. Chodzi tutaj o osoby poniżej 18. roku życia, których
wieku nie można ustalić, a o tym, że są osobami niepełnoletnimi, mogą świadczyć ich cechy fizyczne i psychiczne.
Nowelizacja KPK prowadzi do tego, że wobec takich osób konieczne jest przeprowadzenie oceny indywidualnej
w celu zastosowania szczególnych środków ochrony. Pozwala to zastosować wobec takich osób szczególne
gwarancje dla pokrzywdzonych, m.in. nagrywanie przesłuchań podczas postępowania przygotowawczego za
pośrednictwem urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk (art. 147 § 1 i 2a KPK), prawo do pomocy prawnej
i profesjonalnej reprezentacji w zależności od roli procesowej pokrzywdzonego dziecka (art. 87 § 1 KPK) czy też
przesłuchania ofiar w specjalnie do tego celu przygotowanych pomieszczeniach, przez lub z udziałem
przeszkolonych specjalistów, czy też przez osoby tej samej płci, jeśli czyny dotyczyły przestępstw na tle seksualnym
(art. 185a – 185d KPK).
Oczywiście powyższe środki powinny być stosowane w toku postępowania możliwie szybko, dlatego ustawodawca
zdecydował się wprowadzić do KPK obowiązek indywidualnej oceny, który nakłada na organ prowadzący
postępowanie karne pozyskiwania w toku postępowania informacji oraz odebrania od pokrzywdzonego oświadczenia
w związku ze stosowaniem środków ochrony i bezpieczeństwa. Ponadto ważne jest, by organ prowadzący
postępowanie karne wysłuchiwał stanowiska samego pokrzywdzonego odnośnie do zastosowania środka. W tym
celu ustawodawca dodał do KPK nowy art. 52a.

Najnowsza nowelizacja Kodeksu postępowania karnego wprowadza nowe artykuły dotyczące domniemania wieku pokrzywdzonego oraz szczególnych gwarancji dla osób niepełnoletnich. Nowe przepisy mają na celu zapewnienie skutecznej ochrony pokrzywdzonych, zwłaszcza dzieci, i przewidują indywidualną ocenę sytuacji pokrzywdzonych w trakcie postępowania karnego.