Zasada bezpośredniości w kontekście istotnego znaczenia dowodu

Tematyka: zasada bezpośredniości, istotne znaczenie dowodu, sprzeczności w depozycjach, kasacja, Sąd Najwyższy

Niedopuszczalne jest odstępstwo od zasady bezpośredniości w sytuacji, gdy dowód ma istotne znaczenie
dla ustalenia winy sprawcy lub dla wymiaru kary, a także, gdy występują sprzeczności w depozycjach
oskarżonego i świadków, zaś przeprowadzenie tego dowodu nie napotyka na niedające się usunąć
przeszkody.
Opis stanu faktycznego
D.R. został oskarżony o seksualne wykorzystanie w różnych odstępach czasu dwóch małoletnich dziewcząt w wieku
poniżej 15 lat i w wieku 13 lat, tj. o popełnienie przestępstwa określonego w art. 200 § 1 KK.
Wyrokiem z 2.10.2018 r., II K 1116/18/P Sąd Rejonowy dla Krakowa - Podgórza w Krakowie uznał D.R. za winnego
popełnienia czynów zarzucanych mu aktem oskarżenia i wymierzył mu kary po 2 lata pozbawienia wolności.
W miejsce jednostkowych kar pozbawienia wolności Sąd Rejonowy wymierzył karę łączną w wysokości 2 lat i 6
miesięcy pozbawienia wolności. Sąd Rejonowy na mocy art. 41a § 2 KK orzekł wobec D.R. zakaz zbliżania się na
odległość mniejszą niż 50 metrów i kontaktowania się z pokrzywdzonymi przez okres 4 lat.
Wyrok uprawomocnił się 28.12.2018 r.
Kasację od powyższego wyroku wywiódł Minister Sprawiedliwości - Prokurator Generalny zaskarżając go w całości
na niekorzyść D.R. i zarzucając mu „rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie przepisów:
1. art. 7 KPK, art. 201 KPK i art. 366 § 1 KPK, polegające na zaniechaniu dopuszczenia uzupełniającej opinii
sądowo - seksuologicznej i dowolne uznanie, że uzyskana w toku postępowania przygotowawczego opinia
z tego zakresu jest pełna;
2. class="MsoNormal">art. 7 KPK, art. 392 § 1 KPK i art. 410 KPK, polegające na błędnym uznaniu, że
bezpośrednie przeprowadzenie na rozprawie dowodu z zeznań świadków jest zbędne;
3. class="MsoNormal">art. 7 KPK i art. 410 KPK, polegające na całkowitym pominięciu przy analizie i ocenie
dowodów mających kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia zeznań pokrzywdzonych;
4. class="MsoNormal">art. 413 § 2 pkt 1 i 2 KPK w zw. z art. 424 § 2 KPK, polegające na wymierzeniu kary
nieodpowiedniej w odniesieniu do szkodliwości czynów;
5. class="MsoNormal">art. 46 § 1 KK, polegające na zaniechaniu obligatoryjnego rozstrzygnięcia o obowiązku
zadośćuczynienia N.S. za doznaną krzywdę, mimo złożenia wniosku w tym przedmiocie przez przedstawiciela
ustawowego wymienionej małoletniej”.
W związku z podniesionymi zarzutami skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i o przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Krakowa - Podgórza w Krakowie.
Kasację od wyroku Sądu Rejonowego złożył również Rzecznik Praw Dziecka, zaskarżając wyrok w całości na
niekorzyść D.R.
14.11.2019 r. Sąd Najwyższy na podstawie art. 34 § 1 KPK w zw. z art. 518 KPK postanowił połączyć do wspólnego
rozpoznania obie kasacje, przy czym na rozprawie kasacyjnej 10.9.2020 r. podjęto decyzję o odrębnym rozpoznaniu
kasacji wniesionych przez Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego oraz Rzecznika Praw Dziecka, co
uwarunkowane było możliwością rozpoznania w tym dniu tylko jednej z nich. W związku z powyższym, przedmiotem
rozpoznania była wyłącznie kasacja Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego.
Obecny na rozprawie kasacyjnej pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego poparł kasację, natomiast obrońca
oskarżonego wyznaczony z urzędu wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Ministra Sprawiedliwości–Prokuratora
Generalnego na niekorzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu dla
Krakowa-Podgórza w Krakowie do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego okazała się zasadna,
dlatego skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego dla Krakowa–Podgórza w Krakowie
i przekazaniem sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania.

Analiza akt sprawy uprawnia do stwierdzenia, że prawidłowość i rzetelność jej rozpoznania przez Sąd Rejonowy była
uwarunkowana sytuacją procesową, jaka zaistniała na rozprawie 2.10.2018 r. Na tej rozprawie otworzono przewód
sądowy, prokurator odczytał akt oskarżenia. Przewodniczący składu orzekającego pouczył oskarżonego o treści art.
175 KPK art. 100 KPK, art. 376 KPK, art. 377 KPK, art. 419 KPK i art. 422 KPK. D.R. przyznał się do zarzucanych
mu czynów i złożył wyjaśnienia, a po odczytaniu mu wyjaśnień z etapu postępowania przygotowawczego, podtrzymał
je. Następnie D.R. złożył „wniosek o dobrowolne poddanie się karze”, postulując wymierzenie mu za każdy z czynów
kary po 2 lata pozbawienia wolności, kary łącznej 2 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz zakazu kontaktowania
się i zbliżania na odległość mniejszą niż 50 metrów od pokrzywdzonych.
Rację ma autor kasacji, że do wydania wyroku w tej sprawie Sąd Rejonowy przystąpił przedwcześnie, bez
wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności tej sprawy, dopuszczając się rażącego naruszenia przepisów prawa
karnego procesowego wskazanych w kasacji, które mogło mieć istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.
Rzeczywiście Sąd zaniechał wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych sprawy. Niewątpliwie dokonanie
ustaleń faktycznych zgodnych z rzeczywistością jest możliwe tylko wtedy, gdy zostaną przeprowadzone wszystkie
niezbędne dowody. W myśl powołanego w pierwszym zarzucie kasacji przepisu art. 366 § 1 KPK, Sąd ma obowiązek
dążyć do wyjaśnienia faktycznych podstaw rozstrzygnięcia, co przejawia się także w prawie do przeprowadzenia
niezbędnych dowodów z urzędu. Dopiero zebrane w myśl powyższych reguł dowody Sąd orzekający ma obowiązek
poddać wszechstronnej ocenie zgodnie z zasadą „swobodnej oceny dowodów" (tak, np. wyrok SN z 28.10.2014 r., III
KK 51/04,
). Z treści uzasadnienia wyroku Sądu Rejonowego wynika, że podstawą ustaleń faktycznych była
m.in. opinia biegłej seksuolog, która została uznana za jasną, pełną i rzetelną.
Opinia biegłej została sporządzona na etapie postępowania przygotowawczego, wówczas, gdy D.R. postawiono
zarzuty popełnienia czynów zabronionych na szkodę N.S. W opinii biegła odwołuje się do wywiadu z badanym oraz
akt sprawy i zgromadzonego w nich materiału dowodowego, który w główniej mierze dotyczył jednej
z pokrzywdzonych. Wprawdzie w aktach sprawy znajdował się już protokół przyjęcia zawiadomienia o popełnieniu
przestępstw na szkodę M.Z., ale opinia ograniczyła się tylko do kwestii wskazanych w postępowaniu dowodowym,
które nie obejmowały drugiej pokrzywdzonej. Przystępując do merytorycznego rozpoznania sprawy Sąd Rejonowy
dysponował już dowodami w postaci zeznania małoletniej M.Z., jej matki, opinii psychologicznej dotyczącej
małoletniej, korespondencji prowadzonej między pokrzywdzonymi. Dowody te wskazywały na zachowania D.R.
wobec małoletniej M.Z., które ujawniało pewien stopień agresji. Poszerzenie materiału dowodowego o tak istotne
okoliczności nakazywało uznać poprzednio pozyskaną opinię za niepełną, bowiem w dacie wydawania opinii biegła
seksuolog nie dysponowała wymienionymi materiałami, które mogły wpływać na treść opinii i ocenę sfery zachowań
seksualnych D.R. Rację ma skarżący, że Sąd Rejonowy, z naruszeniem art. 366 § 1 KPK w zw. z art. 201 KPK uznał,
że opinia jest jasna, pełna i rzetelna, a zatem mogła stanowić podstawę ustaleń faktycznych. W rzeczywistości nie
zweryfikował, czy odnosi się ona do wszystkich zachowań oskarżonego wobec pokrzywdzonych.
Rekonstrukcja stanu faktycznego przez Sąd Rejonowy została dokonana głównie na podstawie dowodów
osobowych, z których żaden (poza wyjaśnieniami oskarżonego) nie został przeprowadzony bezpośrednio przed
sądem orzekającym. Tymczasem SN w licznych orzeczeniach wskazywał, że niedopuszczalne jest odstępstwo od
zasady bezpośredniości w sytuacji, gdy dowód ma istotne znaczenie dla ustalenia winy sprawcy lub dla wymiaru
kary, a także, gdy występują sprzeczności w depozycjach oskarżonego i świadków, zaś przeprowadzenie tego
dowodu nie napotyka na niedające się usunąć przeszkody (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 5.5.2005 r., V KK
379/04,
, z 6.1.1978 r., N 16/77,
, z 28.10.1978 r., Rw 376/78,
z 30.6.1982 r., V KR 94/82,
z 11.5.1988 r. V KRN 879/88). Bezspornym jest, że zeznania świadków mogły mieć zasadnicze znaczenie dla
prawidłowej rekonstrukcji stanu faktycznego, co z kolei rodziło konieczność przeprowadzenia tych dowodów
bezpośrednio na rozprawie.
Podsumowując analizę zasadności zarzutów kasacji zgodzić się należy z jej autorem, że Sąd Rejonowy nie
przeprowadził rzetelnej i kompleksowej oceny zgromadzonego i ujawnionego materiału dowodowego a część
dowodów w tej ocenie zupełnie pominął (chodzi w szczególności o zeznania pokrzywdzonej M.Z.). Przyjęto, że
wyjaśnienia D.R. są wiarygodne, ponieważ przyznał się on do popełnienia zarzucanych mu czynów (co uznano za
kluczową okoliczność łagodzącą). Zeznania świadków również uznano za wiarygodne. Mimo występujących
sprzeczności między tym, jak przedstawiał okoliczności czynów D.R., a tym jak interpretowali je np. rodzice
pokrzywdzonych, Sąd nie ustosunkował się do nich w uzasadnieniu wyroku.

Komentarz
Omówione wyżej zaniechania dotyczące sfery gromadzenia i oceny dowodów stanowiły rażące uchybienia
przepisom prawa procesowego wskazanym w kasacji. Ostatecznie doprowadziły do ukształtowania rozstrzygnięcia
Sądu Rejonowego nie na podstawie całokształtu ujawnionych w trakcie rozprawy dowodów i wynikających z nich
okoliczności, ale jedynie na podstawie części z nich, ocenionych ponadto w sposób dowolny, wybiórczy, bez
należytego ich rozważenia. Jak słusznie podnosi się w kasacji, konsekwencją tego była nienależyta ocena sposobu
i okoliczności popełnienia czynów zarzucanych D.R., jak również rozmiaru wyrządzonej nimi szkody, ważnych
z punktu widzenia stopnia ich społecznej szkodliwości. W tym stanie rzeczy należało uznać, co zresztą słusznie

uczynił Sąd Najwyższy, że rażące naruszenia prawa procesowego wskazane w zarzutach kasacji mogły mieć istotny
wpływ również na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynów zarzucanych oskarżonemu, a co za tym idzie, na
treść zaskarżonego orzeczenia.

Wyrok Sądu Najwyższego z 10.9.2020 r., IV KK 340/19.

Rażące naruszenia prawa procesowego wskazane w zarzutach kasacji mogły mieć istotny wpływ również na ocenę stopnia społecznej szkodliwości czynów zarzucanych oskarżonemu, a co za tym idzie, na treść zaskarżonego orzeczenia. Wyrok Sądu Najwyższego z 10.9.2020 r., IV KK 340/19.