Odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie poza granicami kraju

Artykuł omawia kwestię odszkodowania za niesłuszne aresztowanie poza granicami kraju. Przykładowa sytuacja dotyczy F.C., który został zatrzymany w Meksyku i Hiszpanii na podstawie polskiego nakazu aresztowania. Po uwolnieniu pozwał Skarb Państwa domagając się odszkodowania i zadośćuczynienia. Sądy podjął różne decyzje w tej sprawie, a ostateczne stanowisko zajęł Sąd Najwyższy, orzekając odpowiedzialność Skarbu Państwa za skutki decyzji władz polskich.

Tematyka: odszykodowanie, aresztowanie, niesłuszne aresztowanie, Skarb Państwa, odpowiedzialność, Sąd Najwyższy, odszkodowanie za aresztowanie

Użyty w treści art. 552 § 4 KPK zwrot „tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie” obejmuje swoim zakresem
również zastosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności: na
skutek wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, o którym mowa w art. 607a KPK oraz
na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, chyba że nastąpiło ono na podstawie decyzji
organu Państwa wezwanego w ramach procedury ekstradycyjnej wyłącznie w wyniku naruszenia zobowiązań
wynikających z umowy międzynarodowej (na podstawie której pierwotny wniosek został złożony, które to
naruszenie nie było możliwe do przewidzenia w dacie składania wniosku lub w trakcie jego realizacji) lub
ustaleń (poczynionych na szczeblu dyplomatycznym w przedmiocie konkretnego postępowania
ekstradycyjnego, w przypadku braku umowy w tym zakresie).

Prokurator Prokuratury Okręgowej zarzucił F.C. popełnienie oszustw dotyczących mienia znacznej wartości.
Podejrzany, na wniosek ekstradycyjny strony polskiej i wskutek wydania postanowienia o tymczasowym
aresztowaniu, został zatrzymany w Meksyku i osadzony w zakładzie karnym. Areszt trwał ponad 1,5 roku, jednak
wniosek ekstradycyjny ostatecznie nie został uwzględniony, bowiem miejscowy sąd zarzucił mu braki i stwierdził, że
sprawa nie została w wystarczającym stopniu wyjaśniona. Po zwolnieniu z aresztu F.C. wyjechał z Meksyku i po
upływie 2 lat został aresztowany na podstawie wydanego przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania
w Hiszpanii, gdzie spędził w areszcie ponad 50 dni zanim wydano go Polsce.
W kraju, już po kilku dniach pobytu, podejrzanemu zamieniono środek zapobiegawczy na poręczenie majątkowe,
a wkrótce sąd umorzył postępowanie karne uznając, że doszło do przedawnienia karalności zarzucanych
przestępstw. Wówczas F.C. pozwał Skarb Państwa domagając się zasądzenia odszkodowania w kwocie ponad 782
tys. zł za cały okres tymczasowego aresztowania obejmujący pobyty w zakładach zarówno w Polsce, jak i Hiszpanii
i Meksyku oraz 630 tys. zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę. Zgodnie z art. 552 § 1 KPK, oskarżonemu,
który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwyczajnej został uniewinniony lub skazany na
łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za
doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.
Na mocy art. 552 § 4 KPK, odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie
niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.
Sądy I i II instancji uznały, że F.C. nie ma podstaw prawnych do żądania od Skarbu Państwa odszkodowania
i zadośćuczynienia za czas, gdy przebywał w aresztach innych państw w związku ze złożonym przez polskie władze
wnioskiem ekstradycyjnym lub wydanym przez polski sąd europejskim nakazem aresztowania. Sądy podkreślały, że
stosowanie wobec osoby ściganej jakichkolwiek środków przymusu należy jedynie do kompetencji właściwych
organów państwa obcego i stanowisko władz polskich w tym zakresie nie jest dla nich w żaden sposób wiążące.
W rezultacie F.C. przyznano zadośćuczynienie w wysokości 15 tys. zł jedynie za trwający 5 dni pobyt w polskim
areszcie.
Sąd Najwyższy, rozpoznając kasację obrońcy przedstawił składowi 7 sędziów zagadnienie prawne wymagające
zasadniczej wykładni ustawy:
Czy użyty w treści art. 552 § 4 KPK zwrot „tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie” obejmuje swoim
zakresem również stosowane przez obce państwo wobec osoby ściganej rzeczywiste pozbawienie wolności
na wniosek ekstradycyjny uprawnionego polskiego organu, o którym mowa w art. 593 KPK, lub wskutek
wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania, o którym mowa w art. 607a KPK?
W orzecznictwie wskazuje się, że w rozdziale 58 KPK uregulowane zostało postępowanie następcze o charakterze
szczególnym w stosunku do postępowania określonego w art. 417 KC, w toku którego można dochodzić roszczeń
odszkodowawczych m.in. z tytułu niewątpliwie niesłusznego zatrzymania i tymczasowego aresztowania (zob. wyrok
SA w Krakowie z 19.2.2019 r., II AKa 310/18,
). Przyjmuje się też, że mając na względzie konstytucyjną
zasadę odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez organy władzy publicznej, przepis art. 552 §
4 KPK stanowi podstawę prawną dochodzenia roszczeń z tytułu niewątpliwie niesłusznego tymczasowego
aresztowania stosowanego przez państwo obce w związku z wydaniem przez polski sąd europejskiego nakazu
aresztowania, jeżeli w sprawie wystąpiły przesłanki uzasadniające odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu
Państwa, tj. gdy bezprawne pozbawienie wolności osobistej wynika z niezgodnego z prawem działania polskiego
sądu (zob. wyrok SA we Wrocławiu z 8.11.2017 r., II AKa 310/17,
).

Sąd Najwyższy orzekając w składzie 7-osobowym podzielił to stanowisko uznając, że osobie wobec której
zastosowano niewątpliwie niesłuszne tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przysługuje odszkodowanie
i zadośćuczynienie, również w przypadku gdy pozbawienia wolności dokonało obce państwo na skutek
wydania przez polski sąd europejskiego nakazu aresztowania lub na wniosek ekstradycyjny uprawnionego
polskiego organu. Sąd Najwyższy podkreślił, że bez inicjatywy władz polskich, które przygotowały wniosek
o ekstradycję oraz wydały europejski nakaz aresztowania nie doszłoby do zatrzymania podejrzanego
a następnie umieszczenia go w areszcie przez władze państw, na których terytoriach przebywał. W rezultacie
należy uznać, że w tym przypadku Skarb Państwa jest odpowiedzialny finansowo za skutki decyzji władz
polskich.
Uchwała SN (7) z 25.2.2021 r., I KZP 5/20,

Sąd Najwyższy rozpatrzył zagadnienie dotyczące rozszerzenia pojęcia tymczasowego aresztowania na przypadki działań obcych państw po wydaniu przez polski sąd nakazu aresztowania. Uchwała SN potwierdza odpowiedzialność Skarbu Państwa za niewłaściwe działania władz polskich i przyznaje odszkodowanie za niesłuszne aresztowanie.