Dostęp do danych osobowych w ramach postępowania karnego

Prokurator nie jest uprawniony do udzielania zezwoleń na dostęp organu publicznego do danych o ruchu i danych o lokalizacji do celów postępowania przygotowawczego. TSUE analizuje zgodność z prawem Unii warunków dostępu organów dochodzeniowych do danych o łączności elektronicznej. Orzekając, że dostęp do danych powinien być uzasadniony celem interesu ogólnego, Trybunał podkreśla konieczność ograniczenia zbieranych danych do niezbędnego minimum.

Tematyka: TSUE, dostęp do danych osobowych, postępowanie karnego, dane o ruchu, dane o lokalizacji, organy publiczne, interes ogólny, prokuratura, niezależność, kontrola sądowa, ochrona danych osobowych

Prokurator nie jest uprawniony do udzielania zezwoleń na dostęp organu publicznego do danych o ruchu
i danych o lokalizacji do celów postępowania przygotowawczego. W ocenie TSUE nie spełnia on wymogu
niezależności, między innymi nie będąc bezstronnym wobec stron takiego postępowania.
Stan faktyczny
Estoński sąd skazał H.K. na karę dwóch lat pozbawienia wolności za popełnienie licznych kradzieży, posłużenie się
kartą bankową należącą do innej osoby i dopuszczenie się przemocy wobec osoby uczestniczącej w postępowaniu
sądowym. Protokoły, na których opiera się ustalenie popełnienia tych przestępstw, zostały sporządzone
w szczególności na podstawie danych o łączności elektronicznej, zgodnie z § 1111 ust. 2 estońskiej ustawy
o łączności elektronicznej (dalej: UŁE). Estoński Sąd Najwyższy wyraził wątpliwości, co do zgodności z prawem Unii
warunków, w jakich organy dochodzeniowe uzyskały dostęp do tych danych. Dotyczą one kwestii tego, czy okres,
w odniesieniu do którego organy dochodzeniowe miały dostęp do danych, stanowi kryterium pozwalające ocenić
wagę ingerencji, jaką stanowi ten dostęp, w prawa podstawowe podmiotów danych. Ponadto, czy estońska
prokuratura stanowi „niezależny” organ administracyjny w rozumieniu wyroku TSUE z 21.12.2016 r., C-203/15 i C-
698/15, EU:C:2016:970 w sprawie Tele2 Sverige i Watson i in. ?
Zakres dostępu
W odniesieniu do warunków, na jakich organy władzy publicznej mogą, do celów zapobiegania, dochodzenia,
wykrywania i karania przestępstw, uzyskać dostęp do danych o ruchu i danych o lokalizacji zatrzymywanych przez
dostawców usług łączności elektronicznej na podstawie środka podjętego zgodnie z art. 15 ust. 1 dyrektywy
Parlamentu Europejskiego i Rady 2002/58/WE z 12.7.2002 r. dotyczącej przetwarzania danych osobowych i ochrony
prywatności w sektorze łączności elektronicznej (dyrektywy o prywatności i łączności elektronicznej) (Dz.Urz. UE L
z 2002 r. Nr 201, s. 37 ze zm.; dalej: dyrektywa 2002/58/WE), Trybunał orzekł, że taki dostęp może zostać przyznany
tylko wtedy, gdy dane te są zatrzymywane przez tych dostawców w sposób zgodny z tym przepisem (wyrok
TSUE z 6.10.2020 r., La Quadrature du Net i in., C-511/18,
, C‑ 512/18 i C-520/18, EU:C:2020:791, pkt 167).
Z orzecznictwa TSUE wynika również, że art. 15 ust. 1 w zw. z art. 7, 8 i 11 oraz art. 52 ust. 1 Karty praw
podstawowych Unii Europejskiej (2012/C 326/02) z 26.10. 2012 r. (Dz.Urz. UE C z 2012 r. Nr 326, s. 391; dalej: KPP)
stoi na przeszkodzie regulacjom przewidującym w tych celach prewencyjne uogólnione i niezróżnicowane
zatrzymywanie danych o ruchu i danych o lokalizacji (wyrok La Quadrature du Net i in., pkt 168). Z orzecznictwa
TSUE wynika, po pierwsze, że dostęp organów władzy publicznej do danych osobowych zatrzymywanych przez
dostawców usług łączności elektronicznej na podstawie środka zgodnego z tymi przepisami może być uzasadniony
jedynie celem interesu ogólnego, dla którego ci dostawcy usług zostali zobowiązani do takiego zatrzymywania
(wyrok La Quadrature du Net i in., pkt 166). Po drugie, Trybunał orzekł, że możliwość uzasadnienia przez państwa
członkowskie ograniczenia praw i obowiązków przewidzianych zwłaszcza w art. 5, 6 i 9 dyrektywy 2002/58/WE
należy oceniać, badając wagę ingerencji, jaką stanowi takie ograniczenie, oraz sprawdzając, czy znaczenie celu
interesu ogólnego, do którego zmierza to ograniczenie, pozostaje jest proporcjonalne (wyrok La Quadrature du Net
i in., pkt 131).
Zdaniem TSUE jedynie cele w postaci zwalczania poważnej przestępczości lub zapobiegania poważnym
zagrożeniom dla bezpieczeństwa publicznego mogą uzasadniać dostęp organów władzy publicznej do zbioru danych
o ruchu lub danych o lokalizacji, które mogą dostarczyć informacji o połączeniach wykonywanych przez użytkownika
środka łączności elektronicznej lub o lokalizacji używanych przez niego urządzeń końcowych i umożliwiają
wyciągnięcie precyzyjnych wniosków na temat życia prywatnego osób, których dane dotyczą (wyrok TSUE
z 2.10.2018 r., C-207/16, Ministerio Fiscal, EU:C:2018:788, pkt 54).
Trybunał orzekł, że art. 15 ust. 1 dyrektywy 2002/58/WE w zw. z art. 7, 8 i 11 oraz art. 52 ust. 1 KPP należy
interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym umożliwiającym dostęp organów
władzy publicznej do zbioru danych o ruchu lub danych o lokalizacji, które mogą dostarczyć informacji
o połączeniach wykonywanych przez użytkownika środka łączności elektronicznej lub o lokalizacji
używanego przez niego urządzenia końcowego oraz umożliwić wyciągnięcie precyzyjnych wniosków na
temat jego życia prywatnego, do celów zapobiegania, dochodzenia, wykrywania i karania przestępstw, bez
ograniczania takiego dostępu do postępowań mających na celu zwalczanie poważnej przestępczości lub
zapobieganie poważnym zagrożeniom bezpieczeństwa publicznego, niezależnie od długości okresu, na jaki
wniesiono o dostęp do takich danych, oraz ilości i rodzaju danych dostępnych przez taki okres.
Zezwolenie udzielone przez prokuraturę

W celu zapewnienia w praktyce pełnej zgodności z tymi warunkami ważne jest, aby dostęp właściwych organów
państwowych do zatrzymanych danych był uzależniony od uprzedniej kontroli sądu lub niezależnego organu
administracyjnego, a decyzja tego sądu lub organu była wydawana na uzasadniony wniosek owych organów,
złożony w szczególności w ramach postępowań mających na celu zapobieganie, wykrywanie lub karanie
przestępstw.
Trybunał stwierdził, że zwłaszcza w przypadku dochodzenia karnego, taka kontrola wymaga, aby sąd lub organ był
w stanie zapewnić właściwą równowagę pomiędzy z jednej strony interesami związanymi z potrzebami
dochodzenia w ramach zwalczania przestępczości, a z drugiej strony prawami podstawowymi do poszanowania
życia prywatnego i ochrony danych osobowych osób, których dane są udostępniane. Jeżeli kontrola ta jest
dokonywana nie przez sąd, lecz przez niezależny organ administracyjny, musi on posiadać status pozwalający mu
działać przy wykonywaniu swoich obowiązków w sposób obiektywny i bezstronny i w tym celu powinien pozostawać
poza jakimkolwiek wpływem z zewnątrz (wyrok TSUE z 9.3.2010 r., C-518/07 Komisja/Niemcy, EU:C:2010:125, pkt
25).
Trybunał podkreślił, że prokuratura ma za zadanie nie rozstrzyganie sporu przy zachowaniu całkowitej niezależności,
ale, ewentualnie, jako strona postępowania, która wnosi akt oskarżenia, skierowanie sporu do właściwego sądu.
Okoliczność, że prokuratura, zgodnie z przepisami regulującymi jej kompetencje i status, jest zobowiązana do
weryfikacji okoliczności obciążających i odciążających, do zapewnienia zgodności z prawem postępowania
przygotowawczego i działania wyłącznie zgodnie z ustawą i własnymi przekonaniami, nie może wystarczyć do
przyznania jej statusu strony trzeciej w stosunku do spornych interesów. Zdaniem TS z powyższego wynika, że
prokuratura nie jest w stanie przeprowadzić uprzedniej kontroli.
Trybunał orzekł, że art. 15 ust. 1 dyrektywy 2002/58/WE w zw. z art. 7, 8 i 11 oraz art. 52 ust. 1 KPP należy
interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on przepisom krajowym przyznającym prokuraturze, której
zadaniem jest kierowanie postępowaniem przygotowawczym oraz sprawowanie, w stosownych przypadkach,
funkcji oskarżyciela publicznego w ramach późniejszego postępowania, kompetencję do udzielania zezwoleń
na dostęp organu publicznego do danych o ruchu i danych o lokalizacji do celów postępowania
przygotowawczego.

Komentarz
Niniejszy wyrok TSUE jest bardzo ważny dla trwającej, również w Polsce, dyskusji dotyczącej dostępu organów
krajowych do przechowywanych danych o łączności elektronicznej obywateli (obowiązek polegający na
zatrzymywaniu i przechowywaniu danych o ruchu oraz danych dotyczących lokalizacji został przewidziany w polskim
prawie w art. 180a ustawy z 16.7.2004 r.Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 2460).
W niniejszym wyroku TSUE kontynuuje dotychczasową linię orzeczniczą utrzymując, że dostęp do takich danych
powinien być realizowany na podstawie obiektywnych kryteriów oraz musi być ograniczony celem interesu ogólnego,
jakim jest przykładowo zwalczanie poważnej przestępczości. Trybunał szczegółowo wyjaśnił, że jeśli przepisy
krajowe spełniają wymóg interesu ogólnego, to właściwe organy powinny dodatkowo zapewnić w każdym
indywidualnym przypadku, aby zarówno dana kategoria, jak i okres, na jaki wniesiono o dostęp do nich, były
ograniczone do tego, co jest ściśle niezbędne do celów danego dochodzenia.
W niniejszym wyroku TSUE analizował również pojęcie „niezależności” w odniesieniu do prokuratury jako organu,
który jest odpowiedzialny za przeprowadzenie uprzedniej kontroli oraz udziela zezwolenia na uzyskanie danych
osobowych od dostawcy elektronicznych usług telekomunikacyjnych. Z dotychczasowego orzecznictwa Trybunału
wynika, że zwłaszcza w dziedzinie prawa karnego wymóg niezależności oznacza, że organ odpowiedzialny za tę
uprzednią kontrolę, po pierwsze, nie jest zaangażowany w prowadzenie danego dochodzenia karnego, a po drugie,
zajmuje neutralną pozycję wobec stron postępowania karnego. Wydaje się, że trafnie TS przyjął w niniejszym
wyroku, poprzedzając swoje stanowisko szczegółową analizą, że prokuratura nie spełnia powyższe wymogu
niezależności.

Wyrok TSUE z 2.3.2021 r., C-746/18,
- Prokuratuur (Warunki dostępu do danych związanych
z komunikacją elektroniczną)

Wyrok TSUE stanowi istotny wkład w debatę nad dostępem organów krajowych do danych o łączności elektronicznej. Trybunał podkreśla konieczność uprzedniej kontroli sądowej lub niezależnego organu administracyjnego w celu zapewnienia równowagi między interesami dochodzenia a prawami podstawowymi jednostek. Prokuratura nie spełnia wymogu niezależności w udzielaniu zezwoleń na dostęp do danych osobowych.