Zagadnienie prawne a brak związku przyczynowego z rozpoznawaną sprawą

Tematyka: Sąd Najwyższy, zagadnienie prawne, wykładnia, art. 190a § 2 KK, interpretacja, Sąd Rejonowy, postanowienie, pytanie prawne, interpretacyjne

Sąd Najwyższy dokonuje wykładni określonego przepisu lub przepisów tylko w związku ze sprawą, w której
usunięcie wątpliwości prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie. Nie udziela zaś w tym trybie
odpowiedzi na pytania o charakterze abstrakcyjnym, choćby miały one istotne znaczenie dla praktyki.
Opis stanu faktycznego
Przedstawione przez Sąd Rejonowy w W. zagadnienie prawne wyłoniło się na tle następującej sytuacji procesowej.
Po rozpoznaniu zawiadomienia złożonego przez B.W., funkcjonariusz Komendy Rejonowej Policji W.,
postanowieniem z 17.12.2019 r., odmówił na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK, wszczęcia dochodzenia, wobec braku
znamion czynu zabronionego, w sprawie o „usiłowanie doprowadzenia w bliżej nieokreślonym miejscu i czasie, lecz
nie później niż 2.12.2019 r., w celu osiągnięcia korzyści majątkowej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem
spółki A. sp. z o.o. w bliżej nieokreślonej kwocie przez wprowadzenie w błąd spółki i wysyłanie nierzetelnych
wiadomości e-mail”, a mianowicie o czyn z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 286 § 1 KK. Postanowienie to zostało
zatwierdzone przez prokuratora Prokuratury Rejonowej w W. 27.12.2019 r.
Zażalenie na to postanowienie wniosła B.W., jako wiceprezes Zarządu Spółki A., w którym wskazała, że „przestępczy
proceder jest kontynuowany" i są kolejne osoby, „które dostały maila podszywającego się pod nazwę A. sp. z o.o.”
(dotyczyło to zarówno osób fizycznych, jak i podmiotów prowadzących działalność gospodarczą). Skarżąca
przedstawiła skany maili, jakie spółka dostała od osób, które ją ostrzegały i stąd też, zdaniem skarżącej, sprawa
wymagała dalszego wyjaśnienia przez rzetelne jej rozpoznanie.
Podczas rozpoznawania wskazanego zażalenia, Sąd Rejonowy w W., doszedł do przekonania, że w sprawie wyłoniło
się zagadnienie prawne wymagające zasadniczej wykładni ustawy i w związku z tym, na podstawie art. 441 § 1 KPK,
przekazał je Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia w postaci następującego pytania:
Czy przez osobę, o której mowa w art. 190a § 2 KK, należy rozumieć wyłącznie osobę fizyczną, czy też osobę
prawną albo instytucję państwową lub samorządową, albo inną jednostkę organizacyjną, której odrębne przepisy
przyznają zdolność prawną przy założeniu, że sprawca podszywa się pod tę osobę, instytucję albo jednostkę,
wykorzystując jej «inne dane osobowe» w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej, przy czym pojęcie «inne dane
osobowe» należy rozumieć szerzej, niż to czynią przepisy ustawy z 10.5.2018 r. o ochronie danych osobowych (t.j.
Dz.U. z 2019 r. poz. 1781; dalej: OchrDanychU) oraz Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)
2016/679 z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych
i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr
119, s. 1, dalej: RODO).
Uzasadniając konieczność zwrócenia się do Sądu Najwyższego w tym trybie, Sąd Rejonowy zauważył, że
w literaturze dominuje stanowisko, zgodnie z którym przedmiotem ochrony art. 190a § 2 KK jest wolność osoby
fizycznej, na co wskazuje nie tylko umiejscowienie tego przepisu w Rozdziale XXIII KK „Przestępstwa przeciwko
wolności”, ale także zestaw znamion wskazujących, że chroni on człowieka, a nie inne podmioty. Dokonując jednak
analizy pojęcia „inne dane osobowe”, Sąd powziął wątpliwość, co do zasadności takiego stanowiska. Zdaniem
pytającego „Zakładając (...), że ustawodawca tworząc przepis art. 190a § 2 KK odwołał się do ustawowej definicji
danych osobowych, zawartej w poprzednio obowiązującej ustawie o ochronie danych osobowych (art. 6 ust. 1
OchrDanychU16), a więc przyjął, że „danymi osobowymi są wszelkie informacje dotyczące zidentyfikowanej osoby
fizycznej lub możliwej do zidentyfikowania osoby fizycznej, stosowanie przepisu art. 190a § 2 KK wobec innych osób,
niż osoby fizyczne, będzie wykluczone". Niemniej, mając na uwadze wynik wykładni językowej, według której pojęcie
„danych osobowych” ogranicza się do pojęć synonimów takich jak: tożsamość, personalia, zaś „dane” to nic innego
jak informacje, fakty, Sąd zauważył, że „przy szerokiej interpretacji omawianego pojęcia, możliwe byłoby uznanie, że
osoba prawna, instytucja państwowa lub samorządowa albo jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy
przyznają zdolność prawną, należy do kręgu pokrzywdzonych przestępstwem z art. 190a § 2 KK. Biorąc pod uwagę
powyższe założenie „organy stosujące prawo, w tych samych okolicznościach (tzw. kradzież tożsamości),
zagwarantowałyby zasadę równego traktowania innym podmiotom, niż osoby fizyczne". W ocenie Sądu, od
odpowiedzi na zadane pytanie zależeć będzie, czy w prowadzonym postępowaniu, spółka A. sp. z o.o. w W.
„korzystać będzie ze statusu pokrzywdzonego, co w świetle art. 306 § 1a pkt 1 i 3 KPK rzutować będzie na formę
rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego".

Prokurator Prokuratury Krajowej w piśmie z 29.9.2020 r. wniósł o odmowę podjęcia uchwały, podkreślając, że
w sprawie nie zostały spełnione warunki określone w art. 441 § 1 KPK, albowiem wątpliwości interpretacyjne, jakie
przedstawił Sąd Rejonowy w W. mogą zostać wyjaśnione powszechnie obowiązującymi regułami interpretacyjnymi.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu 27.1.2021 r., przekazanego na podstawie art. 441 § 1
KPK przez Sąd Rejonowy w W., postanowieniem z 23.7.2020 r., zagadnienia prawnego wymagającego zasadniczej
wykładni ustawy, a mianowicie: „Czy przez osobę, o której mowa w art. 190a § 2 KK, należy rozumieć wyłącznie
osobę fizyczną, czy też osobę prawną albo instytucję państwową lub samorządową, albo inną jednostkę
organizacyjną, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną przy założeniu, że sprawca podszywa się pod tę
osobę, instytucję albo jednostkę, wykorzystując jej «inne dane osobowe» w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej,
przy czym pojęcie «inne dane osobowe» należy rozumieć szerzej, niż to czynią przepisy OchrDanychU oraz
RODO?”, postanowił odmówić podjęcia uchwały.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego stanowisko prokuratora Prokuratury Krajowej, zgodnie z którym w niniejszej sprawie nie
zachodzą warunki do podjęcia uchwały w trybie art. 441 § 1 KPK, jest trafne.
Skuteczne wystąpienie przez sąd odwoławczy z pytaniem prawnym następuje jedynie wtedy, gdy spełnione są
łącznie wszystkie przesłanki wskazane w tym przepisie. Pytania prawne powinny być formułowane jedynie wówczas,
gdy przy rozpoznawaniu środka odwoławczego wyłoni się zagadnienie prawne, czyli wystąpi istotny problem
interpretacyjny związany z wykładnią przepisu, który w praktyce jest z merytorycznego punktu widzenia rozbieżnie
postrzegany, albo też przepisu sformułowanego wadliwie lub niejasno. Ponadto, co w tej sprawie ma zasadnicze
znaczenie, musi istnieć bezpośredni związek między przedstawionym zagadnieniem prawnym a rozpoznawaną przez
sąd odwoławczy sprawą, przy czym wyjaśnienie wątpliwości interpretacyjnych musi być niezbędne dla
rozstrzygnięcia sprawy. Należy pamiętać, że Sąd Najwyższy dokonuje wykładni określonego przepisu lub przepisów
tylko w związku ze sprawą, w której usunięcie wątpliwości prawnych pozwoli na prawidłowe jej rozstrzygnięcie. Nie
udziela zaś w tym trybie odpowiedzi na pytania o charakterze abstrakcyjnym, choćby miały one istotne znaczenie dla
praktyki (postanowienie Sądu Najwyższego z 19.1.2012 r., I KZP 20/11,
; R. A. Stefański, Instytucja pytań
prawnych do Sądu Najwyższego w sprawach karnych, Kraków 2001, s. 264-299).
W przedmiotowej sprawie prowadzono postępowanie, którego celem było sprawdzenie, czy w ogóle jest
dopuszczalne wszczęcie śledztwa lub dochodzenia, czy też należy odmówić jego wszczęcia, a więc czy zachodzi
sytuacja uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa, czy też nie. Postępowanie miało więc na celu
ustalenie czy opisane w złożonym zawiadomieniu o przestępstwie zachowania wyczerpywały znamiona konkretnego
typu czynu zabronionego. Postanowieniem z 17.12.2019 r. odmówiono, na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 KPK,
wszczęcia dochodzenia wobec braku znamion czynu zabronionego z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 286 § 1 KK.
Wniesionym zażaleniem zakwestionowano prawidłowość tego rozstrzygnięcia, podniesiono określone zarzuty
i wnioski, co do jego zasadności. Przedmiotem kontroli Sądu Rejonowego, jako sądu odwoławczego, jest więc tylko
i wyłącznie postanowienie kończące postępowanie sprawdzające w zakresie podejrzenia popełnienia przestępstwa
z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 286 § 1 KK. Powzięte natomiast przez Sąd Rejonowy wątpliwości dotyczą całkowicie
innego zagadnienia, a mianowicie rozumienia znaczenia pojęcia „osoby”, o której mowa w art. 190a § 2 KK. Należy
podkreślić, że rolą sądu rozpoznającego zażalenie w tym trybie, nie jest ocena prawidłowości stosowanej kwalifikacji
prawnej przez organ prowadzący postępowanie, szczególnie w sytuacji, gdy nie został w sprawie zgromadzony
jakikolwiek materiał dowodowy, który mógłby być oceniany pod względem prawnym.
Zajęcie przez Sąd Najwyższy stanowiska w kwestii zaprezentowanych przez Sąd odwoławczy wątpliwości nie ma
więc znaczenia dla merytorycznego rozpoznania wniesionego środka odwoławczego, a samo zagadnienie prawne
nie pozostaje w związku przyczynowym z rozstrzyganą sprawą (postanowienie Sądu Najwyższego z 26.2.2004 r.,
I KZP 41/03,
).

Komentarz
Trafność decyzji Sądu Najwyższego w rzeczy samej jest bezdyskusyjna. Otóż, redakcja art. 190a § 2 KK
jednoznacznie wskazuje, że podszywanie się dotyczy osoby fizycznej. W dyspozycji przepisu jest mowa o jej
wizerunku i jej danych osobowych. Z natury rzeczy, nie może odnosić się do podmiotów innych niż osoby fizyczne.
Wyklucza to wszelkie jednostki organizacyjne, niezależnie od tego czy posiadają one osobowość prawną, czy też nie,
organy administracji państwowej oraz samorządowej i inne. Można jedynie wyrazić zdziwienie, że Sąd Rejonowy nie
poradził sobie z zagadnieniem należytego rozumienia znaczenia pojęcia „osoby” w świetle art. 190a § 2 KK.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 27.1.2021 r., I KZP 6/20,

Zajęcie przez Sąd Najwyższy stanowiska w kwestii zaprezentowanych przez Sąd odwoławczy wątpliwości nie ma znaczenia dla merytorycznego rozpoznania wniesionego środka odwoławczego, a samo zagadnienie prawne nie pozostaje w związku przyczynowym z rozstrzyganą sprawą. Trafność decyzji Sądu Najwyższego w rzeczy samej jest bezdyskusyjna, gdyż redakcja art. 190a § 2 KK jednoznacznie wskazuje, że podszywanie się dotyczy osoby fizycznej...