Pozbawienie wolności i ograniczenie wolności karą sekwencyjną

Publikacja omawia kwestię pozbawienia wolności i ograniczenia wolności jako kary sekwencyjnej. Analizuje zagadnienie orzekania dwóch kar za jedno przestępstwo oraz kontrowersje związane z interpretacją art. 37b KK. Przedstawione są argumenty Sądu Najwyższego w kontekście wykładni językowej i systemowej dotyczącej tej kary.

Tematyka: kara sekwencyjna, pozbawienie wolności, ograniczenie wolności, art. 37b KK, interpretacja prawa karnego, Sąd Najwyższy

Fakt, że za jedno przestępstwo w oparciu o art. 37b KK wymierza się dwie kary nie prowadzi do wniosku, iż
dochodzi do dwóch skazań. Mianowicie, skazanie jest jedno, tyle tylko, że sankcja orzekana w związku z nim
składa się z dwóch elementów, którymi są dwie różne kary, wymienione w różnych punktach art. 32 KK.
Opis stanu faktycznego
Sąd Rejonowy Poznań Nowe Miasto i Wilda wyrokiem z 28.3.2018 r., III K 134/18 uznał T.P. za winnego dwóch
przestępstw wypełniających dyspozycje art. 209 § 1 KK i za każde z nich stosując art. 37b KK wymierzył mu kary po
2 miesiące pozbawienia wolności i po 6 miesięcy ograniczenia wolności. Na podstawie art. 85 § 1 i 2 KK w zw. z art.
86 § 1 i 3 KK i art. 87 § 2 KK orzeczone kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności połączył, wymierzając
karę łączną 2 miesięcy pozbawienia wolności oraz 6 miesięcy ograniczenia wolności, Na podstawie art. 86 § 3 KK
w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK zobowiązał oskarżonego do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na
utrzymanie małoletniej córki A.P.
Apelację wniósł prokurator zaskarżając go na korzyść oskarżonego i podnosząc naruszenie art. 37b zdanie drugie
KK, który wprost wyłącza orzekanie obok tzw. kary mieszanej obowiązków probacyjnych wynikających z art. 69–75
KK także w przypadku orzekania kary łącznej w trybie art. 87 § 2 KK.
Sąd Okręgowy w Poznaniu, po rozpoznaniu apelacji prokuratora, wyrokiem z 28.8.2018 r., XVII Ka 768/18 utrzymał
w mocy zaskarżony wyrok i rozstrzygnął o kosztach sądowych.
Kasację na korzyść skazanego wywiódł Prokurator Rejonowy Poznań – Nowe Miasto w Poznaniu, zarzucając rażące
naruszenie prawa materialnego, które miało istotny wpływ na treść orzeczenia, a mianowicie art. 37b zdanie drugie
KK. W konsekwencji wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji, wniesionej przez prokuratora na korzyść oddalił kasację, jako oczywiście
bezzasadną.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest oczywiście bezzasadna, jednak ze względu na doniosłość spornej
w niniejszej sprawie kwestii Sąd Najwyższy uznał za celowe sporządzenie uzasadnienia.
Należało w pierwszej kolejności odnotować, że argumentacja skarżącego sprowadza się do kilku twierdzeń, które
mają uzasadnić stanowisko o wadliwości zarówno zaskarżonego wyroku, jak i utrzymanego nim w mocy wyroku
Sądu I instancji. Zdaniem prokuratora wywody Sądu I instancji pozostają w sprzeczności z wykładnią językową.
Ponadto, kasacja przyjmuje założenie wyartykułowane w wyroku Sądu Najwyższego z 29.5.2018 r., II KK 155/18,
w myśl którego „bezsprzecznie kara sekwencyjna pozbawienia wolności i ograniczenia wolności wymierzona
zostaje w oparciu o art. 37b KK jako jedna kara. Nie można jej traktować, jako dwóch odrębnych i niezależnych
skazań na kary określone w art. 32 pkt 2 i art. 32 pkt 3 KK”. Poza tym, w zakresie dopuszczalności orzeczenia
obowiązku obok kary łącznej w sytuacji, gdy jego orzeczenie nie jest dopuszczalne obok kar jednostkowych,
skarżący posłużył się analogią związaną z niedopuszczalnością warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej
pozbawienia wolności, wymierzonej na podstawie art. 87 § 2 KK, gdy żadna z kar pozbawienia wolności
stanowiących element jednostkowych sekwencyjnych kar wymierzonych na podstawie art. 37b KK, nie została
orzeczona z warunkowym zawieszeniem wykonania. Takie stanowisko zostało wyrażone w piśmiennictwie (zob. P.
Kardas [w:] W. Wróbel, A. Zoll, red., Komentarz do Kodeksu karnego, WK 2016, teza 43 do art. 87 KK).
Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku wyraził pogląd, że nie tylko art. 86 § 3 KK nie stanowi przeszkody orzeczenia
obowiązku w związku z orzeczeniem kary łącznej ograniczenia wolności na podstawie art. 87 § 2 KK, ale przeszkodą
taką nie jest, wbrew twierdzeniu autora apelacji, zdanie drugie art. 37b KK. Stanowisko to jest w całości trafne.
Przede wszystkim należało jednak stwierdzić, że skarżący nie ma racji przywołując na poparcie swojego stanowiska
sformułowanie zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z 29.5.2018 r., II KK 155/18,
.
Trafnie Sąd Najwyższy w wyroku z 25.4.2019 r., V KK 173/19 wskazał, że w przepisie art. 37b KK nie chodzi o jedną,
ale o dwie kary wymierzane kumulatywnie. Stosując wskazany przepis sąd orzeka w rzeczy samej dwie odrębne
kary. Każda z nich zachowuje swój odrębny byt. Sytuacja jest tu analogiczna, jak w wypadku orzekania za
przestępstwo kary pozbawienia wolności i grzywny. Sąd Najwyższy w powołanym wyroku właściwie podniósł również
argument natury gramatycznej i systemowej, wynikający ze zdania trzeciego zawartego w art. 37b KK, gdzie

określono kolejność wykonania kar orzeczonych na podstawie tego przepisu, a także systemowy, zawarty w art. 17a
KKW, gdzie mowa o skierowaniu do wykonania kar określonych w art. 37b KK i art. 87 § 2 KK.
Powyższe względy przekonują, że nie ma racji skarżący twierdząc, iż na podstawie art. 37b KK orzekana jest jedna
kara. Przepis ten stanowi podstawę do łącznego, kumulatywnego orzeczenia dwóch różnych kar, co do których
obowiązują zasady orzekania i wykonywania wynikające z przepisów ogólnych, chyba że zostały zmodyfikowane
przez jakikolwiek przepis szczególny. Takie modyfikacje wynikają właśnie z art. 37b KK zdanie drugie i trzecie, jak
również z art. 17a KKW. Należy zarazem odnotować, że teza o tym, iż art. 37b KK reguluje instytucję, w ramach
której kara ograniczenia wolności wymierzana jest jako kara kumulatywna z karą pozbawienia wolności wyrażona
została także w piśmiennictwie (zob. J.B. Stefańska [w:] M. Filar, red., Kodeks karny. Komentarz, WK 2016, teza 1 do
art. 37b).
Z przedstawionych wyżej względów, każda regulacja szczególna dotycząca kar orzekanych jednocześnie w oparciu
o art. 37b KK, powinna być rozważona w kontekście tego, której z nich dotyczy. Uwaga ta odnosi się w szczególności
do zdania drugiego zawartego w rozważanym przepisie, który stanowi, że „przepisów art. 69–75 nie stosuje się”.
Trzeba podkreślić, iż wykładnia językowa, na którą powołuje się skarżący, wcale nie prowadzi do prezentowanego
w kasacji stanowiska. Jeżeli bowiem przyjąć założenie o tym, że na podstawie art. 37b KK w ramach jednej instytucji,
stanowiącej szczególnego rodzaju sankcję, orzekane są, jak wywiedziono wyżej, dwie różne kary, należy oczekiwać,
że łączne powołanie określonej grupy przepisów, dotyczących w istocie jednego zagadnienia, których przepisów nie
stosuje się, dotyczy tej kary, do której wszystkie te przepisy mają zastosowanie.
Przeciwko zarzutowi zawartemu w kasacji przemawiają także inne argumenty, związane z wykładnią systemową
i celowościową. Twierdzenie o niemożności zastosowania art. 69–75 KK do kary ograniczenia wolności jest
twierdzeniem pustym o tyle, że zdecydowana większość przepisów dotyczących warunkowego zawieszenia
wykonania kary pozbawienia wolności z samej istoty nie może mieć zastosowania do kary ograniczenia wolności.
W rzeczywistości zastosowanie do kary ograniczenia wolności miałaby jedynie część wymienionych przepisów,
zawartych w art. 72 KK oraz art. 74 KK.
Powołane argumenty prowadzą do wniosku, że stanowisko Sądu Okręgowego w Poznaniu w rozważanym zakresie
jest trafne, a co za tym idzie, chybiony jest podniesiony w kasacji zarzut dotyczący naruszenia art. 37b KK.
Należy jednocześnie uznać, że rację miał Sąd odwoławczy także i w tej części swoich rozważań, w których stwierdził,
że art. 86 § 3 KK, mający zastosowanie przy orzekaniu kary łącznej ograniczenia wolności, uprawnia do określenia
obowiązków wymienionych w art. 72 § 1 pkt 2–7a KK także wówczas, gdy obowiązki te nie zostały nałożone
w związku z orzeczeniem kar jednostkowych ograniczenia wolności. Trzeba ponadto przyjąć, że art. 86 § 3 KK ma
zastosowanie zarówno do kary łącznej ograniczenia wolności orzekanej samoistnie, jak i do takiej kary
orzekanej, jako składnik kary mieszanej. W tym zakresie przepis ten nie zawiera wyłączenia. Poza tym, żadne
względy o charakterze systemowym lub celowościowym nie prowadzą do ograniczenia jego stosowania do orzekania
kary ograniczenia wolności w zależności od tego, czy kary jednostkowe ograniczenia wolności orzeczono, jako
samoistne, czy wchodzące w skład sekwencji kar. Mimo, że ustawodawca nie użył w art. 86 § 3 KK zastrzeżenia
w postaci wskazania zbliżonego do zawartego w art. 90 § 1 KK, a więc „chociażby orzeczono je tylko, co do jednego
ze zbiegających się przestępstw” (podobne użyto także w art. 89a § 2 KK), czy też innego np. „nawet gdyby nie
orzeczono ich, co do żadnego ze zbiegających się przestępstw”, brzmienie przepisu jest jednoznaczne. Zważywszy
na jego literalne brzmienie należy przyjąć, że w art. 86 § 3 KK chodzi zarówno o możliwość nałożenia obowiązków
w sytuacji, kiedy w ogóle ich nie nałożono w związku z karami jednostkowymi ograniczenia wolności, jak i wówczas,
kiedy obowiązki takie nałożono, zaś sąd orzekający karę łączną ograniczenia wolności dostrzega potrzebę nałożenia
obowiązków takich samych lub innych.

Komentarz
Z pewnością nie budzi wątpliwości fakt, że art. 32 KK w zawartym w tym przepisie katalogu nie zawiera kary
sekwencyjnej, o której mowa w art. 37b KK. Wymienia natomiast zarówno karę pozbawienia wolności (art. 32 pkt 3
KK), jak i karę ograniczenia wolności (art. 32 pkt 2 KK). Oczywiście, przy mankamentach stosowania argumentacji
a rubrica w aktualnym systemie prawa trzeba przyjąć, że warunek istnienia określonej sankcji karnej, niezależnie od
tego czy jest to kara, czy inny środek oddziaływania o charakterze penalnym, jest spełniony także wówczas, gdy jest
ona wskazana w innym przepisie ustawy karnej, aniżeli przewidującym katalog kar. Wydaje się jednak, że na gruncie
art. 37b KK taki problem nie występuje, gdyż przepis ten stanowi o wymierzeniu kary pozbawienia wolności
i ograniczenia wolności za jedno przestępstwo. Nie określa innej kary, poza przewidzianymi w katalogu zawartym
w art. 32 KK, określa natomiast przesłanki orzeczenia dwóch kar, jako jednej sankcji.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 4.1.2021 r., V KK 254/19

Sąd Najwyższy uznał, że kara sekwencyjna to dwie kary wymierzone kumulatywnie, a nie jedna kara. Wnioski wynikające z analizy art. 37b KK mają istotne znaczenie dla orzekania i wykonywania kar. Publikacja stanowi ciekawe studium przypadku dotyczące interpretacji prawa karnego.