Brak wątpliwości w zakresie okoliczności czynu i winy podstawą wyroku nakazowego

Tematyka: art. 335 § 1 KPK, wyrok nakazowy, brak wątpliwości, alimentacja, karalność, kontrolowana praca, kasacja, Sąd Najwyższy

Rozpoznanie sprawy w trybie określonym art. 335 § 1 KPK wymaga, aby okoliczności popełnienia czynu
i wina oskarżonego nie budziły wątpliwości. Przesłanka braku wątpliwości obejmuje nie tylko ustalenia
w zakresie sprawstwa czynu, ale wszelkich okoliczności mających wpływ na dokonanie jego właściwej oceny
prawnej.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem nakazowym z 9.7.2019 r., II K 930/19, Sąd Rejonowy w Zabrzu uznał K.S. za winnego tego, że uchylał się
od wykonania obowiązku alimentacyjnego określonego wyrokiem Sądu Rejonowego w Zabrzu z 26.3.2009 r., III RC
115/09, przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości (w każdym z podanych dwóch okresach)
stanowiła równowartość najmniej 3 świadczeń okresowych, narażając w ten sposób uprawnione małoletnie dzieci J.
i A.F. na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. czynu z art. 209 § 1 KK i 209 § 1a KK:
1. w okresie od 4.12.2014 r. do 6.8.2016 r.., za który wymierzył karę roku ograniczenia wolności,
2. w okresie od 13.2,2018 r. do 23.5.2019 r., za który wymierzył karę 6 miesięcy ograniczenia wolności.
Na podstawie art. 85 § 1 KK i art. 86 § 1 i 3 KK Sąd orzekł karę łączną roku i 4 miesięcy ograniczenia wolności,
zobowiązując oskarżonego do wykonania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne, wskazanej przez
kuratora, w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Na podstawie art. 34 § 3 KK w zw. z art. 72 § 1 pkt 3 KK
oskarżony został zobowiązany do wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie małoletnich
dzieci.
Strony postępowania nie złożyły sprzeciwu od wyroku, wobec czego uprawomocnił się on 23.7.2019 r.
Kasację od wyroku wniósł w trybie art. 521 KPK na niekorzyść skazanego Prokurator Generalny, zarzucając rażące
i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK.
W konsekwencji autor kasacji wniósł o uchylenie zaskarżonego kasacją wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Rejonowemu w Zabrzu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej na niekorzyść skazanego przez Prokuratora Generalnego, uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Zabrzu do ponownego rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja była oczywiście zasadna, spełniając warunki do rozpoznania na posiedzeniu
(art. 535 § 5 KPK). Trafne było stanowisko skarżącego, zgodnie z którym zaskarżony wyrok nakazowy zapadł
z rażącym naruszeniem przepisów prawa karnego procesowego, co miało istotny wpływ na treść orzeczenia.
Wniosek o wydanie wyroku skazującego w trybie art. 335 § 1 KPK wpłynął do Sądu Rejonowego w Zabrzu 27.6.2019
r. i tego samego dnia zarządzono doręczenie odpisu wniosku stronom oraz skierowano sprawę na posiedzenie celem
rozpoznania w trybie art. 335 § 1 KPK lub wydania wyroku nakazowego. Na posiedzeniu 9.7.2019 r. Sąd postanowił
skierować sprawę do rozpoznania w postępowaniu nakazowym wskazując, że nie zachodzą okoliczności, które
stałyby na przeszkodzie w orzeczeniu kary wskazanej wnioskiem złożonym w trybie art. 335 § 1 KPK wyrokiem
nakazowym.
Analiza akt sprawy prowadzi do wniosku, że warunki do procedowania w trybie nakazowym nie zostały spełnione.
Słusznie dostrzegł autor kasacji, że do takiej konkluzji prowadziła ocena realizacji znamion przypisanych skazanemu
czynów, w tym znamienia narażenia na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Taki skutek nie
wynikał ze zgromadzonego materiału dowodowego w sposób oczywisty.
W związku ze znajdującym się w aktach sprawy wydrukiem zawierającym informacje o pobytach skazanego
w jednostkach penitencjarnych na terenie kraju, z którego wynika, że K.S. w okresie od 5.12.2014 r. do 27.1.2015 r.
przebywał w Areszcie Śledczym w Zabrzu aktualizowały się wątpliwości, co do przyjętego przez oskarżyciela okresu
niealimentacji w odniesieniu do pierwszego z zarzucanych K.S. czynów. Wydruk ten wymagał procesowej weryfikacji,
czego w niniejszej sprawie zaniechano.
Co więcej, wyrokując, Sąd Rejonowy w Zabrzu nie dysponował danymi o karalności skazanego, mimo, że są to
obligatoryjne informacje, jakie w toku postępowania karnego powinny zostać zebrane (art. 213 § 1 KPK). Mają one

istotne znaczenie choćby dla wymiaru kary. W przypadku procedowania w trybie art. 335 § 1 KPK, decydują
o uznaniu, czy cele postępowania zostaną osiągnięte bez przeprowadzenia rozprawy. W sprawach o przestępstwa
niealimentacji zgromadzenie danych o karalności ma istotne znaczenie przede wszystkim z punktu widzenia
prawidłowego określenia czasu trwania przestępstwa będącego przedmiotem osądu. Tymczasem w przedmiotowej
sprawie nie tylko zaniechano ustalenia danych o karalności K.S. na etapie postępowania przygotowawczego, ale
również doszło do wydania wyroku skazującego bez zweryfikowania tych informacji, choć w aktach sprawy znajduje
się notatka, z której wynika, że przeciwko skazanemu przez Prokuraturę Rejonową w Zabrzu prowadzone było
postępowanie, w toku którego zarzutem niealimentacji objęto okres od 8.7.2014 r. do 4.12.2014 r., zakończone
wydaniem 21.3.2019 r. wyroku skazującego. Także sam K.S., wyjaśniając w charakterze podejrzanego wskazał, że
był uprzednio skazany m.in. za popełnienie przestępstwa kwalifikowanego z art. 209 KK.
Uzyskane dopiero 12.9.2019 r. dane o karalności potwierdzają, że KS., zanim zapadł wyrok w przedmiotowej
sprawie, był dziesięciokrotnie karany, w tym również za przestępstwa niealimentacji, ostatnio wyrokiem Sądu
Rejonowego w Zabrzu z 30.5.2019 r., II K 404/19. Na mocy tego wyroku został uznany za winnego tego, że w okresie
od 11.3.2015 r. do 5.8.2016 r. w Zabrzu uchylał się od wykonania obowiązku alimentacyjnego wobec małoletnich
dzieci J. i A.F., określonego co do wysokości wyrokiem Sądu Rejonowego w Zabrzu z 26.2.2009 r., III RC 115/09
oraz z 28.5.2013 r., RC 134/13, przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła
równowartość najmniej 3 świadczeń okresowych, narażając w ten sposób uprawnione dzieci na niemożność
zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych, tj. popełnienia czynu kwalifikowanego z art. 209 § 1a KK i za to
wymierzona została mu kara 8 miesięcy ograniczenia wolności przez wykonywanie nieodpłatnej kontrolowanej pracy
na cele społeczne w wymiarze 20 godzin miesięcznie, a także został zobowiązany do bieżącego łożenia na
utrzymanie swoich małoletnich dzieci.
Zatem zestawienie okresów niealimentacji przypisanej skazanemu zaskarżonym wyrokiem nakazowym oraz
powyższym wyrokiem ujawniło, że czyn przypisany skazanemu w pkt 1, obejmujący okres od 4.12.2014 r. do
6.8.2016 r. pokrywa się częściowo z czasem zarzutu niealimentacji określonym prawomocnym wyrokiem Sądu
Rejonowego w Zabrzu w sprawie II K 404/19 (od 11.3.2015 r. do 5.8.2016 r.). Wprawdzie w konsekwencji
powyższego nie doszło do obrazy art. 413 § 2 pkt 1 KPK, gdyż okres zarzucanego czynu został w wyroku wskazany
tyle, że w sposób wadliwy (zob. np. wyrok SN z 13.4.2005 r., III KK 26/05,
). Stanowiło to jednak ewidentne
naruszenie już choćby wskazanego w zarzucie art. 500 § 1 i 3 KPK.
Słuszne jest spostrzeżenie autora kasacji, że powyższego naruszenia nie należy postrzegać w kategoriach
bezwzględnej przyczyny odwoławczej w postaci powagi rzeczy osądzonej (art. 439 § 1 pkt 8 KPK). W orzecznictwie
sądowym utrwalony jest bowiem pogląd, że w przypadku przestępstw niealimentacji sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7
KPK przeszkoda procesowa może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od
obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się
ze sobą lub gdy okres określony w sprawie rozpoznawanej jako następna został w całości objęty skazaniem
w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (zob. np. wyrok SN z 9.8.2017 r., II KK 222/17).
Powyższy warunek w niniejszej sprawie nie został zrealizowany, gdyż okresem niealimentacji objęto również czas od
4.12.2016 r. do 10.3.2016 r. „niewchodzący” do okresu niealimentacji przypisanej skazanemu wyrokiem Sądu
Rejonowego w Zabrzu z 30.5.2019 r., II K 404/19.
Konsekwencją powyższych uchybień był ewidentny brak warunków do procedowania w trybie nakazowym, co
skutkowało tym, że zaskarżony wyrok został wydany z obrazą wskazanego w zarzucie kasacji art. 500 § 1 i 3 KPK.
To naruszenie miało charakter rażący. K.S. w konsekwencji został dwukrotnie skazany za występek niealimentacji
popełniony w częściowo pokrywających się okresach, a ponadto w sprawie wystąpiły inne mogące mieć istotny
wpływ na całokształt orzeczenia okoliczności, wymagające procesowej weryfikacji, determinujące rozpoznanie
sprawy na rozprawie. Implikacją stwierdzenia powyższych uchybień było uchylenie na podstawie art. 537 § 1 i 2 KPK
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Zabrzu do ponownego rozpoznania.

Komentarz
Na kanwie rozpoznawanej sprawy należy wskazać, że art. 500 § 3 KPK uzależnia rozpoznanie sprawy bez
przeprowadzenia rozprawy i wydanie wyroku nakazowego również od braku wątpliwości w zakresie okoliczności
czynu i winy. Postępowanie nakazowe jest instytucją prawa karnego procesowego, której stosowanie zastrzeżono do
najbardziej oczywistych przypadków, to znaczy takich, w których zebrany materiał dowodowy jest tak jednoznaczny,
że nie nasuwa żadnych istotnych zastrzeżeń, zarówno w zakresie zasadniczych kwestii, jak realizacja przez
oskarżonego wszystkich znamion zarzuconego mu czynu wymienionych w konkretnym przepisie typizującym dane
przestępstwo, jak i realizacji pozostałych warunków odpowiedzialności karnej, ujętych w części ogólnej kodeksu
karnego. W przeciwnym wypadku konieczne staje się rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych.
W konkluzji uwaga natury edukacyjnej. Użyte w uzasadnieniu Sądu określenie „czasokres”, jako pleonazm,
w słownictwie poprawnej polszczyzny nie istnieje, zatem komentator pozwolił sobie zastąpić je prawidłowym słowem
„okres”.

Wyrok Sądu Najwyższego z 23.2.2021 r., IV KK 186/20

Postępowanie nakazowe w tym przypadku nie zostało uznane za odpowiednie, ze względu na istotne wątpliwości dotyczące zarzucanego czynu i winy. Uchybienia w procesie skutkowały uchyleniem wyroku nakazowego i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania. Wniesiona kasacja, uzasadniona rażącymi naruszeniami przepisów, doprowadziła do decyzji Sądu Najwyższego o konieczności ponownego rozpoznania sprawy.