Przestępstwo z użyciem przemocy

Przestępstwem z użyciem przemocy w rozumieniu prawa jest każde przestępstwo, które faktycznie popełnione zostało z użyciem przemocy fizycznej lub psychicznej. Artykuł analizuje definicję przemocy w kontekście karnej odpowiedzialności oraz orzekania środków karnych w takich przypadkach.

Tematyka: przestępstwo z użyciem przemocy, przemoc fizyczna, przemoc psychiczna, Sąd Najwyższy, środki kary, interpretacja pojęcia przemocy, przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, uchwała SN

Przestępstwem z użyciem przemocy w rozumieniu art. 41a § 1 KK jest każde przestępstwo, które faktycznie
popełnione zostało z użyciem przemocy, przy czym użyte w tym przepisie słowo „przemoc” obejmuje
zarówno przemoc fizyczną, jak i psychiczną - wynika z uchwały Sądu Najwyższego.
Stan faktyczny
S.K. został skazany za znęcanie się nad członkami swojej rodziny i niestosowanie się do orzeczonych środków
karnych. Sąd wymierzył mu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności oraz opuszczenie lokalu, orzekł też zakaz
przebywania w miejscach, gdzie przebywają jego ofiary i kontaktowania się z nimi. Apelacje od tego orzeczenia
wnieśli zarówno obrońcy skazanego, jak i prokurator, który dowodził, że w tej sprawie niedopuszczalne jest
orzeczenie środków karnych na podstawie art. 41a § 1 KK, gdyż regulacja ta dotyczy wyłącznie przestępstwa, do
których ustawowych znamion należy przemoc. Sąd II instancji przedstawił Sądowi Najwyższemu pytanie prawne
o następującej treści:
Czy zawarty w art. 41a § 1 KK zwrot „przestępstwo z użyciem przemocy” oznacza przestępstwa, do
ustawowych znamion, których należy przemoc (użycie/zastosowanie przemocy), czy też przestępstwa, które
faktycznie popełnione zostały z użyciem przemocy, a w tym przypadku, czy stanowiący element tego zwrotu
termin „przemoc” oznacza wyłącznie przemoc fizyczną, czy też także przemoc w innej postaci,
a w szczególności psychiczną?
Środek karny
Zgodnie z art. 41a § 1 KK, sąd może orzec zakaz przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
kontaktowania się z określonymi osobami, zbliżania się do określonych osób lub opuszczania określonego miejsca
pobytu bez zgody sądu, jak również nakaz okresowego opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie
z pokrzywdzonym, w razie skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę
małoletniego lub inne przestępstwo przeciwko wolności oraz w razie skazania za umyślne przestępstwo z użyciem
przemocy, w tym zwłaszcza przemocy wobec osoby najbliższej. Zakaz lub nakaz może być połączony z obowiązkiem
zgłaszania się do Policji lub innego wyznaczonego organu w określonych odstępach czasu, a zakaz zbliżania się do
określonych osób - również kontrolowany w systemie dozoru elektronicznego. Na tle tego przepisu prezentowane są
dwie linie orzecznicze. Zgodnie z pierwszą, zakazy określone w art. 41a § 1 KK mogą być orzeczone tylko w razie
skazania za przestępstwo, do którego znamion należy użycie przemocy (zob. wyrok SA we Wrocławiu z 21.8.2013 r.,
II AKa 188/13, orzeczenia.ms.gov.pl). Druga opiera się na założeniu, że zakazy określone w art. 41a § 1 KK mogą
być orzeczone w razie skazania za każde umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy (zob. wyrok SN
z 14.10. 2014 r., III KK 125/14,
; wyrok SO w Gliwicach z 28.1.2014 r., VI Ka 1015/13,
; wyrok SA
w Lublinie z 20.8.2013 r., II AKa 147/13,
.
Uzasadnienie Sądu Najwyższego
Sąd Najwyższy uznał, że przy ocenie działania sprawcy kluczowe znaczenie ma sposób jego działania,
dlatego za przestępstwo z użyciem przemocy w rozumieniu art. 41a § 1 KK należy uznać każde przestępstwo,
które zostało popełnione zostało z użyciem przemocy fizycznej lub psychicznej. W uzasadnieniu uchwały
podkreślono, że aktualność zachowuje pogląd wyrażony w jednej z wcześniejszych uchwał, zgodnie z którym przepis
art. 115 § 3 KK, stanowiąc, że przestępstwami podobnymi są m.in. przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub
groźby jej użycia, nie wymaga, aby porównywane przestępstwa były przestępstwami, do których ustawowych
znamion należy stosowanie przemocy lub groźby jej użycia. Należy zatem przyjmować podobieństwo przestępstw
także wtedy, gdy zastosowana przemoc lub groźba jej użycia pozostają poza zakresem znamion popełnionych
przestępstw, ale faktycznie zostały one zrealizowane w warunkach wystąpienia takiego sposobu działania, który
powinien być objęty opisem przypisanego sprawcy czynu. Sąd Najwyższy podkreślił, że ważny jest cel art. 41a § 1
KK, czyli ochrona ofiar przestępstw. Jak wyjaśniono, przydatne przy interpretacji pojęcia przemocy jest
uwzględnienie treści definicji zwartej w art. 2 pkt 2 ustawy z 29.7.2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy
w rodzinie (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 218), zgodnie z którą przemoc w rodzinie to jednorazowe albo
powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste członków rodziny,
w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność,
nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub
psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.
Uchwała SN z 31.3.2021 r., I KZP 7/20,

Sąd Najwyższy w uchwale podkreślił znaczenie ochrony ofiar przestępstw oraz interpretację pojęcia przemocy w kontekście przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Uchwała SN stanowi istotne źródło przy orzekaniu środków karnych w przypadkach przestępstw z użyciem przemocy.