Podstawa przyjęcia, że czyn miał charakter powrotu do przestępstwa

W publikacji omawia się warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności oraz kwestię powrotu do przestępstwa w kontekście spełnienia określonych warunków. Analizowane są wyroki sądowe i przesłanki recydywy, poddając je krytycznej ocenie. Uzasadnienie Sądu Najwyższego w sprawie kasacji Prokuratora Generalnego podkreśla brak podstaw do skazania oskarżonego w warunkach art. 64 § 1 KK.

Tematyka: warunkowe zawieszenie wykonania kary, powrót do przestępstwa, recydywa, art. 64 KK, wyrok sądu, kasacja, Sąd Najwyższy

W wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności, karę tę uważa się za mogącą
stanowić podstawę do przyjęcia powrotu do przestępstwa dopiero wtedy, gdy nastąpiło prawomocne
zarządzenie jej wykonania, a skazany popełnił podobne przestępstwo umyślne po odbyciu najmniej 6
miesięcy kary, której wykonanie zarządzono.
Opis stanu faktycznego
H.P. oskarżono o to, że w okresie od 7.9.1998 r. do 4.10.1998 r. w Częstochowie i Gdańsku, działając w warunkach
przestępstwa ciągłego, wyłudził na szkodę banku PKO BP III Oddział w Gdańsku pieniądze w kwocie 7 398,96 zł.
przy czym popełnienia zarzucanego mu czynu dopuścił się w ciągu 5 lat po odbyciu kary pozbawienia wolności
w rozmiarze przekraczającym 6 miesięcy orzeczonej za podobne przestępstwo umyślne, tj. czynu wyczerpującego
dyspozycję art. 286 § 1 KK w zw. z art. 12 KK i art. 64 § 1 KK.
Sąd Rejonowy w Bełchatowie wyrokiem z 26.3.2001 r., II K 461/99, uznał H.P. za winnego popełnienia zarzucanego
mu czynu, wyczerpującego dyspozycję art. 286 § 1 KK w zw. z art. 12 KK oraz art. 64 § 1 KK – i za to, na podstawie
art. 286 § 2 KK w zw. z art. 33 § 2 KK, wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności i grzywnę w wysokości 50
stawek dziennych, przy określeniu wartości jednej stawki dziennej na kwotę 20 zł.
Od wskazanego wyroku obrońca oskarżonego wniósł apelację, zaskarżając go w części dotyczącej orzeczenia
o karze i - zarzucając rażącą niewspółmierność kary - wniósł o zmianę wyroku przez warunkowe zawieszenie
oskarżonemu orzeczonej kary pozbawienia wolności na dwuletni okres próby.
Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim wyrokiem z 14.9.2001 r., IV Ka 331/01 utrzymał w mocy zaskarżony
wyrok.
Kasację od wyroku wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając to orzeczenie w całości, na korzyść skazanego.
Skarżący zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie art. 433 § 1 KPK w zw. z art. 440 KPK,
a także art. 64 § 1 KK.
Wskazując powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść skazanego, uchylił
zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Piotrkowie Trybunalskim do ponownego rozpoznania
w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna.
Analiza akt przedmiotowej sprawy wykazała słuszność stanowiska skarżącego o braku zaistnienia przesłanek
faktycznych, które uprawniałyby Sąd Rejonowy w Bełchatowie do skazania H.P. w warunkach art. 64 § 1 KK. Sąd
odwoławczy dokonując kontroli instancyjnej wyroku zapadłego w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, nie dostrzegł
tego błędu, co w konsekwencji skutkowało wystąpieniem uchybienia w postaci utrzymania w mocy orzeczenia rażąco
niesprawiedliwego (art. 440 KPK).
Przechodząc do szczegółowego wyjaśnienia motywów podjętego przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięcia, w pierwszej
kolejności należało zaznaczyć, że skazany przypisanego przestępstwa dopuścił się w czasie od 7.9.1998 r. do
4.10.1998 r. Ujawnione zaś w aktach sprawy dane wskazują, że przed popełnieniem tego czynu, zapadły wobec
niego tylko dwa wyroki skazujące. Pierwsze z tych orzeczeń wynika z danych o karalności H.P. – i jest nim wyrok
Sądu Rejonowego w Pabianicach z 24.3.1997 r., w sprawie II K 14/97, za czyn określony w art. 199 § 1 KK69, którym
wymierzono karę 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 5 lat próby oraz
karę grzywny w wysokości 2 000 zł. Okoliczność zarządzenia warunkowo zawieszonej kary 2 lat pozbawienia
wolności w sprawie II K 14/97, wynika dopiero z wyroku łącznego Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia
w Warszawie z 6.6.2007 r., w sprawie II K 323/05, dołączonego do akt przedmiotowej sprawy po prawomocnym
zakończeniu postępowania. Orzeczenie to zawiera informację, że zarządzenie wykonania wymienionej kary nastąpiło
7.6.2000 r. Ustalenia te potwierdza również kolejny wyrok łączny, utrwalony w aktach sprawy. Błędne są w istocie
ustalenia skarżącego, że kara ta „do czasu orzekania w sprawie II K 461/99, nie została zarządzona do wykonania”.
Nie zmienia to jednak faktu, że przedmiotowa kara nie może determinować skazania H.P. w warunkach art. 64 § 1
KK, albowiem zarządzono jej wykonanie po dacie czynu, który przypisano skazanemu w niniejszej sprawie, a zatem

nie został spełniony warunek popełnienia przestępstwa umyślnego po odbyciu najmniej 6 miesięcy kary. Brak jest
również informacji, aby do tej sprawy skazany był uprzednio tymczasowo aresztowany.
Drugie z orzeczeń skazujących, jakie zapadło przed popełnieniem przestępstwa objętego niniejszą sprawą (tj. przed
okresem od 7.9.1998 r. do 4.10.1998 r.), to wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z 3.8.1998 r., w sprawie II K
687/97, za czyn z art. 199 § 1 KK69, którym wymierzono karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres 3 lat próby oraz grzywnę (brak odpisu tego orzeczenia w aktach sprawy). Okoliczność istnienia
tego wyroku, niezauważona przez skarżącego, wynika również ze wspomnianego wyżej wyroku łącznego Sądu
Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie z 6.6.2007 r. oraz kolejnego wyrok łącznego. Zarządzenie
wykonania kary pozbawienia wolności w sprawie II K 687/97 nastąpiło dopiero 29.3.2001 r. i brak jest informacji, aby
do tej sprawy skazany był uprzednio tymczasowo aresztowany.
Powyższe wskazuje, że H.P. nie odbył (nie mógł obyć) przed popełnieniem czynu objętego niniejszą sprawą, kary
pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie II K 687/97 w wymiarze najmniej 6 miesięcy, a zatem również wyrok
wydany w tej sprawie, nie mógł stanowić podstawy do ustalenia, że skazany działał w warunkach recydywy, o której
mowa w art. 64 § 1 KK.
W danych o karalności skazanego wymienione zostały ponadto:
1. wyrok Sądu Rejonowego w Bełchatowie z 28.10.1998 r., w sprawie II K 481/98, za czyn z art. 284 § 1 KK,
którym wymierzono karę grzywny w wysokości 1000 zł.;
2. wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 17.2.1999 r., w sprawie III K 110/94, za czyn z art. 205 §
1 KK69 i in., którym wymierzono karę łączną 2 lat i 8 miesięcy pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono
okres tymczasowego aresztowania od 2.2.1994 r. do 28.6.1995 r. oraz karę łączną grzywny w wysokości 20 000
zł, natomiast postanowieniem z 26.4.1999 r., w sprawie III Wz 60/99, udzielono mu warunkowego zwolnienia
z odbycia reszty kary.
Brak przesłanek recydywy
Przeprowadzona wyżej analiza nakazuje stwierdzić, że Sąd Rejonowy w Bełchatowie, orzekając w sprawie II K
461/99, dopuścił się rażącego naruszenia przepisu art. 64 § 1 KK, albowiem brak jest podstaw faktycznych, które
wskazywałyby, że w odniesieniu do H.P. zostały spełnione przesłanki tzw. recydywy szczególnej podstawowej.
W uzasadnieniu przyjętej kwalifikacji Sąd Rejonowy jedynie lakonicznie wskazał, że „oskarżony dopuścił się
zarzuconego mu czynu będąc uprzednio skazanym za podobne przestępstwo umyślne i w ciągu 5 lat po odbyciu
kary pozbawienia wolności powyżej 6 miesięcy”. Można jedynie zakładać, że Sąd Rejonowy formułując to
stanowisko, miał na względzie ww. wyrok Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z 17.2.1999 r., w sprawie III
K 110/94 i orzeczoną nim karę pozbawienia wolności, która została odbyta w warunkach tymczasowego
aresztowania w okresie od 2.2.1994 r. do 28.6.1995 r., co jednak, jak wskazano powyżej, nie realizowało warunków
określonych w art. 64 § 1 KK, bowiem skazanie w tym przypadku nastąpiło po dacie czynu objętego przedmiotem
niniejszej sprawy. W akcie oskarżenia, który został wniesiony do sądu, przyjęta przez oskarżyciela publicznego
kwalifikacja prawna czynu nie zawierała art. 64 § 1 KK. Kwalifikacja ta została zmodyfikowana i uzupełniona o ten
przepis dopiero na rozprawie głównej 26.3.2001 r..

Komentarz
Podzielić należy stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z 15.2.2018 r., II KK 33/18,
, w którym
potwierdzono, że przyjęcie działania w warunkach recydywy specjalnej w istotnie odmienny sposób kształtuje
sytuację prawną osoby skazanej, począwszy od dyrektyw wymiaru kary, przez zasady jej wykonywania, po odmienne
regulacje dotyczące możliwości warunkowego zwolnienia. Warto przy tym dodać, że ww. wyrok Sądu Najwyższego
odnosił się do innej sprawy H.P., w której również niesłusznie uznano, że przestępnego czynu – popełnionego
w zbliżonym czasie, co przestępstwo objęte niniejszą sprawą – dopuścił się on w warunkach art. 64 § 1 KK. Ponadto,
w wymienionym wyżej wyroku przywołano też trafny pogląd, że bezpodstawne przypisanie sprawcy przestępstwa
działania w warunkach art. 64 § 1 KK prowadzi również do uznania, że orzeczenie takie cechuje się rażącą
niesprawiedliwością w rozumieniu art. 440 KPK (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 4.9.2014 r., V KK 222/14,
).
Choć skazanie H.P. w warunkach art. 64 § 1 KK nie doprowadziło do nadzwyczajnego obostrzenia kary, to jest
jednak prawdopodobne, że skazanie z zastosowaniem tego przepisu – z reguły traktowane, jako okoliczność
obciążająca – nie pozostało bez wpływu na jej wymiar, na co wskazuje uzasadnienie wyroku Sądu II instancji,
w którym ogólnikowo odniesiono się do tej kwestii przy rozpoznaniu zarzutu apelacyjnego o rażącej
niewspółmierność kary.
Skarżący miał rację, że Sąd odwoławczy dokonując kontroli instancyjnej wyroku Sądu Rejonowego w Bełchatowie
w sprawie II K 461/99, dopuścił się rażącego naruszenia dyspozycji art. 433 § 1 KPK, polegającego na
nieprzeprowadzeniu prawidłowej kontroli odwoławczej, wyrażającej się w niepodjęciu z urzędu zbadania tego
orzeczenia pod kątem szczególnej podstawy jego uchylenia lub zmiany, o której mowa w art. 440 KPK. Z tego też
powodu należało uchylić zaskarżony wyrok Sądu odwoławczego i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania

w postępowaniu drugoinstancyjnym. Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę powinien raz jeszcze rozważyć
zasadność skazania H.P. w warunkach art. 64 § 1 KK.

Wyrok Sądu Najwyższego z 23.2.2021 r., II KK 353/20.

Wyrok Sądu Najwyższego uznaje, że skazanie w warunkach recydywy wpływa istotnie na sytuację prawno-karną osoby skazanej. Analiza akt sprawy wykazuje brak przesłanek recydywy w kontekście uzasadnienia skazania H.P. w warunkach art. 64 § 1 KK. Decyzja Sądu II instancji wskazuje na rażącą niesprawiedliwość takiego orzeczenia.