Postępowanie nakazowe w świetle istotnych wątpliwości
Postępowanie nakazowe jest szczególną instytucją prawa procesowego, stosowaną w najbardziej jednoznacznych przypadkach, gdy materiał dowodowy nie pozostawia wątpliwości co do winy oskarżonego. Artykuł analizuje wyrok nakazowy przeciwko oskarżonemu K.N. oraz kasację wniesioną przez Prokuratora Generalnego, kwestionującą zasadność orzeczenia. Autorzy podkreślają konieczność przestrzegania warunków postępowania nakazowego i możliwość uchylenia wyroku w przypadku wątpliwości co do winy.
Tematyka: Postępowanie nakazowe, wyrok nakazowy, kasacja, Sąd Najwyższy, wątpliwości co do winy, karalność oskarżonego, przepisy prawa karnego, art. 500 KPK, art. 64 KK
Postępowanie nakazowe jest szczególną instytucją prawa procesowego, stosowaną w najbardziej jednoznacznych przypadkach, gdy materiał dowodowy nie pozostawia wątpliwości co do winy oskarżonego. Artykuł analizuje wyrok nakazowy przeciwko oskarżonemu K.N. oraz kasację wniesioną przez Prokuratora Generalnego, kwestionującą zasadność orzeczenia. Autorzy podkreślają konieczność przestrzegania warunków postępowania nakazowego i możliwość uchylenia wyroku w przypadku wątpliwości co do winy.
Postępowanie nakazowe jest szczególną instytucją prawa procesowego, której zastosowanie zostało przewidziane dla najbardziej oczywistych przypadków, gdy materiał dowodowy istniejący w aktach jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych wątpliwości, co do winy i okoliczności popełnienia zarzucanego czynu. Stan faktyczny Sąd Rejonowy w Dąbrowie Górniczej, na posiedzeniu 12.11.2019 r. przeprowadzonym bez udziału stron, w sprawie II K 1126/19, wydał wyrok nakazowy, którym uznał oskarżonego K.N. za winnego tego, że 29.9.2019 r. w Sławkowie – będąc uprzednio prawomocnie skazanym wyrokiem Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej z 23.10.2006 r. w sprawie IX K 916/06 za przestępstwo prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości – znajdując się w stanie nietrzeźwości z wynikiem 0,71 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu prowadził pojazd mechaniczny marki Skoda Fabia, czym wypełnił znamiona występku z art. 178a § 4 KK i za to na podstawie tego przepisu i przy zastosowaniu art. 37a KK wymierzył oskarżonemu karę 200 stawek dziennych grzywny ustając wysokość jednej stawki na kwotę 10 zł. Wobec niezłożenia sprzeciwu przez strony postępowania, wyrok ten uprawomocnił się 14.12.2019 r. Obecnie, wyrok nakazowy został zaskarżony kasacją wniesioną przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego K.N. Autor kasacji zarzucił kwestionowanemu orzeczeniu „rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisu prawa karnego procesowego, a mianowicie art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na wydaniu wyroku w postępowaniu nakazowym mimo braku ku temu warunków wskazanych w tym przepisie, gdyż zachodziła konieczność wyjaśnienia na rozprawie istotnych okoliczności, wynikających z danych o karalności oskarżonego, a wskazujących na możliwość popełnienia przez niego zarzucanego mu aktem oskarżenia czynu w warunkach powrotu do przestępstwa określonego w art. 64 § 1 KK”. W oparciu o tak sformułowany zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku nakazowego i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w Dąbrowie Górniczej do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego, uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Dąbrowie Górniczej do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasację wniesioną przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść oskarżonego K.N. należało uznać za oczywiście zasadną, co przemawiało za rozpoznaniem jej na posiedzeniu przewidzianym w art. 535 § 5 KPK. Trafny okazał się zarówno zarzut podniesiony w kasacji, jak i wyrażony w niej pogląd, że zakwestionowany wyrok zapadł z rażącą obrazą przepisów prawa karnego procesowego, wskazaną przez skarżącego, co uzasadniało uwzględnienie wniosku o uchylenie zaskarżonego orzeczenia Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej. Należało zgodzić się z poglądem autora kasacji, co do tego, że przepis art. 500 § 3 KPK daje sądowi możliwość rozstrzygnięcia o odpowiedzialności karnej oskarżonego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego tylko wtedy, gdy na podstawie zebranych dowodów można stwierdzić, iż okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Brak tych wątpliwości oznacza, że nie ma ich zarówno w odniesieniu do sprawstwa danego czynu, winy oskarżonego, wypełnienia wszystkich znamion tego czynu, wymienionych w przepisach prawa karnego materialnego, przy uwzględnieniu wszystkich dowodów przedstawionych w akcie oskarżenia. Niespełnienie tego wymagania wyłącza dopuszczalność rozpoznania sprawy w tym trybie i wydania wyroku nakazowego oraz obliguje do rozpoznania sprawy na rozprawie głównej. Postępowanie nakazowe Postępowanie nakazowe jest szczególną instytucją prawa procesowego, której zastosowanie zostało przewidziane dla najbardziej oczywistych przypadków, gdy materiał dowodowy istniejący w aktach jest tak jednoznaczny, że nie nasuwa żadnych wątpliwości, co do winy i okoliczności popełnienia zarzucanego czynu (por: wyroki SN z: 21.7.2011 r., III KK 144/11, , 7.3.2012 r., II KK 30/12, , 4.11.2014 r., III KK 143/13, 21.1.2016 r., II KK 370/15, , 24.11.2016 r., II KK 340/16, , 20.4.2017 r., V KK 66/17, ). Przesłanka braku wątpliwości, co do okoliczności popełnienia czynu i winy oskarżonego, odnosi się zarówno do wszystkich ustaleń w zakresie sprawstwa czynu, jak i wszystkich okoliczności mających wpływ na dokonanie właściwej oceny prawnej tego czynu. Podlega ona kontroli Sądu rozpoznającego merytorycznie sprawę, a wystąpienie wątpliwości w tym zakresie, powinno prowadzić do odstąpienia od orzekania w trybie nakazowym i rozpoznania sprawy na zasadach ogólnych. W przedmiotowej sprawie zasadny okazał się zarzut skarżącego, co do tego, że nie zostały spełnione warunki niezbędne do wydania wyroku nakazowego, bowiem nie wyjaśniono w sposób należyty okoliczności związanych z wcześniejszą wielokrotną karalnością oskarżonego. Materiał dowodowy zebrany w toku postępowania przygotowawczego zawierał informacje wskazujące na możliwość popełnienia przez niego czynu będącego przedmiotem obecnego procesu w warunkach powrotu do przestępstwa, o jakich mowa w art. 64 § 1 KK. Dla potrzeb wykazania podstawy do przyjęcia zaostrzonej kwalifikacji wynikającej z wypełnienia przez niego znamienia obostrzającego odpowiedzialność karną w postaci „uprzedniego prawomocnego skazania za przestępstwo prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości”, określonego w art. 178a § 4 KK, w niniejszej sprawie dołączono odpis wyroku Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej z 23.10.2006 r. w sprawie IX K 916/06, mocą którego K.N. został skazany za występek z art. 178a § 1 KK. Natomiast w aktach sprawy znajduje się też informacja o osobie K.N. z Krajowego Rejestru Karnego, z której jednoznacznie wynika, że był on w przeszłości wielokrotnie karany za przestępstwa różnego rodzaju. Postanowieniem z 14.3.2013 r., VIII Ko 1220/12, zarządzono wykonanie kary pozbawienia wolności orzeczonej w sprawie VII K 1285/10. Wprawdzie organ prowadzący postępowanie przygotowawcze ograniczył się do dołączenia do akt sprawy Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej jedynie wyroku z 23.10.2006 r., IX K 916/06, ale dane o karalności K.N. zawierały zapisy o skazaniu również za inne przestępstwa popełnione w ruchu drogowym. Dołączona do akt informacja w tym zakresie nie zyskała należytego zainteresowania Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej, czego konsekwencją było też zaniechanie uzyskania odpisów wyroków skazujących wraz z danymi o odbytych karach i właściwej oceny wynikających z nich okoliczności. Tymczasem, jak wynika z dokumentów zawartych w aktach spraw Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej w sprawie IX K 310/07/P K.N. został skazany za czyn z art. 178a § 1 KK i art. 244 KK, zaś w sprawie VII K 1285/10, za czyn z art. 178a § 1 KK i z art. 244 KK w zw. z art. 64 § 1 KK. W obu wypadkach zostały m.in. wymierzone kary 2 lat pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania na okresy 5 lat. Następnie w obu wypadkach zarządzono wykonanie orzeczonych kar. W konsekwencji, karę 2 lat pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej z 26.3.2007 r., IX K 310/07/P za czyn z art. 178a § 1 KK i art. 244 KK K.N. odbył w całości, w okresie od 1.5.2013 r. do 1.5.2015 r., a także karę 2 lat pozbawienia wolności orzeczoną wyrokiem Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej z 11.2.2011 r., w sprawie VII K 1285/10, za czyn z art. 178a § 1 KK i z art. 244 KK w zw. z art. 64 § 1 KK skazany odbył także w całości, w okresie od 1.5.2015 r. do 30.4.2017 r. Wprawdzie w zakresie wymienionych wyżej wyroków informacja o osobie skazanego z Krajowego Rejestru Karnego, jako kwalifikacje prawne czynów przypisanych oskarżonemu K.N. wskazywała przepis „art. 244 KK”, tym niemniej jednoczesne wskazanie, że „art. 244 KK” pozostaje w związku z „art. 11 § 2 KK” i „z art. 11 § 3 KK”, jednoznacznie świadczyło o tym, że czyny będące w tych sprawach przedmiotem oceny sądów wyczerpywały znamiona dwóch lub więcej przepisów ustawy karnej. To zaś obligowało do zbadania, jakie to przestępstwa pozostawały w zbiegu z przypisanymi czynami, z art. 244 KK. W świetle danych o karalności znajdujących się już w aktach sprawy podjęcie takiej weryfikacji było niezbędne z punktu widzenia wypełnienia przesłanki orzekania w trybie nakazowym w postaci braku wątpliwości, co do okoliczności popełnienia czynu. Trafnie skarżący przypomina pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z 19.4.2013 r., IV KK 99/11, zgodnie z którym „wydanie wyroku nakazowego jest dopuszczalne, gdy wątpliwości nie budzi nie tylko zasadnicza kwestia sprawstwa czynu przez określoną osobę, ale wszelkie okoliczności, które są istotne dla właściwej oceny prawnej czynu będącego przedmiotem osądu. Stwierdzenie jakichkolwiek wątpliwości nakazuje Sądowi skierowanie sprawy na rozprawę celem przeprowadzenia postępowania dowodowego, które pozwoli te wątpliwości wyjaśnić”. W tej sytuacji, zasługiwał na uwzględnienie wniosek zamieszczony w kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy K.N. Sądowi Rejonowemu w Dąbrowie Górniczej do ponownego rozpoznania. W jego toku należy zgromadzić i poddać analizie dokumentację procesową pozwalającą na dokonanie pełnej oceny prawnej zachowania zarzuconego oskarżonemu w niniejszym postępowaniu. Komentarz W realiach sprawy do kręgu okoliczności o niewątpliwie istotnym znaczeniu należy zagadnienie ewentualnego działania oskarżonego w warunkach powrotu do przestępstwa określonych w art. 64 § 1 KK. Bez wyjaśnienia tej kwestii, nie było w niniejszej sprawie podstaw do uznania, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, a tym samym do rozpoznania sprawy w postępowaniu nakazowym. W rzeczy samej doszło do rażącego naruszenia art. 500 § 1 i 3 KPK, polegającego na rozpoznaniu sprawy w trybie nakazowym i wydaniu wyroku skazującego na posiedzeniu, mimo że okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa budziły wątpliwości, co obligowało Sąd do skierowania sprawy do rozpoznania na rozprawie. Uchybienie to niewątpliwie miało istotny wpływ na treść orzeczenia, które zapadło bez należytego wyjaśnienia i poczynienia ustaleń w zakresie ewentualnego popełnienia zarzucanego czynu w warunkach powrotu do przestępstwa, określonych w art. 64 § 1 KK. Wyrok Sądu Najwyższego z 9.2.2021 r., IV KK 275/20,
W świetle danych o karalności oskarżonego oraz braku jasności co do istotnych okoliczności czynu, Sąd Najwyższy uchylił wyrok nakazowy i skierował sprawę do ponownego rozpatrzenia. Analiza kasacji oraz argumentacja autora podnosząca istotne wątpliwości co do zgodności z prawem postępowania nakazowego stanowią istotną część tego artykułu.