Skutki publikacji czerwonej noty Interpolu

Tematyka: Interpol, czerwona nota, zasada ne bis in idem, dane osobowe, dyrektywa 2016/680/UE, TSUE, art. 54 KWUS, art. 50 KPP, art. 21 ust. 1 TFUE

Możliwe jest tymczasowe zatrzymanie osoby, której dotyczy czerwona nota Interpolu opublikowana na
wniosek państwa trzeciego, ale jedynie do czasu, gdy istnieje wątpliwość co do możliwości stosowania
zasady ne bis in idem. Do tego czasu możliwe jest również przetwarzanie danych osobowych zawartych w tej
czerwonej nocie, o ile spełnione są wymogi wynikające z dyrektywy 2016/680/UE.
Stan faktyczny
W 2012 r., na wniosek USA, Interpol opublikował czerwoną notę dotyczącą W.S. (obywatela RFN), w celu ustalenia
miejsca jego pobytu oraz aresztowania go, zatrzymania lub ograniczenia mu możliwości przemieszczania się w celu
ewentualnej ekstradycji do USA. Ta czerwona nota została opublikowana na podstawie nakazu aresztowania
wydanego przez organy USA w związku, m.in. z zarzutami korupcji przeciwko W.S.
Prokuratura w Monachium wszczęła przeciwko W.S. dochodzenie o te same czyny, których dotyczyła czerwona nota,
jeszcze przed jej opublikowaniem. Dochodzenie zostało umorzone w 2010 r., po zapłaceniu przez W.S. określonej
kwoty.
W 2013 r., w następstwie wymiany informacji z W.S., niemieckie federalne biuro policji kryminalnej (dalej: BKA)
doprowadziło do opublikowania przez Interpol addendum do czerwonej noty dotyczącej W.S., w której wskazano, że
zdaniem BKA do czynów objętych tą notą ma zastosowanie zasada ne bis in idem.
W 2017 r. W.S. złożył do sądu skargę przeciwko RFN, żądając zobowiązania tego państwa do podjęcia wszelkich
niezbędnych działań zmierzających do usunięcia czerwonej noty.
Zasada ne bis in idem
Z art. 54 Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z 14.6.1985 r. między rządami państw Unii Gospodarczej
Beneluksu, Republiki Federalnej Niemiec oraz Republiki Francuskiej w sprawie stopniowego znoszenia kontroli na
wspólnych granicach, podpisanej w Schengen 19.6.1990 r. (Dz.Urz. UE L z 2000 r. Nr 239, s. 19; dalej: KWUS)
wynika zakaz, aby umawiające się państwo ścigało osobę za te same czyny, w odniesieniu do których został
już wobec niej wydany prawomocny wyrok w innym umawiającym się państwie, pod warunkiem, w wypadku
skazania, że kara została wykonana lub jest ona w trakcie wykonywania, lub nie może być już wykonana na mocy
przepisów prawnych tego ostatniego państwa.
Postanowienie art. 21 ust. 1 Traktatu z 25.3.1957 r. o funkcjonowaniu UE (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864(2); dalej:
TFUE) stanowi, że każdy obywatel UE ma prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na
terytorium państw członkowskich, z zastrzeżeniem ograniczeń i warunków ustanowionych w Traktatach i w środkach
przyjętych w celu ich wykonania. Z orzecznictwa TSUE wynika, że zasadę ne bis in idem, uregulowaną w art. 54
KWUS, stosuje się również do postępowań związanych z wygaśnięciem prawa oskarżyciela publicznego do
oskarżenia, w których prokuratura umawiającego się państwa kończy postępowanie karne wszczęte przez to
państwo bez udziału sądu, jeżeli podejrzany wywiązał się z określonych obowiązków, a w szczególności zapłacił
określoną kwotę pieniędzy ustaloną przez prokuraturę (wyrok TSUE z 11.2.2003 r., C‑ 187/01, Gözütok i Brügge,
i C‑ 385/01,
(sprawy połączone), pod warunkiem że rozstrzygnięcie to opiera się na ocenie istoty
sprawy (wyrok TSUE z 10.3.2005 r., C‑ 469/03, Miraglia,
).
Trybunał uznał, że skoro postępowanie karne w RFN, zostało prawomocnie umorzone postanowieniem z 2010 r., to
zasada ne bis in idem, może mieć zastosowanie w odniesieniu do czynów, których dotyczy to postanowienie.
Stosowanie art. 54 KWUS
W ocenie TSUE tymczasowe zatrzymanie osoby, której dotyczy czerwona nota Interpolu, opublikowana na
wniosek państwa trzeciego, może, w sytuacji gdy istnieje wątpliwość co do możliwości stosowania zasady
ne bis in idem, stanowić etap niezbędny do dokonania koniecznych sprawdzeń w tej kwestii, z jednoczesnym
uniknięciem ryzyka, że dana osoba zbiegnie i w ten sposób uniknie ewentualnego ścigania w tym państwie trzecim
za czyny, w odniesieniu do których nie została prawomocnie osądzona przez jedno z umawiających się państw.
Takie tymczasowe zatrzymanie może bowiem ułatwić prowadzenie postępowania karnego przeciwko tej osobie po jej
ewentualnej ekstradycji do państwa trzeciego.
Natomiast odmienna jest sytuacja, w której organy umawiającego się państwa lub państwa członkowskiego, do
którego przemieszcza się ta osoba, dowiedzą się, że w innym umawiającym się państwie lub państwie
członkowskim zapadło prawomocne orzeczenie sądowe stwierdzające stosowanie zasady ne bis in dem

w odniesieniu do czynów, których dotyczy czerwona nota, ewentualnie uzyskają od właściwych organów
umawiającego się państwa lub państwa członkowskiego konieczne informacje, z których wynika, że prawo
oskarżyciela publicznego do wniesienia oskarżenia o te same czyny wygasło.
Trybunał orzekł, że art. 54 KWUS w zw. z art. 50 KPP, jak również art. 21 ust. 1 TFUE w zw. z art. 50 KPP
należy interpretować w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie tymczasowemu zatrzymaniu przez
organy umawiającego się państwa lub organy państwa członkowskiego osoby, której dotyczy czerwona nota
opublikowana przez Interpol na wniosek państwa trzeciego, chyba że w prawomocnym orzeczeniu sądowym
wydanym w umawiającym się państwie lub państwie członkowskim stwierdzono, że proces tej osoby
zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku, odpowiednio w umawiającym się państwie lub w państwie
członkowskim, za te same czyny, na których opiera się ta czerwona nota.
Przetwarzanie danych osobowych
TSUE uznał, że utrwalenie w bazach osób poszukiwanych państwa członkowskiego danych osobowych zawartych
w czerwonej nocie Interpolu, dokonane przez organy tego państwa na podstawie prawa krajowego, stanowi zatem
przetwarzanie tych danych podlegające dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680
z 27.4.2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe
organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania
czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylającej decyzję
ramową Rady 2008/977/WSiSW (Dz.Urz. UE L z 2016 r. Nr 119, s. 89; dalej: dyrektywa 2016/680/UE). Ponadto,
zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. a) i b) dyrektywy 2016/680/UE państwa członkowskie powinny zapewnić, aby dane
osobowe były, po pierwsze, przetwarzane zgodnie z prawem i rzetelnie, a po drugie – zbierane w konkretnych,
wyraźnych i uzasadnionych celach i nieprzetwarzane w sposób niezgodny z tymi celami.
TSUE orzekł, że przepisy dyrektywy 2016/680/UE w zw. z art. 54 KWUS i z art. 50 KPP należy interpretować
w ten sposób, że nie stoją one na przeszkodzie przetwarzaniu danych osobowych zawartych w czerwonej
nocie wydanej przez Interpol, dopóki nie zostanie wykazane, poprzez prawomocne orzeczenie sądowe
wydane w umawiającym się państwie lub w państwie członkowskim, że w odniesieniu do czynów, na których
opiera się ta nota, ma zastosowanie zasada ne bis in idem, pod warunkiem że takie przetwarzanie spełnia
wymogi przewidziane w tej dyrektywie, w szczególności jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego
przez właściwy organ w rozumieniu art. 8 ust. 1 dyrektywy 2016/680/UE.

Komentarz
Trybunał (wielka izba) odniósł się do dwóch nowych zagadnień prawnych dotyczących skutków stosowania w strefie
Schengen zasady ne bis in idem w odniesieniu do czynów, w związku z którymi Interpol wydał, na wniosek państwa
trzeciego, czerwoną notę. W pierwszej kolejności TSUE wyjaśnił możliwość wykonania przez państwa członkowskie
UE czerwonej noty i w ten sposób ograniczenia osobie poszukiwanej możliwość przemieszczania się, w sytuacji,
w której inne państwo członkowskie UE zgłosiło Interpolowi, że ta nota dotyczy czynów, w odniesieniu do których
może mieć zastosowanie zasada ne bis in idem.

Z niniejszego wyroku wynika, że TSUE rozgranicza dwie sytuacje, w których należy odmiennie stosować reguły co
do tymczasowego aresztowania. W pierwszej z nich zarówno organy umawiającego się państwa, jak i organy państw
członkowskich mogą dokonać tymczasowego zatrzymania osoby, której dotyczy czerwona nota opublikowana przez
Interpol, a ta swoboda przysługuje dopóty, dopóki nie zostanie wykazane, że zastosowanie znajduje zasada ne bis in
idem. TSUE powołał się na dotychczasowe orzecznictwo, zgodnie z którym, o ile tymczasowe zatrzymanie stanowi
niewątpliwie ograniczenie prawa zainteresowanego do swobodnego przemieszczania się, o tyle należy je uznać –
w sytuacji gdy możliwość stosowania zasady ne bis in idem pozostaje niepewna, za usprawiedliwione prawnie
uzasadnionym celem polegającym na uniknięciu bezkarności tej osoby, który to cel wpisuje się w kontekst
przewidzianej w art. 3 ust. 2 Traktatu o Unii Europejskiej z 7.2.1992 r. (Dz.U. z 2004 r. Nr 90, poz. 864[30];
dalej:TUE) przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości bez granic wewnętrznych, w której
zagwarantowana jest swoboda przemieszczania się osób.

Natomiast w drugiej sytuacji, gdy jest oczywiste, że w innym umawiającym się państwie proces takiej osoby
zakończył się wydaniem prawomocnego wyroku, obejmującego te same czyny w rozumieniu art. 54 KWUS, a zatem
znajduje zastosowanie zasada ne bis in idem, to wówczas organy umawiającego się państwa mają obowiązek
powstrzymania się od samodzielnego ścigania osoby za określone czyny lub wspierania państwa trzeciego
w ściganiu takiej osoby poprzez jej tymczasowe zatrzymanie. Trybunał uznaje, że zarówno wzajemne zaufanie,
którego istnienie między umawiającymi się państwami zakłada art. 54 KWUS w zw. z art. 50 KPP, jak i prawo do
swobodnego przemieszczania się gwarantowane w art. 21 ust. 1 TFUE w zw. z art. 50 KPP, stoją na przeszkodzie
tymczasowemu zatrzymaniu tej osoby przez te organy, lub ewentualnie utrzymaniu tego zatrzymania.

Drugie zagadnienie analizowane w niniejszym wyroku dotyczyło kwestii, czy państwa członkowskie UE są
uprawnione, w przypadku, gdy zasada ne bis in idem ma zastosowanie, do dalszego przetwarzania danych
osobowych Trybunał przyjął, że w takiej sytuacji dane osobowe zawarte w tej nocie mogą być przetwarzane, do
czasu, gdy nie zostanie wykazane, że ma zastosowanie zasada ne bis in idem. Ponadto Trybunał zastrzegł, że takie
przetwarzanie musi spełniać wymogi przewidziane w dyrektywie 2016/680/UE, a zwłaszcza art. 8 dyrektywy
2016/680/UE.

Wyrok TS z 12.5.2021 r., C-505/19, Bundesrepublik Deutschland

Trybunał (wielka izba) wyjaśnił możliwość tymczasowego zatrzymania osoby poszukiwanej na podstawie czerwonej noty Interpolu, w sytuacji niepewności co do zastosowania zasady ne bis in idem. Przepisy dyrektywy 2016/680/UE oraz art. 54 KWUS i art. 50 KPP regulują kwestie przetwarzania danych osobowych w kontekście czerwonej noty Interpolu.