Powinności sądu w kontekście standardu wyroku nakazowego
W publikacji omawiane są obowiązki sądu w kontekście standardu wyroku nakazowego. Autor analizuje konieczność wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, nawet bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Przedstawia szczegółowy opis stanu faktycznego oraz przebieg postępowania w przypadku R.S. oskarżonego o uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Analizuje również kasację od wyroku nakazowego i uzasadnienie Sądu Najwyższego dotyczące uchybień w orzeczeniu.
Tematyka: sąd, powinności, wyrok nakazowy, postępowanie nakazowe, karalność, kasacja, Sąd Najwyższy, uchybienia, postępowanie dowodowe, obowiązki sądu, wyjaśnienie okoliczności, alimenty
W publikacji omawiane są obowiązki sądu w kontekście standardu wyroku nakazowego. Autor analizuje konieczność wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, nawet bez przeprowadzania postępowania dowodowego. Przedstawia szczegółowy opis stanu faktycznego oraz przebieg postępowania w przypadku R.S. oskarżonego o uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego. Analizuje również kasację od wyroku nakazowego i uzasadnienie Sądu Najwyższego dotyczące uchybień w orzeczeniu.
Fakt, że w toku postępowania nakazowego nie prowadzi się postępowania dowodowego nie może prowadzić do rezygnacji z wyjaśnienia wszystkich okoliczności sprawy, w szczególności zaniechania czynności dowodowych, których przeprowadzenie było niezbędne w związku z koniecznością dysponowania aktualnymi danymi osoby oskarżonego. Z art. 213 § 1 KPK wynika ciążący na organie prowadzącym postępowanie obowiązek ustalenia danych o karalności oskarżonego. Opis stanu faktycznego R.S. został oskarżony o to, że w okresie od 26.1.2004 r. do 11.12.2017 r. w Warszawie uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego orzeczonego w sprawie XI RC 6/04 na rzecz zstępnej K.S., przy czym łączna wysokość powstałych wskutek tego zaległości stanowiła równowartość co najmniej 3 świadczeń okresowych, tj. o popełnienie przestępstwa z art. 209 § 1 KK. Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie zaskarżonym wyrokiem nakazowym z 20.8.2019 r., IV K 360/19 ustalając, że oskarżony uchylał się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego wobec małoletniej K.S. określonego wyrokiem Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z 26.1.2004 r., XI RC 6/04, uznał oskarżonego R.S. za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu z art. 209 § 1 KK i za to na podstawie art. 209 § 1 KK w zw. z art. 34 § 1a pkt 1 KK, w z art. 35 § 1 KK wymierzył mu karę 10 miesięcy ograniczenia wolności, polegającą na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 30 godzin w stosunku miesięcznym. Wyrok nakazowy uprawomocnił się 3.11.2019 r., bez zaskarżenia przez którąkolwiek ze stron. Kasację od tego wyroku, na korzyść skazanego, wniósł Prokurator Generalny, który zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów prawa karnego procesowego, to jest art. 500 § 1 i 3 KPK, polegające na rozpoznaniu sprawy oskarżonego R.S. na posiedzeniu w postępowaniu nakazowym, mimo istotnych wątpliwości w kwestii okresu popełnienia przez niego przestępstwa niealimentacji zarzuconego mu w akcie oskarżenia, co wyłączało dopuszczalność takiego trybu postępowania, które to uchybienie w konsekwencji skutkowało przypisaniem mu, z rażącym naruszeniem przepisu art. 413 § 2 pkt 1 KPK, wadliwie ustalonych w opisie czynu jego granic czasowych, obejmujących częściowo okres uchylania się od obowiązku alimentacyjnego na szkodę tej samej osoby, za który został on już wcześniej prawomocnie skazany wyrokiem nakazowym Sądu Rejonowego dla Warszawy- Śródmieścia w Warszawie z 11.1.2019 r. w sprawie II K 933/18. Wskazując na ten zarzut skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez Prokuratora Generalnego od wyroku nakazowego Sądu Rejonowego dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie z 20.8.2019 r., IV K 360/19, uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu dla Warszawy Żoliborza w Warszawie do ponownego rozpoznania. Uzasadnienie SN Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w stopniu oczywistym. Jak wynika z treści art. 500 § 1 KPK w sprawach, w których prowadzono dochodzenie, uznając na podstawie zebranego w postępowaniu przygotowawczym materiału, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, sąd może w wypadkach pozwalających na orzeczenie kary ograniczenia wolności lub grzywny wydać wyrok nakazowy. Fundamentalnym warunkiem uprawniającym do wydania wyroku nakazowego jest natomiast stwierdzenie na podstawie zebranych w sprawie dowodów, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. Wynika to wprost z treści art. 500 § 3 KPK. W niniejszej sprawie zasadny okazał się zarzut Prokuratora Generalnego co do tego, że nie zostały spełnione wymagane wspomnianym przepisem warunki do wydania wyroku nakazowego. Nie wyjaśniono bowiem w sposób konieczny i należyty okoliczności związanych z wcześniejszą karalnością oskarżonego R.S. mimo, że taki obowiązek obciążał sąd rozpoznający sprawę. Ustalenie uprzedniej karalności jest kwestią o podstawowym znaczeniu dla odpowiedzialności każdego oskarżonego niezależnie od wdrożonego trybu postępowania, zwłaszcza w sytuacji, gdy na taką potrzebę wskazują dodatkowo zebrane dowody. Świadek J.S. relacjonowała natomiast, że w odniesieniu do R.S. mogą toczyć się co najmniej dwa odrębne postępowania o niealimentację. Fakt, że w toku postępowania nakazowego nie prowadzi się postępowania dowodowego nie mógł prowadzić do rezygnacji z wyjaśnienia wszystkich okoliczności tej sprawy w szczególności zaniechania czynności dowodowych, których przeprowadzenie było niezbędne w związku z koniecznością dysponowania aktualnymi danymi osoby oskarżonego. Z art. 213 § 1 KPK wynika ciążący na organie prowadzącym postępowanie obowiązek ustalenia danych o karalności oskarżonego. Konieczność weryfikacji tej okoliczności była w niniejszej sprawie tym bardziej konieczna, że w jej aktach nie było informacji, by R.S. był już uprzednio karany za przestępstwo z art. 209 § 1 KK. Brak wątpliwości co do okoliczności przesłanką postępowania nakazowego Wskutek tego zaniechania Sąd Rejonowy dla Warszawy-Żoliborza w Warszawie, w czasie orzekania 20.8.2019 r. w sprawie IV K 360/19 wadliwie ocenił przesłankę wydania wyroku nakazowego na posiedzeniu, jaką był brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia przez oskarżonego zarzucanego mu przestępstwa. W sprawie tej R.S. zarzucono popełnienie przestępstwa wypełniającego dyspozycję art. 209 § 1 KK, popełnionego w okresie od 1.2004 r. do 11.12.2017 r., podczas gdy wyrokiem z 11.1.2019 r., Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, był on już prawomocnie skazany (wyrok uprawomocnił się 8.2.2019 r.) za przestępstwo z art. 209 § 1 KK popełnione na szkodę tej samej pokrzywdzonej – K.S. – w okresie od 1.5.2013 r. do 28.8.2014 r., w sprawie II K 933/18. Ten okres przestępnego zachowania oskarżonego w całości zawiera się w granicach czasowych czynu przypisanego R.S. w zaskarżonym kasacją wyroku w sprawie IV K 360/19. Jak trafnie podniesiono w kasacji, odwołując się do utrwalonego w tej materii orzecznictwa, powyższe ustalenie nie powoduje jednak określonej w art. 17 § 1 pkt 7 KPK przeszkody procesowej. O powadze rzeczy osądzonej, w przypadku przestępstw niealimentacji można mówić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej. Taka jednak sytuacja nie miała miejsca w sprawie zakończonej zaskarżonym przez Prokuratora Generalnego wyrokiem. Stwierdzone uchybienie, choć nie należy do kategorii bezwzględnej przyczyny odwoławczej, ma niewątpliwie charakter innego rażącego naruszenia prawa, o którym mowa w art. 523 § 1 KPK. Doprowadziło ono do wadliwego określenia granic czasowych kolejnego przestępstwa z art. 209 § 1 KK, nieuwzględniającego treści poprzedniego wyroku skazującego. W tej sytuacji R.S. został dwukrotnie skazany za występek niealimentacji popełniony na szkodę tej samej osoby w okresach częściowo pokrywających się. Oczywiste jest zatem, że z tego powodu nie było podstaw do wydania wyroku nakazowego w postępowaniu nakazowym wobec czego doszło do naruszenia normy art. 500 § 1 i 3 KPK., jak również art. 413 § 2 pkt 1 KPK, skoro wskutek nieuwzględnienia wcześniejszego skazania w sprawie II K 933/18 Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, w sposób niewłaściwy został opisany czyn przypisany w wyroku wydanym w sprawie IV K 360/19. Prawidłowo orzekając w sprawie IV K 360/19 należało więc wyeliminować okres, za który R.S. został prawomocnie skazany w sprawie II K 933/18, oraz ewentualnie uwzględnić fakt, że okres omawianej sprawy IV K 360/19 pokrywa się także z pozbawieniem wolności skazanego, gdyż od 17.7.2007 r. do 11.2.2008 r., odbywał on karę pozbawienia wolności. Jak natomiast słusznie zauważył skarżący, do okoliczności, które wyłączają umyślność w zakresie zaniechania wykonywania obowiązku alimentacyjnego, bez wątpienia należy pozbawienie wolności pod warunkiem jednak, że osoba zobowiązana do alimentacji nie ma w tym czasie możliwości zarobkowania i składników majątku, z których możliwa byłaby egzekucja należności alimentacyjnych. Podniesione wyżej okoliczności wskazują zatem, że w realiach niniejszej sprawy nie zostały spełnione wszystkie ustawowe warunki orzekania o odpowiedzialności karnej na posiedzeniu bez udziału stron, w postępowaniu nakazowym, gdyż zachodziły uzasadnione wątpliwości co do okoliczności czynu R.S. przedstawione w opisanej w akcie oskarżenia formie. W tej sytuacji, wobec oczywistej zasadności postawionego w kasacji zarzutu, Sąd Najwyższy orzekł jak w części dyspozytywnej wyroku. Ponownie rozstrzygając sprawę Sąd Rejonowy rozpozna ją na zasadach ogólnych, stosownie do treści art. 500 § 3 KPK (a contrario), uwzględniając powyższe uwagi. Komentarz Brak wątpliwości, o którym mowa w art. 500 § 3 KPK oznacza, że nie może ich być zarówno w odniesieniu do winy, sprawstwa danego czynu, wypełnienia wszystkich jego znamion określonych w przepisach prawa karnego materialnego, a także okoliczności jego popełnienia, istotnych z punktu widzenia zarówno prawa materialnego, jak i procesowego. Niespełnienie powyższych warunków wyłącza możliwość rozpoznania sprawy w omawianym trybie, a w rezultacie, co oczywiste, także dopuszczalność wydania wyroku nakazowego. Przesłanka braku wątpliwości w kwestii okoliczności popełnienia czynu, do której zalicza się również okres przestępnego zachowania sprawcy, podlega kontroli sądu rozpoznającego merytorycznie sprawę, który w następstwie powzięcia wątpliwości w tym zakresie, powinien bezwzględnie skierować ją do rozpoznania na zasadach ogólnych, a więc na rozprawie. Wskazane względy w pełni uzasadniały zastosowane przez Sąd Najwyższy rozstrzygnięcie. Wyrok Sądu Najwyższego z 14.4.2021 r., II KK 411/20
Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok nakazowy i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, argumentując braki w uzasadnieniu koniecznością wyjaśnienia karalności oskarżonego. Publikacja stanowi cenną analizę wymagań stawianych sądom przy wydawaniu wyroków nakazowych oraz konsekwencji zaniedbań w procesie orzekania.