Moc przesłanek uzasadniających umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym
Powinnością Sądu jest szczególna dbałość o rzetelną ocenę przesłanek stosowania środka w postaci umieszczenia w zakładzie zamkniętym, jako środka o szczególnej dolegliwości, stanowiącej pozbawienie konstytucyjnej wolności. Postanowienie z 23.12.2019 r. dotyczy umorzenia postępowania karne przeciwko podejrzanemu J.P. oraz orzeczenia umieszczenia go w zakładzie psychiatrycznym. Zarzuty kasacyjne obejmują m.in. nierozważenie zarzutów obrońcy podejrzanego oraz błędy w ocenie dowodów. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Tematyka: Sąd, umieszczenie, zakład psychiatryczny, kasacja, Sąd Najwyższy, postanowienie, przesłanki, kontrola, rzetelność, rozpatrzenie, IV KK 319/20
Powinnością Sądu jest szczególna dbałość o rzetelną ocenę przesłanek stosowania środka w postaci umieszczenia w zakładzie zamkniętym, jako środka o szczególnej dolegliwości, stanowiącej pozbawienie konstytucyjnej wolności. Postanowienie z 23.12.2019 r. dotyczy umorzenia postępowania karne przeciwko podejrzanemu J.P. oraz orzeczenia umieszczenia go w zakładzie psychiatrycznym. Zarzuty kasacyjne obejmują m.in. nierozważenie zarzutów obrońcy podejrzanego oraz błędy w ocenie dowodów. Sąd Najwyższy uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia.
Powinnością Sądu jest szczególna dbałość o rzetelną ocenę przesłanek stosowania środka w postaci
umieszczenia w zakładzie zamkniętym, jako środka o szczególnej dolegliwości, stanowiącej pozbawienie
konstytucyjnej wolności.
Opis stanu faktycznego
Postanowieniem z 23.12.2019 r., II K 930/18, Sąd Rejonowy w D. na podstawie art. 17 § 1 pkt 2 w zw. z art. 31 § 1
KK. umorzył postępowanie karne przeciwko podejrzanemu J.P. o czyn zabroniony z art. 207 § 1 KK i art. 157 § 2 KK
w zw. z art. 11 § 2 KK, popełniony w okresie od 2.7.2017 r. do 13.5.2018 r. w D., na szkodę J.P. oraz orzekł, tytułem
środka zabezpieczającego, umieszczenie podejrzanego w zakładzie psychiatrycznym. Ponadto, Sąd I instancji orzekł
o kosztach postępowania w sprawie, obciążając nimi Skarb Państwa.
Po rozpoznaniu zażalenia obrońcy podejrzanego, Sąd Okręgowy w K. postanowieniem z 24.3.2020 r., VI Kz 108/20
utrzymał w mocy zaskarżone postanowienie.
Zarzuty kasacyjne
Kasację od wskazanego wyżej orzeczenia Sądu II instancji wniósł obrońca J.P., zaskarżając je w całości, na korzyść
podejrzanego i zarzucając „rażącą obrazę prawa, która miała istotny wpływ na jego treść, w postaci naruszenia:
1. art. 433 § 2 KPK, przez nierozważenie w sposób należyty wszystkich zarzutów i wniosków podniesionych
w zażaleniu, w szczególności zarzutów: przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów polegającej na
nieuwzględnieniu zaistniałej w sprawie okoliczności istnienia między małżonkami zaostrzonego konfliktu
małżeńskiego, rozgrywającego się na jego tle kwestii dotyczących wspólnego majątku, jak również wynikających
z tego kłótni małżeńskich, w których to również aktywny udział miała pokrzywdzona, bezkrytycznego przyznania
waloru wiarygodności zeznań świadków, podczas gdy osoby te pozostają w jawnym konflikcie z osobą
podejrzanego i były bezpośrednio zainteresowane w doprowadzeniu do wydania niekorzystnego dla niego
orzeczenia, nieuwzględnienia okoliczności braku stwierdzenia występowania zachowań noszących znamiona
znęcania się fizycznego, jak i psychicznego przez podejrzanego J.P. względem pokrzywdzonej J.P.,
nieuwzględnienia okoliczności braku stwierdzenia przez interweniujących funkcjonariuszy Policji, że podejrzany
J.P. dopuścił się czynu zabronionego szczegółowo opisanego we wniosku prokuratora o umorzenie
postępowania i zastosowania środka zabezpieczającego z art. 207 § 1 KK i art. 157 § 2 KK w zw. z art. 11 § 2
KK względem pokrzywdzonej J.P.;
2. art. 457 § 3 KPK, przez nieprzedstawienie w sposób prawidłowy i wyczerpujący, dlaczego Sąd II instancji uznał
zarzuty wywiedzione w zażaleniu obrońcy podejrzanego za niezasadne, w szczególności przez skrótowe,
lakoniczne, arbitralne i niezgodne ze stanem faktycznym ustosunkowanie się do argumentów przytoczonych
przez obrońcę oraz nieskonfrontowanie prezentowanych przez Sąd II instancji konkluzji z materiałem
dowodowym zgromadzonym w sprawie;
3. art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 94 § 1 KPK, w zw. z art. 98 § 1 KPK przez nie odniesienie
się do zarzutu podniesionego w zażaleniu obrońcy podejrzanego, wskazującego na naruszenie przez Sąd
I instancji zasady proporcjonalności i nieuwzględnienie, że dla zastosowania środka zabezpieczającego
w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym konieczne jest uprzednie rozważenie jaką -
gdyby nie stan niepoczytalności sprawcy czynu zabronionego - karę należałoby sprawcy, za popełnienie czynu
zabronionego, wymierzyć, a w konsekwencji zaakceptowanie przez Sąd II instancji orzeczenia środka
zabezpieczającego o charakterze izolacyjnym z naruszeniem zasady proporcjonalności;
4. art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK w zw. z art. 7 KPK, przez ocenę zgromadzonego w trakcie
postępowania przed Sądem I instancji materiału dowodowego z pominięciem zasad prawidłowego rozumowania
oraz wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego i przyjęcie nie tylko, że podejrzanemu można przypisać
sprawstwa zarzucanych czynów, ale również, iż społeczna szkodliwość tego czynu jest wysoka o czym świadczy
jego agresywne zachowanie, w sytuacji kiedy brak jest obiektywnych dowodów, a w szczególności zeznań
niezwiązanych ze stronami świadków, którzy potwierdziliby wersję przedstawianą przez pokrzywdzoną
5. art. 4 KPK w zw. z art. 433 § 1 i § 2 KPK, w zw. z art. 457 § 3 KPK, przez rozpoznanie sprawy w postępowaniu
odwoławczym i sporządzenie uzasadnienia postanowienia w sposób nieobiektywny i krzywdzący dla
podejrzanego, co wyraziło się w szczególności w nierozpoznaniu wszystkich zgłoszonych w zażaleniu wniosków
dowodowych, które miały wykazać wadliwość orzeczenia Sądu I instancji i doprowadzić do jego uchylenia.
Podnosząc powyższe, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy SO w K. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
W odpowiedzi na kasację Zastępca Prokuratora Rejonowego w D. wniosła o oddalenie kasacji, jako oczywiście
bezzasadnej.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę oskarżonego, uchylił zaskarżone postanowienie
i przekazał sprawę S w K. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego kasacja jest zasadna w części, w jakiej zarzucono Sądowi odwoławczemu naruszenie
wymogów rzetelnego rozpoznania środka odwoławczego wskazanych w art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK.
Nie budzi wątpliwości, że w zażaleniu na postanowienie Sądu Rejonowego w D. o umorzeniu na podstawie art. 17 §
2 pkt. 2 KPK w zw. z art. 31 § 1 KK postępowania karnego wobec J.P. o czyn z art. 207 § 1 KK i art. 157 § 2 KK,
w zw. z art. 11 § 2 KK i zastosowaniu środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zakładzie
psychiatrycznym podniesione zostały zarzuty kwestionujące prawidłowość dokonanych ustaleń faktycznych, oceny
dowodów, a także, co szczególnie istotne, kwestionujące potrzebę zastosowania najbardziej dolegliwego środka
zabezpieczającego. W szczególności zakwestionowano w nich bezpośrednio wiarygodność zeznań wskazanych
imiennie świadków, odmowę uwzględnienia okoliczności korzystnych dla J.P. wynikających z zeznań innych
świadków, odmowę uwzględnienia konfliktu małżeńskiego, rozkładu pożycia i złożenia przez J.P. pozwu
rozwodowego, jako tła konfliktu, odmowę wiarygodności wyjaśnień podejrzanego. Kwestionowano, w konsekwencji
zarzucanych błędów w ocenie dowodów, prawidłowość ustaleń faktycznych w części, w jakiej Sąd przyjął popełnienie
czynu zabronionego przez J.P. Wreszcie, w zażaleniu podniesiono odrębnie zarzut naruszenia przepisów prawa
materialnego w zakresie zastosowania środka zabezpieczającego w postaci umieszczenia w zamkniętym zakładzie,
jako środka najsurowszego, wskazując m.in. w tym zakresie na braki ustaleń Sądu I instancji co do oceny stopnia
społecznej szkodliwości, wysokiego prawdopodobieństwa popełnienia ponownie tego samego rodzaju czynu,
lakoniczności opinii biegłych wydanej po jednorazowym ambulatoryjnym badaniu. Wskazywano w zażaleniu także na
pozostawanie podejrzanego pod ścisłą opieką psychologiczną i podjętą terapię, wątpliwości co do kompleksowości
opinii biegłych, a wreszcie na konieczność oceny proporcjonalności orzeczonego środka do popełnionego czynu
i konieczności stosowania najsurowszego środka zabezpieczającego. Końcowo przedstawiono okoliczności, które
wskazują, że odmienna od przyjętej przez Sąd I instancji powinna być ocena istnienia ryzyka dopuszczenia się
w przyszłości przez podejrzanego czynów karalnych o tak znacznym stopniu społecznej szkodliwości, skutkująca
odstąpieniem od stosowania środka w postaci zakładu zamkniętego.
Ocena przesłanek umieszczenia w zakładzie psychiatrycznym
W relacji do tak rozbudowanych i konkretnych zarzutów podniesionych w zażaleniu Sąd Okręgowy w niezwykle
lakonicznym i skrótowym uzasadnieniu zbiorczo i jednocześnie ogólnikowo ocenił, że rozstrzygnięcie Sądu I instancji
jest prawidłowe. Rację ma skarżący, że Sąd odwoławczy nie odniósł się przy tym bezpośrednio do większości
podniesionych zarzutów, część z nich kwitując zbiorczym stwierdzeniem braku podstaw – jak w przypadku uznania,
że ocena dowodów w sprawie jest prawidłowa, do innych się nie odnosząc – jak do wskazania, że sam brak
krytycyzmu podejrzanego do swojej choroby nie jest podstawą niezbędności leczenia w zakładzie zamkniętym.
Część uwagi Sąd odwoławczy poświęcił kwestii oceny stopnia społecznej szkodliwości przypisanego podejrzanemu
czynu zabronionego, uznając, że skarżący nie przeprowadził w zażaleniu „żadnej analizy stopnia społecznej
szkodliwości czynu podejrzanego”, podczas gdy w istocie to zadaniem tego Sądu było rozpoznanie zarzutu wadliwej
oceny stopnia tej szkodliwości dokonanej przez Sąd Rejonowy. Wskazanie na konieczność leczenia
psychiatrycznego zawarte w uzasadnieniu nie jest przy tym w żaden sposób powiązane z oceną zarzutu nadmiernej
dolegliwości środka w postaci orzeczenia zakładu zamkniętego wobec podejrzanego. Nie wynika z niego by Sąd
odwoławczy w jakimkolwiek zakresie rozważył kwestionowaną przez skarżącego niezbędność i proporcjonalność
nałożonego środka zabezpieczającego. Tymczasem SN w swoim orzecznictwie wielokrotnie wskazywał na
konieczność zachowania szczególnej dbałości w zakresie oceny przesłanek stosowania środka w postaci
umieszczenia w zakładzie zamkniętym, jako środka o szczególnej dolegliwości, stanowiącej pozbawienie
konstytucyjnej wolności (por. wyrok SN z 22.1.2014 r., III KK 458/13,
, postanowienie SN z 7.5.2019 r., V KK
74/19,
). Sąd odwoławczy nie rozważył podnoszonych w zażaleniu oraz w toku postępowania okoliczności
i argumentów wskazujących na stan podejrzanego, wskazujących samoistnie na konieczność ponownej oceny
potrzeby umieszczenia go w zakładzie zamkniętym.
Komentarz
W świetle wskazanych okoliczności jawi się twierdzenie, że kontrola odwoławcza dokonana przez Sąd Okręgowy
w K. nie realizowała wymogów rzetelności wyrażonych w art. 433 § 2 KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK. Powyższe
jakkolwiek nie przesądza o kierunku rozstrzygnięcia Sądu odwoławczego, nakazuje jednak ponowić kontrolę
wniesionego w sprawie zażalenia, szczególnie, że zastosowano w niej najbardziej dolegliwy ze środków
zabezpieczających w postaci umieszczenia podejrzanego w zakładzie zamkniętym. Z zaprezentowanych powodów
Sąd Najwyższy dokonał słusznego rozstrzygnięcia.
Postanowienie Sądu Najwyższego z 27.4.2021 r., IV KK 319/20.
Kontrola dokonana przez Sąd Okręgowy nie spełniła wymogów rzetelności. Sąd Najwyższy uznając kasację za zasadną, nakazał ponowne rozpatrzenie sprawy. Decyzja ta została potwierdzona postanowieniem Sądu Najwyższego z 27.4.2021 r., IV KK 319/20.