Bezwzględna kara pozbawienia wolności podstawą skargi kasacyjnej

Zgodnie z art. 519 KPK, stronie przysługuje kasacja od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie oraz od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego o umorzeniu postępowania. Kasację na korzyść oskarżonego można wnieść jedynie w razie skazania za przestępstwo na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Sprawa dotyczy kasacji wnoszonej przez obrońcę skazanej D.R. po zmianie wyroku przez Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Tematyka: kasacja, sąd najwyższy, prawo karne, postępowanie karne, kasacja odwoławcza, uchybienie, art. 439 KPK

Zgodnie z art. 519 KPK, stronie przysługuje kasacja od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego kończącego postępowanie oraz od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego o umorzeniu postępowania. Kasację na korzyść oskarżonego można wnieść jedynie w razie skazania za przestępstwo na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Sprawa dotyczy kasacji wnoszonej przez obrońcę skazanej D.R. po zmianie wyroku przez Sąd Apelacyjny w Warszawie.

Zgodnie z art. 519 KPK, stronie przysługuje kasacja od prawomocnego wyroku sądu odwoławczego
kończącego postępowanie oraz od prawomocnego postanowienia sądu odwoławczego o umorzeniu
postępowania i zastosowaniu środka zabezpieczającego określonego w art. 93a KK. Jednocześnie przepis
art. 523 § 2 KPK określa przedmiotowe ograniczenia i wskazuje kategorie spraw, w których kasacja może być
wniesiona przez strony. Stanowi, że kasację na korzyść oskarżonego można wnieść jedynie w razie skazania
za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej
wykonania. A zatem a contrario, dyspozycją tego przepisu nie są objęte przypadki prawomocnego skazania,
jeżeli takiemu skazaniu nie towarzyszy jednocześnie prawomocne orzeczenie o wymierzeniu kary
bezwzględnej pozbawienia wolności.
Opis stanu faktycznego
Wyrokiem z 23.5.2019 r., XVIII K 218/14, Sąd Okręgowy w Warszawie skazał D.R. za przestępstwo z art. 286 § 1 KK
w zw. z art. 294 § 1 KK, w zw. z art. 270 § 1 KK, w zw. z art. 11 § 2 KK, w zw. z art. 12 KK i za to skazał ją na karę
roku pozbawienia wolności, przy czym na podstawie art. 33 § 2 KK wymierzył jej karę grzywny w liczbie 100 stawek
dziennych, przyjmując wysokość jednej stawki na kwotę 100 zł. Na podstawie art. 69 § 1 i 2 KK i art. 70 § 1 pkt 1 KK
wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności warunkowo zawiesił na okres 3 lat tytułem próby.
Po rozpatrzeniu apelacji wniesionej przez obrońcę oskarżonej Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z 6.8.2020 r.,
II AKa 407/19, zmienił zaskarżony wyrok Sądu I instancji na korzyść oskarżonej.
Kasację od wyroku Sądu odwoławczego wniósł na podstawie art. 427 § 2 KPK w zw. z art. 518 KPK, w zw. z art. 523
§ 1 in principio KPK, w zw. z art. 523 § 4 pkt 1 KPK obrońca skazanej, który zarzucił rażące naruszenie art. 433 § 2
KPK w zw. z art. 457 § 3 KPK, w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 KPK.
W konkluzji obrońca wniósł o uchylenie wyroków Sądów obu instancji i uniewinnienie skazanej D.R.
W odpowiedzi na kasację obrońcy prokurator Prokuratury Regionalnej w Warszawie wniósł o jej oddalenie, jako
oczywiście bezzasadnej w kontekście zarzutów z art. 439 § 1 KPK.
W zaistniałej sytuacji procesowej zaszła potrzeba rozstrzygnięcia z urzędu, czy przedmiotowa kasacja została
prawidłowo przyjęta i czy jest prawnie dopuszczalna.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu kasacji wniesionej przez obrońcę skazanego, postanowił pozostawić kasację bez
rozpoznania.
Uzasadnienie SN
Zdaniem Sądu Najwyższego, zgodnie z treścią art. 523 § 4 pkt 1 KPK, podniesienie zarzutu uchybienia określonego
w art. 439 § 1 KPK daje podstawę do uznania kasacji za prawnie dopuszczalną i podlegającą rozpoznaniu – jednak
jedynie wówczas, gdy wskazywane uchybienie ma rzeczywiście cechę naruszenia przewidzianego w art. 439 KPK.
Nie można bowiem pod pozorem takiego uchybienia wnosić skargi, dopatrując się naruszenia prawa w oparciu
o okoliczności, które nie dają podstaw do przyjęcia jego zaistnienia, w tym po to, aby móc zarzucić także inne
naruszenia, o jakich mowa w art. 523 § 1 KPK, ale nie ujęte już w katalogu wskazanym w art. 439 § 1 KPK. Kasacja,
która będąc dla swej dopuszczalności ograniczona prawnie jedynie do określonych naruszeń – jak w wypadku
wskazanym w art. 520 § 3 KPK – przywołuje, jako takie naruszenie, okoliczności niemające nic wspólnego z istotą
owego uchybienia, jest kasacją niedopuszczalną.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego utrwalony jest pogląd, że błędne nazwanie przez skarżącego zarzutu
kasacyjnego nie może ani zobowiązywać, ani też uprawniać instancji kasacyjnej do badania – pod pozorem
rozpoznawania zarzutu dopuszczalnego – zasadności zarzutu w danej sytuacji niedopuszczalnego. Ograniczenie
możliwości wnoszenia kasacji do wyroków spełniających określone kryteria, wymienione w art. 523 § 2 KPK, oznacza
niemożność podnoszenia w niej zarzutu dotyczącego naruszenia art. 439 § 1 KPK wyłącznie pozornie. Uchybienie
określone w art. 439 § 1 KPK, by mogło stanowić podstawę do rozpoznania kasacji, musi być rzeczywistym
uchybieniem, a nie uchybieniem pozornym, tak kwalifikowanym przez stronę, aby ograniczenie to ominąć. Przy
badaniu tej kwestii konieczna jest więc kontrola, czy treść postawionego zarzutu odpowiada podniesionemu
naruszeniu prawa (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 1.6.2016 r., IV KK 182/16,
; z 10.4.2014 r., SDI
10/14,
; z 11.12.2013 r., IV KK 402/13,
; z 17.2.2011 r., III KK 441/10; z 13.6.2006 r., III KK 201/06,
; z 6.12.2002 r., IV KK 376/02,
).

W niniejszej sprawie wskazane w kasacji uchybienia w rzeczywistości nie wystąpiły, a zatem nie mogły stanowić
bezwzględnej podstawy odwoławczej z art. 439 § 1 pkt 9 KPK w zw. z art. 17 § 1 pkt 9 KPK.
Skrótowo rzecz ujmując, przesłanka w postaci braku skargi uprawnionego oskarżyciela wystąpiłaby – przykładowo –
jedynie wtedy, gdyby skazanie dotyczyło innej osoby niż D.R. lub innych czynów niż zarzucane jej w akcie
oskarżenia. Tymczasem obrońca bezpodstawnie przyjmuje, że opisanie sposobu działania skazanej, jako „wspólnie
i w porozumieniu z inną ustaloną osobą", czyli przez dodanie tego elementu do sposobu działania oskarżonej
w stosunku do treści aktu oskarżenia, oznacza zmianę tożsamości czynu przypisanego w stosunku do zarzucanego.
Warunkiem wprowadzenia jednej, czy też nawet wszystkich zmian jest jedynie to, aby w realiach dowodowych
konkretnej sprawy oczywistym było, że sąd dokonywał oceny tego samego zachowania oskarżonego, które stanowiło
przedmiot oskarżenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z 30.10.2012 r., II KK 9/12,
; postanowienie Sądu
Najwyższego z 25.10.2017 r., IV KK 85/17,
).
W niniejszej sprawie Sąd odwoławczy rzetelnie i przekonująco odniósł się do podobnego zarzutu apelacji obrońcy
oskarżonej. Stwierdził w tym zakresie między innymi – „wprowadzenie do opisu czynu przypisanego D.R. elementu
odnoszącego się do działania wspólnie i w porozumieniu z inną ustaloną osobą w niczym nie naruszało tożsamości
czynu – a to z tej przyczyny, że powyższe ustalenie dotyczyło sposobu działania oskarżonej. Rozszerzenie zakresu
rozpoznawania o nowy element „działania wspólnie i w porozumieniu z inną ustaloną osobą” nie może być
traktowane jako przejmowanie uprawnień oskarżycielskich przez sąd, mieści się bowiem w granicach tożsamości
czynu i stanowi wyłącznie dopuszczalną, a jednocześnie konieczną modyfikację ram czasownikowych popełnionego
przestępstwa.
Nie stanowi również naruszenia art. 17 § 1 pkt 9 KPK dokonana przez Sąd odwoławczy zmiana zaskarżonego
wyroku przez korektę konkretnie wskazanych faktur błędnie opisanych w zarzucie aktu oskarżenia oraz w wyroku
Sądu I instancji. Należy zdecydowanie podkreślić, że mimo tej zmiany Sąd Apelacyjny nadal pozostał w granicach
czynu zarzucanego – skoro był to ten sam czyn (jako zdarzenie historyczne) i dotyczył tych samych faktur (co
wynikało z materiału dowodowego), których dane zostały jedynie błędnie przepisane przez organ procesowy.
W świetle zgromadzonych w sprawie dowodów brak jest podstaw do uznania, by doszło do błędnego ustalenia
wysokości uzyskanego podatku VAT w kwocie zawyżonej o 46 000 zł - co postulował skarżący obrońca. Stanowisko
Sądu odwoławczego również w tej części jest logiczne i przekonujące.
Sąd Najwyższy stwierdza, że skoro oczywiste jest, iż zarzuty podniesione w sprawie nie dotyczą uchybień, o których
mowa w art. 439 § 1 KPK, to nie jest możliwe dalsze rozpoznawanie argumentów przedstawionych na ich
uzasadnienie, bowiem oznaczałoby to ominięcie treści art. 523 § 2 KPK w zw. z art. 523 § 4 pkt 1 KPK, które
zobowiązują sąd kasacyjny do rozpoznania kasacji jedynie w granicach zarzutu z art. 439 § 1 KPK. Te zaś
bezwzględne podstawy odwoławcze nie wystąpiły. Analiza treści kasacji wskazuje więc, że zarzut naruszenia art. 439
§ 1 KPK został tylko formalnie wskazany, w celu ominięcia ograniczenia ustawowego.
W rezultacie, w przedmiotowej sprawie kasacja obrońcy skazanej D.R. została wadliwie przyjęta, mimo to, że była
niedopuszczalna z mocy ustawy. Należało zatem rozstrzygnąć w trybie art. 530 § 2 KPK w zw. z art. 531 § 1 KPK
i art. 523 § 3 KPK, w zw. z art. 429 in fine KPK o jej pozostawieniu bez rozpoznania.

Komentarz
Na tle sprawy jawi się twierdzenie, że Sąd Najwyższy trafnie rozpoznał problem dotyczący problematyki tożsamości
czynu, która należy do jednych z trudniejszych zagadnień prawa materialnego i procesowego. Wystarczające jest
wskazanie kryteriów, jakie Sąd Najwyższy prezentował wielokrotnie dla oceny, czy doszło do naruszenia zasady
skargowości przez wyjście poza granice skargi uprawnionego oskarżyciela. Zgodnie z tą zasadą, określoną w art. 14
§ 1KPK, ramy postępowania jurysdykcyjnego są określone przez zdarzenie historyczne opisane w akcie oskarżenia,
a nie przez poszczególne elementy tego opisu. W konsekwencji, Sąd nie jest związany ani szczegółowym opisem
czynu zawartym w zarzucie aktu oskarżenia, ani kwalifikacją prawną nadaną temu czynowi przez oskarżyciela.
Zasada skargowości nie ogranicza Sądu w ustaleniach szczegółowych elementów faktycznych zdarzenia opisanego
w akcie oskarżenia, ani w prawnej ocenie zarzucanego czynu. Dla przykładu należy podnieść, że nie jest wyjściem
poza ramy oskarżenia taka decyzja, w ramach której Sąd, w wyniku przeprowadzonego przewodu sądowego
i weryfikacji ujawnionego materiału dowodowego:
1. ustali, że rozpoznawane przez niego zdarzenie miało miejsce w innym czasie, niż to przyjął prokurator w akcie
oskarżenia;
2. dokona w wyroku pewnych ustaleń faktycznych odmiennie, niż to zostało przyjęte w akcie oskarżenia,
popieranym przez prokuratora; przy czym ustalenia te mogą dotyczyć nie tylko strony przedmiotowej, ale także
strony podmiotowej czynu;
3. przyjmie odmienne co do szczegółów, zachowanie się i sposób działania poszczególnych sprawców;

4. powiąże zachowanie oskarżonego zarzucane mu w akcie oskarżenia, z odmiennym skutkiem niż to stwierdza
prokurator.
W konkluzji uwaga natury edukacyjnej. Otóż, użycie przez Sąd słowa „ilość” w odniesieniu do stawek dziennych jest
błędne. Zważywszy, że stawek tych nie można zarówno zmierzyć, jak i zważyć prawidłowo określa się je liczbą.

Postanowienie Sądu Najwyższego z 13.5.2021 r., II KK 26/21

Sąd Najwyższy pozostawił kasację bez rozpoznania, uzasadniając, że zarzuty podniesione nie dotyczą uchybień wymienionych w KPK. Kasacja została wadliwie przyjęta, mimo bycia niedopuszczalną z mocy ustawy. Decyzja ta podkreśla zasady skargowości i granice rozpoznawania kasacji.